گمانه‌زنی‌ها و لیست مشترک پیش‌بینی‌ها از فیلم‌های بخش مسابقه این دوره از جشنواره فیلم فجر باعث شد فکر کنیم که این بار یکی از آرام‌ترین دوره‌های جشنواره را خواهیم داشت و همه چیز طبق پیش‌بینی‌ها و روال منظم پیش خواهد رفت اما زمان نشان داد که اشتباه می‌کنیم و فجر امسال هم مثل سی‌و‌هفت دوره قبلی غافلگیرکننده است.
فهرست ۲۲ فیلم پذیرفته‌شده برای رقابت در بخش «سودای سیمرغ» جشنواره سیوهشتم فیلم فجر اگر چه لیستی از نام‌ها و ایده‌های کنجکاوی‌برانگیز بود اما از سوی دیگر فهرست فیلم‌های راه نیافته به جشنواره باعث شد بازار حرف و حدیث‌ها و حاشیه‌ها داغ شود. علاوه بر فیلم‌های کارگردانانی چون کمال تبریزی (دست‌انداز)، هاتف علیمردانی (ستاره بازی)، علی عطشانی (سلفی با دموکراسی) و شهریار بحرانی(آفتاب نیمه‌شب) که به‌دلیل نرسیدن نسخه کامل از قضاوت هیأت انتخاب جاماند، عدم حضور فیلم‌هایی چون «قاتل و وحشی» حمید نعمت‌الله، «مجبوریم» رضا درمیشیان در فیلم‌های راه یافته به جشنواره و قرار گرفتن «عنکبوت» ابراهیم ایرج زاد در فهرست رزرو خبرساز شد.
آسان و بااطمینان
«آسان‌ترین کار ممکن بود هر کس دیگری هم جای ما بود همین انتخاب را داشت، فقط به حکم سلیقه شاید دو فیلم جابهجا می‌شد» صاحب این عبارات رضا درستکار است که در کنار همایون اسعدیان، یلدا جبلی، محمد احسانی، محمود اربابی، سید محمود رضوی و حسین کرمی وظیفه انتخاب آثار فیلم‌های بخش سودای سیمرغ (مسابقه سینمای ایران) و نگاه نو (ویژه فیلم اول کارگردانان) را بر عهده داشته است.
او می‌گوید که از بین ۸۹ فیلم متقاضی اغلب این ۲۲ فیلم با اکثریت آرا یعنی ۶ یا ۷ رأی منتخب شده‌اند: «با تغییر نصف اعضای هیأت انتخاب هم شاید یکی دو فیلم جابهجا می‌شد ولی به ضرس قاطع می‌گویم ۱۹ فیلم قطعاً همین‌ها بودند.» او پیش‌بینی می‌کند که هیأت داوران هم امسال کار سختی در پیش‌رو نخواهد داشت: «بر اساس همان اصول زیبایی شناسی و ساختارهای هنری و ارزش‌های فردی از همین امروز می‌توانم بگویم چه فیلم‌هایی با چه واکنش‌هایی مواجه خواهند شد.»
نه ارگانی و نه هنری
در میان کارگردانان سرشناس حاضر در جشنواره، حضور پر تعداد فیلمسازانی چون مجید برزگر، محمد کارت، بهتاش صناعی‌ها و... که به‌خاطر فیلم‌های خوش ساخت تجربی و هنری به چهره‌های شناخته شده تبدیل شده‌اند این نگاه را ایجاد کرده که جشنواره سیوهشتم فیلم فجر جشنواره‌ای هنری خواهد بود. از سوی دیگر با انتخاب همه فیلم‌های متقاضی مؤسسه اوج (خروج، روز بلوا، آبادان یازده ۶۰ در بخش سودای سیمرغ و لباس شخصی در بخش نگاه نو) شائبه‌هایی همچون مهندسی در انتخاب فیلم‌ها شنیده می‌شود.
با وجود این، این عضو هیأت انتخاب می‌گوید که اصول زیبایی‌شناسی و وفاداری به ارزش‌های سینمایی معیار انتخاب بوده و همچون سال‌های گذشته جشنواره امسال هم آیینه تمام نمای سینمای ایران خواهد بود: «برخی می‌گویند این جشنواره جشنواره انقلاب است و باید فیلم‌های انقلابی و ارزشی نمایش داده شود اما فیلمی که سینما نیست چطور می‌تواند در خدمت مضمون باشد. «گر تو قرآن به این نمط خوانی، ببری رونق مسلمانی» یا بحثی که پیرامون فیلم‌های هنری شکل گرفته مگر جشنواره فیلم فجر جشنواره هنری مثل کن است که فقط هنری‌سازها در آن حضور داشته باشند. موضوع سینماست و برای انتخاب قرار نیست چیز دیگری غیر از سینما ملاک و معیار شود. حتی درخواست شده بود که با توجه به برگزاری جشنواره در دهه انقلاب فیلم‌های مفرح بیشتری را انتخاب کنیم اما ملاک و معیار ما همانی بود که گفتم.»
