هنجارشکنی در فضای مجازی چگونه شکل می گیرد؟

بروز رفتارهای نابهنجار در جامعه از سوی برخی افراد ریشه درعلل خاصی دارد. اغلب این افراد دچار بحران هویت هستند یعنی خودشان هم نمی‌دانند که چه کسی هستند و چه جایگاهی در جامعه دارند. بنابراین تصور می‌کنند برای ابراز وجود، هویت‌یابی یا پیدا کردن جایگاهی در جامعه یا فضای مجازی باید دست به رفتارهای هنجارشکنانه بزنند و از آنجا که رفتارهای نابهنجار در جامعه ممکن است با برخوردهای شدید و قانونی همراه باشد این افراد بیشتر به فضای مجازی رو می‌آورند. بنابراین بیشتر این افراد فضای مجازی را جولانگاه مناسبی برای هنجارشکنی‌های خود می‌دانند.

براساس تحقیقات میدانی رفتارهای نابهنجار در فضای مجازی از سوی افرادی واقع می‌شود که شغل، تفریح، سرگرمی و وظیفه روزانه مشخصی نداشته و با خانواده، دوستان و جامعه ارتباط قوی ندارند و تعهد و دینی نسبت به ارزش‌ها و هنجارهای جامعه احساس نمی‌کنند. در واقع احساس همبستگی و انسجام و پیوند اجتماعی ندارند.

همچنین افرادی که احساس می‌کنند به‌دلیل بسته بودن فضای جامعه، نمی‌توانند در فضای واقعی به هدف شان برسند و از وضعیت موجود گلایه‌مند هستند برای آنکه خودی نشان دهند تنها راه را روآوردن به فضای مجازی می‌دانند و در آنجا حرف‌ها و اقداماتی را که در دنیای واقعی نمی‌توانند انجام دهند از خود بروز می‌دهند. از آنجا که نظارت و کنترل در فضای مجازی نیز کافی نیست و افراد با هویت‌های غیرواقعی براحتی هر کاری انجام می‌دهند این دنیای مجازی برای هنجارشکنی هایشان ایده آل است.

از سوی دیگر هر فردی ممکن است در فضای مجازی، ده‌ها دوست و دنبال‌کننده داشته باشد بدون آنکه این افراد از هویت اصلی و شخصیت واقعی وی شناخت دقیقی داشته باشند. بسیاری از افراد به خاطر نداشتن سرگرمی و تفریح یا احساس پوچی و سرخوردگی در دنیای واقعی به دنیای مجازی و دوستان غیرواقعی رو می‌آورند و تحت تأثیر مطالب و عکس‌ها و حتی اعتقادات این افراد گاهی خودشان دست به رفتارهای ناهنجار می‌زنند.

اما یکی از پیامدهای این کار این است که فرد تصور می‌کند اگر بخواهد برای خود کسی شود و هویتی داشته باشد یا محدود و منزوی نشود فالوور یا دنبال‌کننده افراد معروف شود. این همرنگ جماعت شدن مانع تفکر انتقادی می‌شود و عقلانیت را سلب می‌کند. در واقع فرد فکر می‌کند با دنبال کردن یک سوژه یا یک صفحه یا پیام تصویری یا صوتی می‌تواند برای خودش جایگاهی پیدا کند. اما گاه همین امر باعث ترویج رفتاری می‌شود که با هنجارها و قواعد و اندیشه‌های جامعه سازگار نیست. همانند ترویج فساد و گرایش به مصرف یک نوع مواد مخدر یا رفتارهای انحرافی و مصرف گرایی.

موضوع دیگری که درباره فضای مجازی باید گفت این است که بین نسل قدیم و جدید شکافی ایجاد کرده است. چرا که نسل قبل با این فضا کمتر در ارتباط هستند و بسیاری از ارزش‌هایی که از نگاه نسل قبل محترم و مورد پسند جامعه بود از نگاه نسل های امروزی ضد ارزش محسوب می‌شود. در واقع ارزش و ضد ارزش جایگاه شان تغییر کرده و بسیاری از رفتارهایی که قبلاً حرمت و حریم داشت امروز شکسته شده است و این از دیگر هنجارشکنی‌های فضای مجازی است.

دکتر جمال ادهمی