دانشمندان برای مقابله با پیری داروهایی کشف کرده‌اند

در سال ۲۰۱۶، استارتاپی به‌نام امبروژا (Ambrosia) در کالیفرنیا فعالیت خود را آغاز کرد. این استارتاپ هر لیتر خون افراد جوان را در ازای هشت‌هزار دلار به مشتریان خود انتقال می‌داد. درواقع، این مشتریان از افراد ثروتمند جامعه بودند که باور داشتند خون افراد جوان می‌تواند پیری آنان را به‌تعویق بیندازد یا حتی این روند را معکوس کند و بر همین اساس، از احتمال بروز بیماری‌هایی نظیر سرطان و آلزایمر و مشکلات قلبی در آنان جلوگیری کند.

اوایل امسال، سازمان غذا و داروی ایالات متحده‌ی آمریکا (FDA) به مشتریان این استارتاپ اعلام کرد شواهد علمی مبنی‌بر فواید دریافت خون افراد جوان وجود ندارد؛ درنتیجه، استارتاپ امبروژا هم کلینیک‌های خود را تعطیل‌ کرد. صرف‌نظر از این ‌گونه استارتاپ‌ها که عمر کوتاهی داشتند، به‌نظر می‌رسد حقیقتی در بطن این موضوع وجود دارد که دریافت خون جوان می‌تواند افراد را جوان کند.

در اوایل دهه‌ی گذشته، آزمایش‌هایی روی موش‌ها انجام شد. در این آزمایش‌ها، موش‌هایی از رده‌های سنی مختلف با روش‌های جراحی به یکدیگر بخیه شده بودند تا سیستم گردش خون آن‌ها باهم مشترک باشد. به این ‌کار «هتروکرونیک پارابیوسیس» گفته می‌شود. پس از انجام این آزمایش‌ها، بهبود و پیشرفت چشمگیری در عملکرد شناختی مغز و ترمیم ماهیچه‌ها و عملکرد کبد موش‌های پیر به‌وجود آمده بود. با حاصل‌شدن چنین تغییراتی، جرقه‌ای مبنی‌بر پیاده‌سازی این فواید در انسان‌ها ایجاد شد؛ البته این امر مشکلاتی به‌همراه داشت که از میان آن‌ها می‌توان به خطرهای ناشی از انتقال خون اشاره کرد که همواره در کمین انسان‌ها است.

با این همه، شاید درحال‌حاضر دوره‌ی این مشکلات و خطرها به‌سر آمده باشد. آیرینا کانبوی (Irina Conboy)، یکی از پیش‌گامان آزمایش‌های پارابیوسیس و متخصص زیست‌فناوری در دانشگاه کالیفرنیا برکلی، موفق شده است از روش پارابیوسیس استفاده کند؛ به‌نحوی‌ که هیچ‌یک از خطرها و مشکلات پیشین را به‌همراه ندارد. او به‌همراه سایر دانشمندان کشف کرد نه‌تنها موش‌های پیر جوان‌تر شدند؛ بلکه موش‌های جوان به‌‌دلیل استفاده از خون موش‌های پیر دچار مشکلاتی می‌شوند و به پیری زودرس می‌رسند.

برخی از مشکلات مذکور را پروتئینی به‌نام فاکتور رشد تغییردهنده‌ی بتا (TGF-beta) ایجاد کرد. این ماده درواقع عهده‌دار تنظیم همه‌ی امور از تکثیر و تمایز سلول گرفته تا مرگ آن است. با افزایش سن، به‌تدریج تجمع این پروتئین در خون افزایش می‌یابد که سبب مشکلاتی نظیر التهاب و فساد الیاف یا فیبروز می‌شود. فیبروز به سخت‌شدن یا تصلب بافت‌های پیوندی یا هم‌بند اشاره می‌کند.

در مطالعه‌ای جدید درباره‌ی سال‌خوردگی، دکتر کانبوی روشی برای کاهش سرعت این‌ نوع آسیب‌ها و عوارض شرح می‌دهد. گروه دکتر کانبوی ترکیبی به موش‌های سال‌خورده دادند که هورمونی به‌نام اوکسی‌توسین و نیز آنزیم مهارکننده‌ی ALK5 را شامل می‌شود که مهارکننده‌ی گیرنده‌ی فاکتور رشد تغییردهنده‌ی بتا است. مطالعات پیشین هم شواهدی مبنی‌بر فواید این ترکیبات را در مقابله با برخی علائم پیری نشان داده بودند.

