تنها کافی است که زمان یک مناسبت به خصوص یا حادثه ای ناگهانی که عموم جامعه را تحت تاثیر قرار می‌دهد به یک سایت خبری یا هر رسانه دیگری مراجعه کنید، مطمئنا تعداد زیادی بیانیه و مصاحبه از چهره‌ها و گروه‌های سیاسی حتی مصاحبه ای در خصوص آن اتفاق را مشاهده خواهید کرد. در چنین شرایطی، تفاوتی ندارد که این رویداد امری باشد که هر سال رخ می‌دهد یا به عنوان مثال حمله موشکی آمریکا به سوریه باشد.
بسیاری درباره این اتفاقات سخنرانی می‌کنند. در چنن شرایطی است که لازم است بپرسیم، این بیانیه‌ها چه سودی دارند؟ به عبارت دیگر، در شرایطی که بسیاری از افراد جامعه توجهی به این قبیل اظهارنظرها ندارند، وجود این بیانه‌ها و مصاحبه‌ها چه دلیل قابل قبولی می‌تواند داشته باشد؟
ممکن است که در گذشته بیانیه‌ها یا موضع‌گیری یک چهره سیاسی درخصوص مسئله‌ای توانسته باشد تاثیر عمیقی برسیاست‌های کلان کشور یا سرنوشت آن داشته باشد اما آن بیانه‌ها بنابر اقتضای شرایط و موقعیت گذشته بود که توانست چنین تاثیر و گستردگی داشته باشد. در شرایط کنونی، بسیاری از افراد جامعه بارها و بارها عباراتی مشابه بیانیه احزاب و چهره‌های سیاسی را شنیده اند اما موارد ویژه‌ای از محتوای آن به خاطر ندارد. برخی از افراد حتی در زمان ولادت یا شهادت ائمه بیانیه صادر می‌کنند یا مصاحبه ای ترتیب می‌دهند، با این وجود دیگر کسی مانند گذشته به این موارد توجهی ندارد.
بهترین نمونه این اتفاق تقابل بعث پیامبر اکرم و حمله موشکی آمریکا به سوریه بود. هر دو این موارد در زمره مسائلی قرار داشت که اوایل هفته جاری هیچ یک از چهره‌های سیاسی و احزاب آن را نادیده نگرفت و با عباراتی مشابه در خصوص آنها بیانات و مصاحبه‌هایی ترتیب دادند. با این اوصاف، چنین سوالی به ذهن متبادر می‌شود: آیا تداوم چنین رویکردی نسبت به وقایع روز ضرورتی دارد؟ آیا موضع‌گیری یک چهره سیاسی درخصوص هر اتفاقی برای جامعه اهمیتی دارد؟
بنابر گفته بسیاری از کارشناسان علوم سیاسی و اجتماعی با ورود تکنولوژی سلیقه مردم هم تغییر کرده است. غلامرضا ظریفیان فعال سیاسی اصلاح طلب در گفت‌وگو با «ابتکار» در رابطه با چنین مسئله‌ای اظهار کرد: «حقیقت بسیار مهمی وجود دارد که گاهی اوقات فعالان سیاسی ما آن را فراموش می‌کنند. جامعه ما تحت تاثیر اتفاقاتی که در عرصه تکنولوژی رخ داده، تغییر گسترده‌ای داشته است.
بنابراین ذائقه آنها هم در خبررسانی و موارد اینچنینی تغییر کرده است.» وی تصریح کرد: «این گستردگیِ دسترسی به اطلاعات در ما نوعی استغنا ایجاد کرده و این بی‌نیازی نسبت به پیام‌های عمومی و تبریک‌هایی که به مناسب‌های مختلف از سوی احزاب، گروه‌ها و دسته‌ها صادر می‌شود هم سرایت یافته است.» ظریفیان در ادامه افزود: «این بیانیه‌ها یا حتی مصاحبه‌های تکراری در صورت تدام تبدیل به صداهای همیشگی می‌شوند و همین امر منجر می‌شود که طنین خود را از دست بدهند و به امری عادی بدل شوند.»
منطق و ادبیات تکراری بیانیه‌ها
لازم به یادآوری است که اگر اینگونه اظهارنظرها را طی سال‌ها بررسی کنیم و کنار هم قرار دهیم، ممکن است جمله‌ها و عبارات تکراری بسیاری پیدا کنیم. ظریفیان هم در رابطه با این امر عنوان کرد: «از طرف دیگر عموما اینگونه بیانیه‌ها یا مصاحبه‌ها حتی در زمینه ادبیات، رویکرد و منطق تکراری است و با توجه به تنوع و تکثری که فضای مجازی دارد، همین امر منجر به نادیده گرفتن این قبیل خبرها می‌شود.
در مقابل هم درباره اموری که از اهمیت و جاذبه بیشتری برخوردار است، مورد توجه قرار می‌گیرد.» این فعال سیاسی اصلاح طلب با بیان اینکه چنین پیام‌هایی صرفا برای ابراز وجود است، مطرح کرد: «این پیام ها نه دیده می‌شود و نه شنیده می‌شود چراکه به قدری تکراری است که حواس بینایی و شنوایی به این مسائل بی‌توجهی می‌کند و جامعه به انبوهی از اطلاعات دسترسی دارد. بنابراین مواردی که مهمتر است را مدنظر قرار می‌دهد و ناخودآگاه بیانیه‌ها کنار گذاشته می‌شوند.»
