فرصت سوزی با پروژه بارورسازی ابرها

در روزهای نخست تابستان بود که سخنان جنجالی رییس سازمان پدافند غیرعامل درخصوص ابردزدی اسراییلی‌ها خبرساز شد و کارشناسان نیز این سخنان را بدون پایه و اساس علمی اعلام کردند. پس از ماجرای ابردزدی اسرايیلی ها، دوباره طرح تکراری و قدیمی بارورسازی ابرها مطرح شد؛ به گفته کارشناسان، بارورسازی نیز همانند ابردزدی تاثیری بر روند خشکسالی ایران نخواهد گذاشت. حتی به باور برخی مسئولان بارورسازی ابرها و صرف هزینه‌های هنگفت و وقت برای این طرح ظلم به کشور بوده و فرصت سوزی برای حل بحران آبی و خشکسالی است.

از طرح بارورسازی ابرها در ایران حدود دو دهه می‌گذرد؛ طرحی که از همان ابتدا تاکنون حاشیه‌های فراوانی به دنبال داشته است. بارورسازی ابرها، تعدیل آب و هوا، به وسیله افزودن مواد به داخل یک ابر با هدف تقویت تشکیل و رشد «بلورهای یخ» در ابرهای سرد و رشد قطرک‌های درون ابرهای گرم و در نتیجه افزایش بارش برف یا باران است. به عبارت دیگر باروری ابرها روشی برای تاثیرگذاری روی ابرهای طبیعی است که در آن با استفاده از مواد شیمیایی آب بیشتری از ابر به شکل باران یا برف درست می‌شود. بیشترین عواملی که در باروری ابرها برای تولید باران سرد و طرح‌های، مواد شيميايي هستند. عواملی دیگر مانند گازهای مایع نیز می‌توانند برای بارور کردن ابرها در این دسته مورد استفاده قرار گیرند.

ماجرای بارورسازی ابرها

طرح بارورسازی ابرها موافقان و مخالفان بسیاری دارد. مدیر مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرهای کشور به عنوان موافق اجرای این طرح، اظهارنظرهای غیرکارشناسی درباره بارورسازی ابرها و سخنان افرادی بدون جایگاه های رسمی، منبع و اطلاعات را مشکل اصلی این طرح می داند. فرید گلکار در این باره در مصاحبه ای به ایرنا گفته است: « برخی افراد در اظهارات خود عنوان می کنند که جز ایران در هیچ کشور دیگری در دنیا باروری ابرها انجام نمی شود، این اظهارات واقعی نیست و در حالی بیان می‌شود که بر اساس اطلاعات منتشر شده WMO ( سازمان جهانی هواشناسی) ۶۰ کشور دنیا در سال ۲۰۱۸ میلادی بارورسازی ابرها را انجام داده‌اند.

در بعضی موارد حرف‌های نادرست در زمینه باروری ابرها به اندازه‌ای بزرگ است که متاسفانه مردم آن را باور می کنند. حدود ۹ سال پیش ۵۶ کشور جهان باروری ابرها را انجام می دادند که اکنون این تعداد به حدود ۶۰ کشور در دنیا افزایش پیدا کرده اما در ایران هنوز بعضی افراد بیانیه‌های رسمی مراجع جهانی را کتمان می کنند به‌گونه‌ای که هواشناسی ایران اطلاعات رسمی سازمان جهانی هواشناسی را قبول ندارد و این مساله ای بسیار ناامید کننده است».

