سرنوشت عجیب ویرجیل گریسام ؛ فضانوردی که در راه فضا جان باخت

قبل از سال ۱۹۶۱ کشورهای آمریکا و روسیه از نظر اعزام فضانورد به فضا یک بر یک برابر بودند، اما دولت‌مردان آمریکا تصمیم گرفتند برای پیروزی در این نبرد، دومین فضانورد تاریخ آمریکا را به فضا اعزام کنند. تصمیم بر این شد تا فضانوردی به نام ویرجیل گریسام (Virgil Grissom) را مانند نخستین فضانورد آمریکا به مرز ۱۰۰ کیلومتری سیاره زمین بفرستند تا این عنوان را کسب کند. ویرجیل گریسام در تاریخ ۲۱ ژوئیه ۱۹۶۱ با موشک ردستون به فضا پرتاب شد. گفتنی است دو ماه قبل از این پرتاب، فضانوردی به نام سام شپارد (Samuel Shepard) به عنوان نخستین فضانورد آمریکایی به فضا اعزام شد تا پس از سفر فضانورد روسی به نام یوری گاگارین، فشار روانی از روی آمریکا کاهش پیدا کند. البته مدت این سفر فقط ۱۵ دقیقه بود و دستاورد علمی‌ چندانی به همراه نداشت.

دومین ناو سرنشین‌دار به نام لیبرتی بل ۷ در روز ۱۹ ژوئیه ۱۹۶۱ برای پرتاب آماده شده بود، اما فقط ۱۰ دقیقه مانده به احتراق موشک، این عملیات به دلیل شرایط نامساعد جوی متوقف شد. ویرجیل گریسام که حدودا چند ساعتی را در کابین کوچک ناو مرکوری سپری کرده بود، مجبور شد به دلیل شرایط جوی سفینه را ترک کند تا پس از استراحت برای ماموریت بعدی آماده شود. در روز بعد نیز به دلیل مشکلات فنی ماموریت این فضانورد متوقف شد، اما سرانجام در تاریخ ۲۱ ژوئیه و در ساعت ۰۷:۲۰:۳۶ موشک ردستون، ناو لیبرتی بل ۷ را به همراه ویرجیل گریسام برای یک سفر ۱۵ دقیقه‌ای به فضا فرستاد.

آخرین مشکل فنی این ناو، یعنی پیچ‌های دریچه کابین به خوبی برطرف نشد، اما برای پرتاب این ناو به فضا مشکل جدی محسوب نمی‌شد و بدون تعویض پیچ آن را به فضا فرستاند. بسیاری از کارشناسان بر این باور بودند که تاخیر بیشتر در این ماموریت موجب می‌شود این ناو در هنگام اعزام به فضا به تندبادهای موسمی برخورد کند و دچار مشکلی جدی شود. ۷ دقیقه پس از پرتاب، صدای گریسام به خوبی به گوش می‌رسید که گفته بود حالم خیلی خوب است و کارها نیز خوب پیش می‌رود.

پس از آخرین مکالمه سفینه فضایی تا ارتفاع ۲۴۰ کیلومتری از سطح زمین اوج گرفت و در راه بازگشت بود. در این زمان نیز صدای گریسام با این پیام به گوش رسید که حالم خیلی خوب است. البته در تمام سفر ۱۶ دقیقه‌ای ویرجیل گریسام، صداهای او به صورت زنده در رادیوهای لندن، مونیخ و اروپای آزاد پخش می‌شد. این فضانورد فقط حدود ۵ دقیقه از زمان پرواز در حالت بی‌وزنی قرار داشت. سرانجام ویرجیل گریسام پس از سفر ۱۵ دقیقه و ۳۷ ثانیه خود با فاصله ۴۸۶ کیلومتری از محل پرتاب و در فاصله ۱۰ کیلومتری از ناو هواپیمابر راندولف در آب‌های اقیانوس اطلس فرود آمد.

شرایط سخت پس از فرود

ناو لیبرتی بل ۷ که ویرجیل گریسام در آن بود، با پهلوی چپ روی آب فرود آمد. در این زمان قایق نجات این ناو می‌بایست باز می‌شد تا روی آب شناور شود، اما برخلاف برنامه‌ریزی‌های انجام شده باز نشد. این فضانورد فقط می‌توانست از درون ناو به بیرون و سطح بیکران آب نگاه کند. البته او بلافاصله دکمه قایق ذخیره را فشار داد و وضعیت ناو مساعد شد. سپس کمربند‌های ایمنی را از خود جدا کرد، البته در این زمان او کلاه فضایی را از سر خود جدا نکرده بود. پس از قرار دادن لاستیک نجات در گردن خود، ضامن پیچ‌های در را فشار داد، اما در ناو به دلیل همان نقص فنی به جای باز شدن از جایش درآمد و به بیرون پرتاب شد. با همان نخستین موجی که به ناو برخورد کرد، مقدار زیادی آب وارد آن شد.