فرهنگ راحت‌طلبی در میان ایرانیان
با این اوصاف جامعه تغییر کرده است و دیگر نمی‌توان با رویکرد سال‌های دور آن را به سمت خود جلب کرد اما این موردی نیست که سیاستمداران ما نسبت به آن ناآگاه باشند. در این میان، آیا دلیل دیگری برای اصرار به این شیوه در اظهارنظر وجود دارد؟ ظریفیان با اشاره به ویژگی‌های خاص فرهنگی در ایران اظهار کرد: «در مجموع اگر بخواهم درخصوص چرایی این امر بگویم باید تاکید کنم که در فرهنگ ما افراد در گروه‌ها و جامعه ما تغییر را اتفاق سختی می‌دانند و اگر به راه و مسیری عادت کرده باشند، از تغییر در آن حوزه اجتناب می‌ورزند و ما معمولا وقتی به راه و عملکردی عادت می‌کنیم تا زمانی که آن پوسیده شود در تداوم آن اصرار داریم و این نوعی تنبلی است که در روحیه بسیاری از ما وجود دارد.»
وی در ادامه افزود: «در گذشته شاید این رویکرد مفید بود و در آن برهه زمانی حامل پیام خاصی می‌توانست باشد اما دیگر تکراری است حتی خلاقیت و تنوعی هم در آن ایجاد نمی‌کنند. حتی ادبیات جامعه تغییر کرده است اما بیانیه‌ها همچنان ادبیاتی مشابه با قدیم دارند. در حقیقت ذائقه مردم مسئله کم اهمیتی نیست که اینگونه نادیده می‌گیرند.» وی خاطرنشان کرد: «ایرادی ندارد ذائقه مردم را نادیده بگیرند. مردم هم آنها را نادیده خواهند گرفت. به لطف امکانات و ظرفیت‌هایی که شبکه‌های اجتماعی در اختیار مردم قرار داده‌اند، جامعه انتخاب‌های بسیار زیادی دارد که می‌تواند به آنها بپردازد.» ظریفیان در ادامه افزود: «در چنین شرایطی لازم است که تغییری در محتوای این قبیل اظهارنظرها داشته باشند. در غیر این صورت، به رغم زحمتی که برای آن می‌کشند، عملی زائد و بیهوده محسوب می‌شود.»
گفتنی است که در عصر حاضر، در هیچ حوزه‌ای بدون توجه به نقش ارتباطات و تکنولوژی نمی‌توان دستاورد قابل توجهی داشت. ظریفیان هم ضمن تاکید بر این امر بیان کرد: «به هرحال، تکنولوژی‌ها فرصتی را ایجاد می‌کند و ظرفیت‌هایی را هم با خود به دنبال دارد. مثال های بی‌شماری می‌توان برای تغییر اوضاع عمومی جامعه عنوان کرد.» وی در ادامه افزود: «درگذشته، این امکان وجود نداشت که بسیاری برای تحصیلات تکمیلی به دانشگاه بروند اما اکنون تعداد دانشجویان در مقاطع تحصیلی گوناگون۲۰ برابر شده است. این حکایت از آن دارد که اگر ظرفیت‌های لازم فراهم شود، مردم هم به دنبال آن به همان عرصه علاقه پیدا می‌کنند.»
فرهنگ گفت‌وگو و انتقاد شکل خواهد گرفت
از طرف دیگر، این مسئله محدود به چهره‌های سیاسی نیست. جدا از مسئله بیانیه‌ها و مصاحبه‌های مناسبتی، مردم عادی هم با استفاده از امکانات فضای مجازی درخصوص مسائل گوناگون اظهارنظر می‌کنند.
ظریفیان هم با بیان اینکه تمام این موارد ظرفیت‌هایی است که در پی فراهم شدن موقعیت از آن استفاده می‌کنند، مطرح کرد: «ممکن است صحبت‌ها و اظهارنظرها تخصصی نباشد اما همین امر هم فرصت خوبی است که با هم تبادل اطلاعات داشته باشیم و بتوانیم خود را مطرح و حتی اعتماد به نفس پیدا کنیم.» وی در ادامه افزود: «باتوجه به شرایط مهیا شده، مورد نقد و بررسی هم قرار خواهیم گرفت و در نهایت تمام این مسائل منجر به شکل‌گیری فرهنگ گفت‌وگو و تبادل اطلاعات در جامعه خواهد شد.
این امکان تنها در دست گروه و قشر خاصی بود اما در شرایط کنونی هم مردم می‌توانند در این زمینه ورود پیدا کنند.» این فعال سیاسی اصلاح‌طلب خاطرنشان کرد: «در مجموع جامعه رو به رشد است و این رشد تداوم هم خواهد داشت و در نهایت این جامعه است که انتخاب می‌کند و طبیعتا در جامعه‌ای انتخاب‌گر، این بیانیه‌های تکراری است که به دست فراموشی سپرده خواهد شد.»
زهره احدی
- 9
- 5