آنزیم مهارکننده‌ی ALK5 با فرونشاندن مقادیر فاکتور رشد تغییردهنده‌ی بتا در سلول‌ها توانست تولید سلول‌های جدید در مغز را تحریک و سلامت ماهیچه‌ها و سایر بافت‌ها را تقویت کند. سطح هورمون اوکسی‌توسین که تولید سلول‌های بنادین را در واکنش به آسیبِ بافت‌ها و آتروفی فعال می‌سازد، با افزایش سن به‌تدریج کاهش می‌یابد. البته باید گفت برای اثربخشی، باید مقادیر فراوانی از آنزیم مهارکننده‌ی ALK5 استفاده می‌شد.

افزون‌براین، زمانی‌که محققان در این ترکیب مقادیر اوکسی‌توسین را افزایش دادند، فواید آن به‌‌دلیل تجمع زیاد مواد زائد در خون موش‌های سال‌خورده کاهش یافت. باوجوداین، زمانی‌که ترکیبی از هر دو ماده را استفاده کردند، توانستند مقادیر آنزیم مهارکننده‌ی ALK5 را به یک‌دهم کاهش دهند و دیگر به افزایش هورمون اوکسی‌توسین نیز نیازی نداشته باشند و بتوانند از فواید این هورمون هم بهره ببرند.

با هفت روز استفاده از این ترکیب، موش‌های سال‌خورده التهاب کمتری در مغز خود داشتند و نیز سلول‌های بنیادین جدیدی در بخش‌هایی از مغز مشاهده شد که عهده‌دار عملکرد حافظه و یادگیری هستند.

ناگفته نماند ظرفیت عملکرد شناختی مغز در این موش‌های پیر افزایش یافت و کبد آن‌ها سالم‌تر شد و چربی کمتری داشت و ماهیچه‌های آنان با سرعت بیشتری ترمیم شدند. بنابراین، در مدت کوتاهی به‌کمک روش پارابیوسیس که دکتر کانبوی از آن بهره گرفت، بدن و مغز این موش‌ها بسیار جوان‌تر به‌نظر می‌رسید.

شایان ذکر است این روش بسیار ایمن است و مشکلات و خطر‌های سابق جایی در آن ندارند؛ چراکه مواد استفاده‌شده در این ترکیب را سازمان غذا و داروی آمریکا تأیید کرده است. اکنون گروه محققان دکتر کانبوی به‌دنبال برگزاری آزمایش‌های بالینی روی ۲۰ داوطلب بالای ۶۵ سال هستند تا بتوانند نتایج استفاده از این ترکیب را بیازمایند و به ارزیابی خواص جوان‌سازی آن در انسان‌ها هم پی ببرند.

اگرچه از یافته‌های اخیر استقبال شده، همواره رویکرد دانشمندان به این یافته‌ها محتاطانه است. دانشمندان بخش پیری مؤسسه‌ی ملی آمریکا (NIA) اظهار کردند که دستاورد اخیر می‌تواند دری به سوی آینده‌ باشد که تاکنون موفق نشده‌اند آن را بازکنند. باوجوداین، دانشمندان معتقدند هنوز برای انجام آزمایش‌ها روی نمونه‌های انسانی بسیار زود است. نگرانی آن‌ها از این بابت است که ترکیبی از این دو ماده (هورمون اوکسی‌توسین و آنزیم مهارکننده‌ی ALK5) تابه‌حال «هم‌زمان باهم» در انسان‌ها آزمایش نشده است. البته دکتر کانبوی در پاسخ به نگرانی دانشمندان گفته است تجویز و مصرف ترکیبی از داروهای تأیید‌شده‌ی سازمان غذا و داروی آمریکا امری استاندارد در دنیای پزشکی است.

حالا ممکن است سرمایه‌گذاران و کارآفرینان سلیکون‌ولی در فروش اکسیر جوانی پارابیوسیس به مشتریان خود شتاب کنند؛ اما این ایده که یادآور فیلم‌های خون‌آشام‌ها است که در آن‌ها مردگان زنده می‌شدند، در میان انسان‌ها جا باز کرده است و چه‌بسا روزی بتواند با پیری انسان‌ها مقابله و این روند را معکوس کند.