شب قدر و راز مخفی بودن آن

لسان الغیب یا حافظ شیرازی چه نیکو از این شب در یک بیت ملمّع یاد کرده است. وی می‌گوید:

شب قدر است و طی شد نامه هَجر

سلام فیه حتی مطلع الفجر

یعنی شب قدر شب وصال محبوب است و شبی است که در آن دوران دوری و هجران به سر می‌آید. همو در غزلی دیگر در وصف این شب می‌گوید:

دوش وقت سحر از غصه نجاتم دادند

واندر آن ظلمت شب آب حیاتم دادند

چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی

آن شب قدر که این تازه براتم دادند

 می گویند در شب قدر سرنوشت سالانه ما رقم می‌خورد. قرآن نیز می‌گوید «فیها یفرق کل امر حکیم» یعنی در آن شب، هر امری بر اساس حکمت الهی تدبیر و جدا می‌شود و براستی که اگر ما در شب قدر ازخدا بخواهیم که سرنوشت ما را تا سال دیگر چنین و چنان گرداند در حقیقت برای خود برنامه سالانه معین کرده‌ایم و باید تلاش کنیم که خود را بدان اهداف که مقدراتش نام نهاده‌ایم برسیم، زیرا این مسلم است که خدا سرنوشت هیچ ملتی را تغییر نمی‌دهد مگر آنکه آنان به تغییر خودشان اقدام کنند.

اما در آیات و روایات شب قدر تعیین نشده است که آن چه شبی است، هر چند می‌توان گفت که آن یکی از شب‌های ماه مبارک رمضان است و اگر گفته شود حکمت تعیین نشدن شب قدر چیست و چرا شب قدر به صراحت در آیات و روایات مشخص نشده است تا مردم در آن شب به احیا مشغول شوند و از مواهب و برکات آن برخوردار گردند؟ می‌گوییم اتفاقاً در تعیین نشدن آن شب، حکمتی بزرگ نهفته است و آن، این است که ما همه شب‌های ماه مبارک رمضان را قدر بدانیم.

می‌دانیم به استناد آیات قرآن، شب قدر در ماه رمضان است زیرا در سوره قدر آمده است: «إِنَّا اَنزَلْنَاهُ فِی لَیلَه الْقَدْرِ» و در سوره بقره می‌خوانیم: «شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن» پس نتیجه‌ای که از این دو آیه به دست می‌آید این است که شب قدر در ماه رمضان واقع شده است، اما در نیمه آن یا در شب ۱۹ یا ۲۱ یا ۲۳ و یا شب‌های دیگر، هیچ‌کدام به‌طور دقیق مشخص نشده  و حکمت آن هم این است که در همه شب‌های این ماه و بخصوص در دهه سوم آن به امید درک آن، دست نیاز به آستان بی‌نیاز دراز کنیم و با احیای آن شب، سعادت خود را تأمین کنیم.

نظیر این تعیین نشدن برای ترغیب بیشتر در بعضی عبادات دیگر هم هست و ما به سه مورد آن اشاره می‌کنیم:

- در آیه شریفه«حافظوا علی الصلوات و الصلاه الوسطی» با وجود تأکید بر محافظت بیشتر بر نماز «وسطی» مشخص نشده است که آن کدام نماز است، بعضی آن را نماز ظهر یا نماز عصر و بعضی دیگر نماز مغرب و عشاء و حتی بعضی نماز صبح دانسته‌اند و حکمت تعیین نشدن آن هم این است که ما به همه نمازهای یومیه محافظت بیشتر داشته باشیم.

- در برخی روایات آمده است که در شب و روز جمعه، ساعتی است که در آن ساعت، دعا قطعاً مستجاب می‌شود. بعضی آن را در نیمه‌های شب و سحر یا پیش از ظهر یا هنگام عصر جمعه دانسته‌اند و حکمت تعیین نشدن دقیق آن هم این است که تمامی اوقات شب و روز جمعه را مغتنم بشماریم و به امید اجابت، دعا کنیم.

- عدم تعیین «اسم اعظم» در میان اسماءالله و حکمت آن هم توجه داشتن به همه اسماء و صفات الهی است.

پس می‌توان گفت حکمت معین نشدن شب قدر آن است که ما شب‌های بیشتری را شب قدر بدانیم و از برکات شب‌های ماه رمضان بیشتر بهره‌مند شویم.

مولوی هم به این حکمت معین نشدن شب قدر، در میان شب‌های رمضان اشاره کرده و می‌گوید:

حق شب قدر است در شبها نهان

تا کند جان هر شبی را امتحان

نه همه شب‌ها بود قدر ای جوان

نه همه شب‌ها بود خالی از آن