ویرجیل گریسام سعی کرد خود را از ناوی که پر از آب شده بود خارج کند. در همین لحظه بالگرد گروه نجات او را پیدا کرد و بالای سر او قرار داشت. این فضانورد نیز با شنا کردن خودش را از ناو جدا کرد تا به همراه ناو به درون اقیانوس فرو نرود، اما خطر دیگری جان او را تهدید می‌کرد؛‌ ویرجیل گریسام فراموش کرده بود هنگام جدا شدن از ناو دریچه هوای لباس فضایی خود را ببندد و به دلیل ورود آب لباس او سنگین شده بود. گریسام سعی کرد با حرکت دادن دستانش بالگرد گروه نجات را از وضعیت خود آگاه کند، اما گروه بالگرد نجات تصور کردند او با حرکت دادن دستانش به آن‌ها سلام می‌کند و از او عکس می‌گرفتند.

پس از گذشت دو دقیقه گروه نجات متوجه شرایط خطرناک این فضانورد شد و برای نجات او طنابی را به طرف او انداختند تا گریسام طناب را به دور خود حلقه بزند که همین امر محقق شد و او نجات پیدا کرد. البته خلبان بالگردی دیگر در حال نجات ناو بود، اما ناو لیبرتی بل ۷ به دلیل پر شدن از آب بسیار سنگین شد و بالگرد توان بالا کشیدن آن را نداشت. متاسفانه این سفینه که برای سازمان ناسا و سازمان ملی فضایی آمریکا بود با اطلاعات زیادی که به همراه داشت غرق شد و به یک مصیبت بزرگ برای ناسا تبدیل شد. گفتنی است در گزارش اولیه ناسا به غرق شدن این سفینه اشاره نشد و فقط به ماموریت موفقیت‌آمیز ویرجیل گریسام به عنوان دومین فضانورد آمریکایی پرداخته بودند.

پس از نجات موفقیت آمیز ویرجیل گریسام، او به ناو هواپیمابر راندولف منتقل شد که البته در عکس‌ها مشخص است چهره او بسیار عصبی و پریشان بود. او پس از این‌که به ماموران امدادی رسید با همان چهره‌ی اخم کرده به آن‌ها گفت چیزی به من بدهید تا راه بینی‌ام باز شود و بتوانم عطسه کنم، چون احساس می‌کنم سرم پر از آب دریا است. در اطلاعیه‌هایی که بعد از این ماموریت منتشر شده بود به روحیه مساعد این فضانورد اشاره داشت، اما کسانی که او را از نزدیک دیده‌ بودند بر این باورند روحیه او در قیاس با سام شپارد یکسان نبوده و پریشان به نظر می‌رسید. البته گریسام پس از بازگشت مورد معاینه پزشکان قرار گرفت و آن‌ها تایید کردند که حالش خوب است.

اعزام گریسام به فضا یک تراژدی بود

ماموریت اعزام ویرجیل گریسام به فضا در بسیاری از جلسه‌های علمی توسط کارشناسان فضایی انگلیسی و آلمانی مورد بررسی قرار گرفت و اکثر آن‌ها بر این باور بودند که اعزام گریسام به فضا که آن هم نزدیک بود جان او را به خطر بیندازد، ارزش چندانی نداشت و نتایج آن در مقایسه با هزینه‌های که انجام شده بود بسیار اندک است. برخی نیز اعزام ویرجیل گریسام به فضا را یک تراژدی می‌دانند.

عده‌ای از کارشناسان عنوان کردند اعزام دو فضانورد گریسام و شپارد به فضا فقط یک برنامه آزمایشی بوده و ناسا برای تسخیر فضا راه طولانی را باید طی کند. گفتنی است پس از ماموریت موفقیت‌آمیز گریسام، جان اف کندی، رئیس‌جمهور وقت آمریکا این موفقیت را به این فضانورد تبریک گفت. همچنین سخنگوی کاخ سفید عنوان کرده بود که کاخ سفید تمام این ماموریت را رصد کرده و حتی برای دریافت خبرهای این ماموریت با کیپ کاناورال در تماس بوده است.

مصاحبه ویرجیل گریسام در خصوص این ماموریت

ویرجیل گریسام فردای ماموریت فضایی خود در مصاحبه‌ مطبوعاتی که تشکیل شده بود شرکت کرد و به پرسش‌های خبرنگاران پاسخ داد. او در خصوص این سفر و منظره‌هایی که دیده بود گفت در زمان پرواز زمانی که در حالت بی‌وزنی قرار داشتم در فضای کابین یک واشر را به صورت معلق دیدم و نمی‌دانستم به کجا مربوط می‌شود. ویرجیل گریسام در ادامه افزود از داخل پنجره کابین به فضا خیره شده بودم و منظره بسیار زیبای آسمان، انسان را به حالت خلسه می‌برد. همچنین وقتی به زمین نگاه می‌کردم و به اوج سفر خود رسیده بودم، نواری به رنگ‌های آبی کم‌رنگ، آبی تیره و تاریکی مطلق در اطراف کره زمین دیده می‌شد.