کمبود بودجه

گلکار با ابراز گلایه از کمبود اعتبار گفت: « متاسفانه اعتباری که امسال برای باروری ابرها در کشور درنظر گرفته شده شش میلیارد تومان است که این رقم با توجه گستردگی انجام این طرح در جغرافیای پهناور ایران و استفاده از تجهیزات و فناوری مورد نیاز و تامین هواپیما رقم بسیار پایینی است. برای انجام طرح باوری ابرها در کشور سالانه حداقل به حدود ۳۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز است. اجرای طرح بارورسازی ابرها فواید مثبت زیادی برای کشور دارد و در پی این مساله وظیفه ملی خود می‌دانیم که این طرح را با وجود همه کاستی‌ها به پیش ببریم. خوشبختانه نیروی هوا فضای سپاه پاسداران نیز اعلام آمادگی کرده که از نظر تامین تجهیزات مورد نیاز باروری نظیر هواپیما با ما همکاری کند که در همین زمینه تفاهم نامه‌ای آماده شد و به امضای طرفین رسید.سال گذشته نیز همکاری هایی برای بارورسازی ابرها با نیروی هوافضای سپاه پاسداران انجام شده که به صورت تست،آزمایش و شناخت طرفین نسبت به یکدیگر بوده است که امسال این همکاری رسمی شد».

طرح اشتباه

ريیس پژوهشکده هواشناسی کشور طرح بارورسازی ابرها را کلید حل مشکل خشکسالی کشور نمی‌داند، عباس رنجبر با اشاره به اینکه در بارورسازی ابرها دو رویکرد در کشور حاکم بوده است، گفت: « بارورسازی سنتی که از سال‌های خیلی قبل همه جای دنیا مطرح بوده و انجام شده است و این روش در صورتی که ابر شرایط مناسب را داشته باشد می‌تواند ۵ تا ۱۰ درصد برای منطقه کوچکی که اثر می‌گذارد به افزایش باروری منجر شود ولی کشورها با توجه به اینکه روش مقرون به صرفه نیست واقعا این روش را تعطیل کردند. رویکرد دوم از سال ۲۰۰۹ آغاز شده است که از طریق یونیزاسیون انجام می‌شود. سازمان هواشناسی جهانی این موضوع را رد کرده اما تنها کشوری که در آن مطالعاتی انجام شده و حتی اقداماتی صورت گرفته ایران است».

طرحی تنها در ایران

او ادامه داد: « در هیچ جای دنیا چنین اتفاقی نیفتاده است. در همین آتش‌سوزی‌های چند ماه پیش کالیفرنیا که اقیانوس هم کنارش است و آن همه بخار در دسترس است این اتفاق نیفتاد. ما که اصلا بخار آب در دسترس نداریم چه چیزی را می‌خواهیم بارور کنیم؟ نمونه دیگر آتش‌سوزی‌های سال ۲۰۱۰ در مسکو بود. روس‌ها هم رفتند و پول مردمشان را هزینه کردند بدون اینکه بحث کارشناسی در کار باشد. هیچ کدام از این موارد مورد تایید سازمان متولی امر نبوده است.الان هم برخی نهادها به بهانه‌ این که پروژه سری است و … کارهایی می‌کنند که خوب است رسانه‌ها توجه مسئولان را به این موضوع جلب کنند که سازمان هواشناسی به عنوان یک سازمان دلسوز و تخصصی در این زمینه فعالیت می‌کند. ما رشته و تخصصمان همین است و دوست هم داریم به مملکت خدمت کنیم اما کلا این روش را سازمان هواشناسی رد می‌کند».

پرونده ای که دوباره باز شد

رنجبر با تاکید بر اینکه سازمان هواشناسی می‌گوید حتی اصول فیزیکی این موضوع درست نیست اما در کشور ما متاسفانه در برخی سال‌ها انجام شده است، گفت: « از سال ۲۰۱۱ با معاون آبفای وزارت نیرو هماهنگ بودیم و ما را به عنوان ناظر گذاشتند و نهایتا خودشان هم رد کردند و پرونده بسته شد ولی متاسفانه در برخی استان‌ها این کار انجام گرفت که یک کار غیر علمی و خیلی بدی بود که در کشور صورت گرفت.سازمان هواشناسی به دلیل اینکه فیزیک مساله جور در نمی‌آید مخالف است.

