اگر سطح ویتامین D در بدن پایین باشد، جذب کلسیم از دستگاه گوارش کاهش یافته و بدن برای جبران این کمبود، شروع به برداشت کلسیم از استخوان‌ها می‌کند؛ امری که در طولانی‌مدت منجر به کاهش تراکم استخوان و در نهایت پوکی استخوان خواهد شد.
نقش ویتامین D در سلامت استخوان‌ها
این ویتامین محلول در چربی است که بدن انسان قادر به ساخت آن از طریق تماس پوست با نور خورشید می‌باشد. همچنین این ماده مغذی در منابع غذایی خاص مانند ماهی‌های چرب، جگر، زرده تخم‌مرغ و برخی مواد غذایی غنی‌شده یافت می‌شود. این ویتامین باعث افزایش جذب کلسیم و فسفر از روده باریک می‌شود و در عین حال، تعادل سطح این مواد معدنی را در خون تنظیم می‌کند. در نتیجه، برای فرآیندهای متابولیکی مختلف بدن، به‌ویژه برای حفظ استحکام استخوان‌ها، ضروری است.
بدون سطح کافی از این ویتامین حیاتی، بدن نمی‌تواند کلسیم را به درستی جذب کند. این موضوع می‌تواند حتی در صورت مصرف کافی کلسیم، تأثیر منفی شدیدی بر تراکم و کیفیت استخوان‌ها بگذارد. در کودکان، کمبود ویتامین D می‌تواند منجر به بیماری نرمی استخوان یا راشیتیسم شود؛ در حالی که در بزرگسالان، استئومالاسی (نرم شدن استخوان‌ها) و در نهایت استئوپروز (پوکی استخوان) از عواقب شایع آن است.
کمبود ویتامین D و ارتباط آن با پوکی استخوان
پوکی استخوان بیماری ای است که در آن استخوان‌ها نازک، ضعیف و شکننده می‌شوند و احتمال شکستگی حتی در اثر ضربات خفیف یا بدون ضربه افزایش می‌یابد. مهمترین عامل در حفظ تراکم استخوانی، تعادل بین ساخت و برداشت بافت استخوانی است. ویتامین D با افزایش جذب کلسیم و تنظیم عملکرد سلول‌های سازنده استخوان (استئوبلاست‌ها) و سلول‌های جذب‌کننده استخوان (استئوکلاست‌ها)، این تعادل را برقرار می‌کند.
زمانی که این ویتامین در بدن کاهش می‌یابد، این تعادل به هم می‌خورد و بدن شروع به برداشت کلسیم از استخوان‌ها می‌کند تا سطح کلسیم خون را حفظ کند. این فرآیند به مرور منجر به کاهش چگالی مواد معدنی استخوان و در نهایت پوکی استخوان می‌شود. تحقیقات متعدد نشان داده‌اند که سطح پایین ویتامین به‌ویژه در زنان یائسه و سالمندان ارتباط مستقیمی با کاهش تراکم استخوانی و افزایش خطر شکستگی دارد.
علائم کاهش مواد مغذی و تاثیر آن بر سلامت بدن
در مراحل اولیه، ممکن است علائم خاصی نداشته باشد، اما به مرور زمان می‌تواند باعث مشکلات زیر شود:
• درد مزمن استخوان و مفاصل
• ضعف عضلانی، به‌ویژه در نواحی ران و بازو
• خستگی و بی‌حالی
• افزایش احتمال شکستگی حتی با ضربه‌های خفیف
• کاهش قد یا خمیده شدن قامت در سالمندان
پوکی استخوان که نتیجه نهایی کمبود مزمن ویتامین D است، معمولاً زمانی تشخیص داده می‌شود که بیمار با یک شکستگی استخوان به پزشک مراجعه می‌کند.
علل کاهش ویتامین در بدن
قرار نگرفتن در معرض نور خورشید: یکی از دلایل اصلی نبود تماس کافی پوست با نور خورشید است. این وضعیت در افرادی که در خانه یا فضاهای بسته کار می‌کنند، شایع‌تر است.
افزایش سن: با بالا رفتن سن، توانایی پوست در تولید ویتامین D کاهش می‌یابد. به همین دلیل، سالمندان بیشتر در معرض کمبود هستند.
رژیم غذایی نامناسب: عدم مصرف غذاهای غنی از ویتامین مانند ماهی‌های چرب، تخم‌مرغ و لبنیات غنی‌شده می‌تواند باعث کاهش سطح این ویتامین در بدن شود.
رنگ پوست تیره: پوست‌های تیره‌تر به دلیل داشتن ملانین بیشتر، ویتامین D کمتری در پاسخ به نور خورشید تولید می‌کنند.
استفاده از ضدآفتاب: استفاده مداوم و گسترده از ضدآفتاب با SPF بالا می‌تواند تولید ویتامین D در پوست را کاهش دهد.
بیماری‌های زمینه‌ای: بیماری‌های کبدی، کلیوی، و گوارشی مانند سلیاک یا کرون می‌توانند جذب یا متابولیسم را مختل کنند.
روش‌های تشخیص کمبود مواد مغذی در بدن
• برای ارزیابی وضعیت ویتامین، آزمایش خون انجام می‌شود.
• برای تشخیص پوکی استخوان نیز، اسکن سنجش تراکم استخوان یا DEXA Scan که روش استاندارد و رایج است استفاده می شود. این تست میزان مواد معدنی موجود در استخوان‌ها (معمولاً در ناحیه ستون فقرات و لگن) را اندازه‌گیری می‌کند و می‌تواند به‌طور دقیق کاهش تراکم استخوان را مشخص کند.
در صورتی که در معرض خطر کمبود ویتامین D یا پوکی استخوان هستید، مراجعه به پزشک و انجام اسکن در بهترین مراکز سنجش تراکم استخوان در تهران می‌تواند نقش مهمی در تشخیص زودهنگام و پیشگیری از عوارض جبران‌ناپذیر داشته باشد.
کلام پایانی
کمبود ویتامین D یکی از علل شایع و قابل پیشگیری در بروز پوکی استخوان است. این کمبود در صورت تداوم می‌تواند منجر به کاهش شدید تراکم استخوانی و افزایش خطر شکستگی شود. با رعایت نکاتی ساده مانند قرارگیری مناسب در معرض نور خورشید، مصرف غذاهای غنی از ویتامین و در صورت نیاز مصرف مکمل‌ها، می‌توان تا حد زیادی از این عارضه پیشگیری کرد. همچنین، انجام منظم اسکن سنجش تراکم استخوان و دریافت مشاوره تخصصی از مراکز معتبر، راهی مؤثر برای حفظ سلامت استخوان‌ها و جلوگیری از عوارض جدی است.
- 14
- 6