گریسام در ادامه در خصوص اولین تجربه فضایی خود گفت منظره‌های عجیب فضا آنقدر برایم جالب به نظر می‌رسید که به عملکرد دستگاه‌های ناو توجهی نداشتم. از بالا ابر متراکمی که در بالای کیپ کاناورال قرار داشت به راحتی قابل مشاهده بود. زمانی که از دریچه سفینه فضایی خود به بیرون خیره شده بودم میان ابرها ستاره درخشانی توجه‌ام را جلب کرد که متاسفانه نتوانستم آن را به درستی تشخیص دهم، اما کروی بودن زمین و نور شفاف آن برای اولین بار تجربه بسیار جالبی بود. البته زمانی که به اوج سفر خودم رسیدم بزرگی خورشید برایم وحشت‌آور بود؛ چرا که نسبت به ظاهر معمولی خود بسیار بزرگ‌تر به نظر می‌رسید.

سرنوشت سفینه گریسام چه شد؟

پس از اینکه ویرجیل گریسام نجات پیدا کرد، متاسفانه سفینه او یعنی لیبرتی بل ۷ به عمق ۴۸۹۰ متری اقیانوس فرو رفت. تا سال ۱۹۸۵ کسی برای نجات این سفینه اقدامی نکرد. تا این‌که در همین سال کیارت نیوپورت، متخصص زیردریایی‌های هدایت‌شونده از راه دور برای نجات سفینه گریسام پیش‌قدم شد. او برای این کار ابتدا تمامی مدارک حادثه را بررسی کرد و حتی ملاقتی را برای جزئیات بیشتر با خلبان بالگردها و خدمه نجات انجام داد. کیارت نیوپورت برای نجات این سفینه در مارس سال ۱۹۹۲ و سپتامبر ۱۹۹۳ جستجوهایی را انجام داد، اما برای پیش‌برد ماموریت خود با مشکل کمبود بودجه مواجه شد.

در سال ۱۹۹۹ کانال تلویزیونی دیسکاوری بودجه این ماموریت را تامین کرد. سرانجام نیوپورت در روز ۱۹ آوریل ۱۹۹۹ جستجوی خود را به صورت جدی شروع کرد. او با استفاده از دستگاه رادار صوتی و بررسی‌های دقیق خود توانست در محل غرق شدن ناو گریسام حدود ۸۸ شی مشکوکی را پیدا کند. شانس با او یار بود و توانست با بررسی‌های دقیق‌تر یک شی مخروطی‌شکل را در زیرآب بیابد. در روز ۱۹ ژوئیه ۱۹۹۹ گروه تجسس عملیات خود را شروع کردند و توانستند آن را از درون آب بیرون بکشند. سرانجام در روز ۲۱ ژوئیه همزمان با سالگرد پرتاب گریسام، این سفینه در محل پرتاب کاناورال قرار گرفت. نکته جالب اینجاست که قرار بود این ناو پس از یک سفر ۱۵ دقیقه‌ای به محل پرتاب خود برگردد، اما سرنوشت به گونه‌ای رقم خورد که سفر این ناو ۳۸ سال طول بکشد.

سفینه لیبرتی بل ۷ در موزه فضایی شهر هاچینسون» ایالت کانزاس آمریکا قرار دارد.

مرگ تلخ ویرجیل گریسام

بسیاری از افراد پس از ماجرایی که برای ویرجیل گریسام در هنگام فرود به وجود آمده بود، می‌گویند ای کاش دومین فضانورد آمریکا به حرف مادرش گوش داده بود. واینس گریسام، پدر ویرجیل گریسام پس از سفر پسرش به فضا در مصاحبه‌ای عنوان کرد آن سفر ۱۶ دقیقه‌ای به فضا برای پسرش دقایق عذاب‌آوری بود. یک خبرنگار از پدر گریسام پرسید آیا علاقه دارید پسرتان به کره ماه سفر کند؟ مادر گریسام که در کنار پدرش بود به این سوال پاسخ داد و گفت برای پسرم همین سفر فضایی کافی است. متاسفانه ویرجیل گریسام به حرف مادرش گوش نداد و در کلاس‌های آموزشی که برای سفر با سفینه آپولو آموزش می‌دید، به دلیل نقص فنی و آتش‌سوزی سفینه، جان خود را از دست داد و بدن او نیز در این آتش‌سوزی به خاکستر تبدیل شد.