البته مسئولان دلسوزند و می‌خواهند کاری بکنند ولی کارشناس نیستند. کارشناس باید از سازمان متولی باشد. به هر حال سازمان هواشناسی معاونت وزیر است و وقتی در یک استانی می‌خواهند این کار را بکنند خوب است دست کم یک استعلام کارشناسی از سازمان هواشناسی بگیرند.البته سازمان با بحث بارورسازی ابرها و تحقیقات آن مشکلی ندارد و بارها هم گفته شده است. خود سازمان هواشناسی اعلام کرده جایی که بارش آن کمتر از ۳۰۰ میلی‌متر است پتانسیل بارورسازی به روش سنتی را ندارد و مقرون به صرفه نیست.

در جایی که ما بیش از ۳۰ درصد هدررفت آب داریم به جای اینکه مدیریت آب بکنیم موضوعاتی را مطرح می‌کنیم و نماینده‌های مجلس هم همه‌شان می‌گویند برای استان ما هم انجام دهید و فکر می‌کنند این کار مشکل کم‌آبی و خشکسالی را حل می‌کند که این موضوع گمراه کننده است و سازمان هواشناسی با این جنبه مخالف است».

او در پایان تصریح کرد:« ما به جای اینکه مصرف را مدیریت کنیم با طرح موضوعات این چنینی و اعدادی مثل اینکه می‌توانیم ۲۵ درصد بارش را افزایش بدهیم اصل موضوع را فراموش می‌کنیم و این واقعا ظلم به کشوری است که ضرورت دارد بیش از هر چیزی مدیریت منابع آب را در دستور کار قرار بدهد. سازمان با این دیدگاه مخالف است و ريیس جمهور هم ابلاغ کرده که این روش نه می‌تواند مشکل خشکسالی کشور را و نه کم‌آبی و ضعف مدیریت آب را حل کند».

بحران مدیریت و حقابه دزدی

اما در میان تمامی جنجال‌های بارورسازی ابرها، مسئولان کشور به‌راحتی از کنار اصلاح مدیریت منابع آبی کشور می‌گذرند. منابع آبی که تنها به دلیل بحران در مدیریت آن‌ها به این نقطه رسیده است. در کنار بحران مدیریت منابع آبی در کشور؛ دپلماسی ضعیف آبی نیز بحران کم آبی و خشکسالی را در ایران تشدید کرده و به جرأت می توان گفت آینده این سرزمین را نیز به مخاطره انداخته است.

مسئولانی که هزینه‌های بسیاری صرف بارورسازی ابرها می‌کنند یا درباره آب دزدی اسرائیلی ها سخن می گویند، به راحتی از کنار آب دزدی ترکیه به کمک اسراییلی‌ها می‌گذرند و نسبت به پروژه‌ای که آینده ایران را به مخاطره می‌اندازد، بی‌تفاوت هستند. اما ماجرای آب دزدی اسراییلی‌ها از پروژه‌ای به‌نام «گاپ» آغاز می‌شود.

پروژه آناتولی بزرگ یا طرح «گاپ» ترکیه، متهم ردیف نخست معضل ریزگردهای ایران است. در پروژه گاپ، ۲۲ سد و ۱۵ نیروگاه پیش‌بینی شده است. در جنوب شرقی ترکیه هشت سد بزرگ و متوسط، از جمله آتاتورک در رودخانه فرات و ایلیسو در دجله احداث شده اند.در دو دهه گذشته ۲۳میلیارد دلار هزینه پروژه گاپ شده که هدف آن تامین ۲۵ درصد از منابع آبی و ۲۰ درصد از مجموعه برق مورد نیاز ترکیه است؛طرحی که بیش از ۶۰ هزار میلیارد مترمکعب آب از حقابه رودخانه‌های دجله و فرات را به‌وسیله سدسازی ربوده و تیشه به ریشه محیط‌زیست ایران زده است. معروف‌ترین سد این پروژه «آتاتورک» است.این طرح موجب شد منطقه میان‌رودان یا بین‌النهرین از ۹۰ رودخانه به‌ابعاد زاینده‌رود محروم شود. پیامد اجرای طرح گاپ تاکنون به بحران خشکسالی در سوریه و عراق، بایر شدن چند میلیون هکتار از اراضی کشاورزی این کشورها و قطع‌ حقابه رودخانه هورالعظیم ایران از دجله و فرات بوده است.

