اگر «تمدن» را با معنی لغوی آن به معنی شهرنشینی و شهری‌گری بدانیم و هنر را در کنار عناصری مثل ادبیات، آداب و رسوم و نمودهای فرهنگی یک جامعه فرض کنیم، «معماری» می‌تواند محل پیوند «تمدن» و «فرهنگ» باشد. چهره شهرها اولین نمایی است که می‌تواند فرهنگ ساکنانش را بروز دهد و بخش مهمی از این چهره به معماری شهری و نمای ساختمان‌ها باز می‌گردد.
این روزها اگر در ایران سفر کنید، کمتر اثری از هویت و فرهنگ ایرانی در معماری شهرهای ایران می‌یابید. حتی شهرهایی مثل یزد و کاشان با شهرت به خاطر بافت سنتی و تاریخی شهرشان، تنها در بخش‌هایی از شهر محل ظهور و بروز معماری کویری ایران هستند. زمانی آجر سه‌سانت مد شد و زمانی سنگ‌های مرمر، بعد نوبت نمای رومی با سیمان سفید بود و بعدتر نمای رومی با سنگ. آلومینیوم و شیشه هم مصالح دیگری بودند که نمای ساختمان‌های شهرهای ایران را پوشانده‌اند. نتیجه اینکه این روزها نمای شهری تهران و دیگر شهرهای ایران فرق چندانی با هم ندارند و خبری هم از اصالت یا چیزی به نام هنر و معماری ایرانی نیست.
دردسرهای نمای شیشه‌ای، فراتر از معماری
در این میان، نماهای شیشه‌ای علاوه بر بحث‌های زیبایی‌شناسی یا معماری شهری، از جهات دیگری هم مورد انتقاد هستند. اولین ساختمان نما شیشه‌ای در جهان در سال ۱۸۶۴ میلادی در انگلستان و در شهر لیورپول ساخته شد که ۵ طبقه ارتفاع داشت. کشور انگلستان به لحاظ آب و هوایی از نور مستقیم آفتاب به مقدار کمی بهره مفید می‌برد و اکثر ماه‌های سال هوای شهرهای این کشور ابری و بارانی است و در خیلی از ساختمان‌ها و خانه‌های واقع در انگلستان از نور آفتاب به خوبی استفاده نمی‌شود، به همین دلیل معماران و سازندگان ساختمان درصدد ساختن خانه‌هایی بودند که نور آفتاب را به داخل خانه‌ها برساند.
آنان به این نتیجه رسیدند که نمای شیشه هم می‌تواند نور آفتاب را به خوبی به داخل خانه منتقل کند و هم اینکه می‌توانند در ساخت ساختمان، از طرح زیبایی برای نمای آن بهره ببرند. در ایران اما به دلیل بهره خوب از آفتاب، توجیه کافی برای چنین چیزی وجود ندارد. آلودگی صوتی (با توجه به گران بودن استفاده از شیشه دو جداره برای کل نمای ساختمان، به ندرت امکان استفاده از آن وجود دارد)، زلزله‌خیز بودن ایران و خطرات ساختمانی با نمای شیشه‌ای در هنگام زلزله، غیرمقاوم بودن در برابر آتش‌سوزی، به صرفه نبودن از نظر مصرف انرژی به دلیل انتقال حرارت و البته آزاردهنده بودن نور بازتابی از نمای شیشه‌ای در معابر شهری که حتی می‌تواند باعث آزار دید رانندگان و حوادث رانندگی شود، ازجمله مواردی است که در مذمت استفاده از نمای شیشه‌ای برای ساختمان‌ها در ایران مطرح شده‌اند. البته انواعی از شیشه‌های قابل استفاده در نمای ساختمان وجود دارند که در شرایط زلزله یا آتش‌سوزی به جای خرد شدن، خمیر می‌شوند و حتی امکان تمیز شدن خودبه‌خودی را هم دارند.
۴۰، ۶۰ و حتی ۱۰۰ درصد!
در دو سال گذشته، ممنوعیت استفاده از نمای رومی در بسیاری از شهرهای ایران به تصویب رسیده است. شهرهایی مثل قم، قزوین و یزد، ارائه گواهی پایان کار به ساختمان‌هایی با نمای رومی را ممنوع کرده‌اند. هر چند برخی مشاهده‌ها می‌گوید که این ممنوعیت بیشتر روی کاغذ است و همچنان ساختمان‌های زیادی با نمای رومی در کشور سر بر می‌آورند. شاید جالب توجه باشد که حتی از نگاه برخی کارشناسان، نماهای رومی هم فارغ از بحث اصالت معماری، به دلیل استفاده از چسب‌های غیر مقاوم در برابر تکان‌های شدید، از نظر ایمنی در برابر زلزله هم غیرایمن دانسته می‌شوند.