دیپلماسی ضعیف آبی

کم‌آب شدن اروندرود و اتکایش به کارونِ بی‌رمق، سبب شده آب شور خلیج فارس در مواقع مد، سوار بر نخلستان‌ها شده و بیش از یک‌میلیون نفر نخل نابود شود؛ روند کاهنده‌ای که همچنان ادامه دارد و حتی منجر به شورش‌های خیابانی در بصره، آبادان و خرمشهر، ناشی از افت شدید آب شرب شده است.دولت ایران طبق ادعای مقامات دولتی در ترکیه که پیوسته اعلام می‌کنند: «ما فقط آب را تنظیم کرده و از حقابه‌ خود عدول نکرده و نخواهیم کرد»، باید دولت ترکیه را مجاب کند که همچنان همان حقابه‌ سابق، یعنی ۲۵۰ مترمکعب بر ثانیه را از دو رودخانه‌ دجله و فرات رها کنند؛ در حالی که به گفته‌ مقامات عراقی این رقم هم‌اینک به کمتر از یک‌سوم کاهش یافته است و ضمن هماهنگی با دولت‌های سوریه و عراق، مطابق کنوانسیونUNCCD و رامسر، اجازه دهند مسیر طبیعی این رودخانه‌ها تا خلیج فارس ادامه یابد.

یکی از سدهای معروف و البته بسیار خطرناک طرح گاپ، «ایلیسو» است، طبق برنامه‌ریزی‌ها این پروژه تا دو سال دیگر به اتمام می‌رسد. کارشناسان محیط‌زیست بارها به‌علت پیامدهای احداث و آبگیری این سد به دولت ترکیه هشدار داده‌اند اما دولت ترکیه بدون توجه به این هشدارها باسرعت بیشتری این پروژه را ادامه می‌دهد.اگر سد ایلیسو به بهره‌برداری رسد، کار ایران برای همیشه تمام است.

هشداری که تاکنون مسئولان کشور به آن واکنشی نشان نداده‌اند.آنچه بدون تردید باید مورد توجه قرار گیرد، این نکته است که افزایش ناپایداری‌های زیست‌محیطی و کشاورزی درمنطقه میان‌رودان تاثیرمستقیمی بر زندگی مردم ایران دارد.پرونده سدسازی کشورهای همسایه در کمیته «امنیت آب درحال بررسی است اما دیپلماسی آبی ضعیف ایران اعتراض بسیاری از فعالان، کارشناسان و مسئولان را به‌دنبال داشته است.دستگاه دیپلماسی ایران در برابر پروژه‌های خانمان‌برانداز ترکیه، واکنش مشخصی نشان نداده است.

به‌گفته برخی کارشناسان، شاید مهم‌ترین دلیل بی‌تفاوتی وزارت امورخارجه ایران به پروژه‌های مخرب آبی ترکیه، عدم مطالبه از سوی وزارت نیرو است.وزارت نیروی ایران هنوز به این باور نرسیده است یا نمی‌خواهد بپذیرد که سدسازی عامل بحران آب و تخریب محیط‌زیست است؛چراکه اگر وزارت نیرو قبول کند که سدسازی مخرب و عامل بیابان‌زایی است، بسیاری از پروژه‌های سدسازی داخل کشور نیز تحت تاثیر این مساله قرار می‌گیرند و باید به بازی سدسازی در ایران پایان داد.این موضوع مهم‌ترین دلیل برای عدم اعتراض‌ و پیگیری ایران در مجامع بین‌المللی در خصوص سدسازی‌های بی‌رویه ترکیه است.