ممنوعیت نمای شیشه‌ای اما سابقه‌ای بیشتر دارد. سال ۸۹ بود که مدیرکل وقت معماری و ساختمان شهرداری تهران خبر داد «چنانچه بیشتر از ۴۰ درصد نمای ساختمان شیشه‌ای باشد پروانه ساخت برای آن صادر نمی‌شود». محمدباقر خسروی در آن زمان با اشاره به دلایل ممنوعیت استفاده از شیشه در نمای ساختمان‌ها گفت: «بر اساس مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان که شرایط عمومی ساختمان را مطرح می‌کند، ساختمان‌های مسکونی نمی‌توانند نمای شیشه‌ای داشته باشند و شورای اسلامی شهر نیز در مصوبه‌ای بر این موضوع تاکید داشته است». البته در همان زمان، مهدی چمران، رئیس وقت شورای شهر تهران، حداقل نمای شیشه‌ای مجاز را ۶۰ درصد اعلام کرده بود. با این حال در طول ۸ سال گذشته، همچنان ساختمان‌ها نه‌تنها با نمای شیشه‌ای بیش از ۴۰ یا ۶۰ درصد که با نمای ۱۰۰ درصد شیشه‌ای هم به ویژه در تهران ساخته شده‌اند. جالب اینکه تعدادی از این ساختمان‌ها دولتی یا مربوط به سایر ارگان‌های خاص بوده‌اند.
تشکیل کمیته‌های جدید نماهای ساختمانی برای جلوگیری از امضاهای طلایی
به نظر می‌رسد نبود اراده برای اجرای قانون درباره نماهای ساختمان و البته بروز بی‌قانونی و گاه تبعیض درباره دادن مجوز به ساختمان‌هایی با نمای شیشه‌ای با امضاهای طلایی، عامل اصلی سر بر آوردن ساختمان‌های شیشه‌ای در پایتخت بوده است. حالا اما معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران از تشکیل کمیته‌های جدید نماهای ساختمانی برای جلوگیری از امضاهای طلایی خبر می‌دهد. عبدالرضا گلپایگانی در نشست خبری با موضوع همایش «نما با محوریت مصالح و جزئیات اجرایی»، با اشاره به کمیته‌های پایش و اجرای نماهای ساختمانی که اخیرا در شورای شهر تهران مصوب شد، گفت: «کمیته‌های جدید نماهای ساختمانی را برای جلوگیری از امضاهای طلایی تشکیل دادیم».
وی درخصوص نمای شیشه‌ای ساختمان‌ها گفت: «ما درباره محدویت‌های اینگونه نماها، مصوب شورای عالی شهرسازی و معماری را باید رعایت کنیم اما باتوجه به تغییرات تکنولوژیکی درخصوص شیشه‌ها ممکن است پیشنهاداتی مطرح شود و بعداز تصویب در کمیسیون ماده ۵ لحاظ شود. در کنار اتوبان همت یا حکیم که صبح و عصر تابش آفتاب داریم، شیشه ممکن است سبب ایجاد خیره‌گی شود و در این رابطه یک ضابطه خاص وجود دارد که اساتید کمیته‌های ما این تذکرات را به مجریان می‌دهند. حداکثر سطحی که می‌توان به شیشه یک نما اختصاص داد ۶۰ درصد است».
وی در پاسخ به این سوال که آیا دو کمیته‌ای که در شورای شهر تهران مصوب شد باعث افزایش امضاهای طلایی نمی‌شود بیان کرد: «ما این کمیته‌ها را به منظور جلوگیری از ایجاد امضاهای طلایی اصلاح کرده‌ایم. در اصل قرار است یک مجموعه شامل کارشناسان خبره، نماینده شورای شهر تهران، نیروهای شهرداری و... بر این کار نظارت کنند. البته قبلا کمیته‌هایی در این رابطه وجود داشتند اما ما آنها را تبدیل به مجموعه‌هایی کرده‌ایم که از ایجاد امضاهای طلایی جلوگیری می‌کند. ما نمی‌خواهیم کمیته نما را تبدیل به سدی برای دشواری فرآیند صدور پروانه کنیم و به دنبال ایجاد نظم از این فرآیند هستیم. در لایحه شفافیت هم مقرر شده مصوبات کمیسیون‌ها ازجمله کمیسیون ماده ۵، آرای قطعی ماده ۱۰۰ در دسترس و دید مردم قرار گیرد».
در ادامه این نشست خبری سیدحمید موسوی مدیرکل معماری و ساختمان شهرداری تهران نیز با اشاره به کمیته‌هایی که اخیرا در حوزه نما در شورای شهر تهران مصوب شد، گفت: «ما به فرآیند موجود، فرآیند جدیدی اضافه نخواهیم کرد. کمیته‌های نما اکنون در حال کار هستند و بیشتر سلیقه در آنها حاکم است بنابراین هدف اول ما ساماندهی وضع موجود است.
همچنین اکنون وضعیت کمیته‌ها در سیستم ثبت نیست و خود این موضوع بستر فساد ایجاد می‌کند و ما در تلاش هستیم این بستر را برطرف کنیم. ضمن اینکه با بارگذاری نماهای تایید شده در سامانه طراحان ما می‌توانند یک الگوی بصری داشته باشند و سلیقه کمیته‌های نما را تشخیص داده و در هماهنگی با آنها نماهای جدید را ایجاد کنند. بنابراین یک هدف دیگر ما از اصلاحات کمیته نما هماهنگی با نماهای کناری است. مجموعه این اقدامات به موضوع شفاف‌سازی کمک می‌کند».
حال باید دید با تشکیل این کمیته‌های جدید و قول مسئولان برای پیگیری شرایط استفاده از نمای شیشه‌ای، ظهور و بروز آن در ساختمان‌های پایتخت چگونه خواهد بود.
- 14
- 5