درستکار تأکید می‌کند که جشنواره فیلم فجر جشنواره‌ای منحصر به فرد و متناسب با فرهنگ چند وجهی و پیچیده کشور ماست که در آن هم فیلم فوق‌العاده تجاری یا گیشه‌ای مثل «خوب بد جلف ارتش سری» حضور دارد و هم فیلم فوق هنری مثل «ابر بارانش گرفته»، می‌توان در آن هم فیلم هارور(وحشت) مثل «آن شب» را دید و هم فیلم فانتزی مثل «سینما شهر قصه» را.
مجبور بودیم
«مجبوریم» رضا درمیشیان یکی از خبرسازترین غایبان این دوره از جشنواره است. پس از درگیری‌های رضا درمیشیان به‌عنوان تهیه‌کننده فیلم«لامینور» با مدیران فارابی و سازمان سینمایی که در نهایت منجر به عدم حضور این فیلم به‌کارگردانی داریوش مهرجویی در جشنواره شد حدس و گمان‌ها بر این بود که «مجبوریم» هم با روی خوش مدیران برای حضور در جشنواره مواجه نخواهد شد. با راه نیافتن این فیلم به بخش مسابقه این شائبه‌ها پررنگ‌تر شد و بهمن فرمان‌آرا که به‌عنوان بازیگر در این فیلم حضور دارد غیبت چند فیلم اجتماعی از جمله «مجبوریم» را مهندسی در انتخاب فیلم‌ها عنوان کرد. رضا درستکار اما درباره جای خالی این فیلم در جشنواره امسال می‌گوید «فقط یک جمله می‌شود گفت «رأی نیاوردند»». او در ادامه می‌افزاید: «این فیلم همچون دو سه فیلم دیگر از استانداردهای خود فیلمساز پایین‌تر است.»
رایزنی برای نمایش فیلم‌های رزروی
«عنکبوت» از دیگر فیلم‌های اجتماعی حذف شده از لیست‌های بخش مسابقه است که از زمان ساخت کنجکاوی‌های بسیاری پیرامون آن شکل گرفته است. قرار گرفتن این فیلم به‌عنوان اولویت آخر فهرست رزروی با واکنش اعتراضی کارگردان همراه بود و ابراهیم ایرج زاد در گفت‌وگویی عنوان کرد که «قرار نبود باشیم، فریب بخش رزرو را نخورید» با این حال رضا درستکار می‌گوید که فیلم‌های این بخش بر اساس تعداد آرایی که از هیأت انتخاب اخذ کرده‌اند به ترتیب در این لیست قرار گرفته‌اند.
او در واکنش به شائبه تشریفاتی بودن این لیست می‌گوید: «انتخاب ۵ فیلم با این هدف صورت گرفت که در صورت نرسیدن یک فیلم، حق فیلمی دیگر برای حضور در جشنواره ضایع نشود. دوم اینکه جهت اطلاع است که این فیلم‌ها فیلم‌های ارزشمندی هستند و سوم اینکه شاید با رایزنی صاحبان فیلم‌ها دبیر جشنواره راضی شود که این ۵ فیلم حداقل برای اهالی محترم رسانه به نمایش دربیاید. ما هم این پیشنهاد را داده‌ایم.»
غایب بزرگی فرصت حضور دارد؟
پر بحث‌ترین و مهمترین غایب جشنواره امسال اما «قاتل و وحشی» حمید نعمت‌الله است. اگرچه از حدود یک هفته پیش حرف و حدیث‌های زیادی پیرامون غیبت این فیلم به‌دلیل دعوای مالکیت مطرح شد اما جای خالی «قاتل و وحشی» همچنان خبرساز بود تا جایی که دبیرخانه جشنواره جمعه شب در بیانیه‌ای عنوان کرد که براساس نظر معاونت نظارت و ارزشیابی و خانه سینما به‌عنوان مراجع ذیصلاح مشکل مالکیت فیلم حل نشده و در صورت حل مشکل، فیلم دوباره بررسی خواهد شد.
عضو هیأت انتخاب جشنواره هم «قاتل و وحشی» را از منظر ارزش‌های زیبایی شناسی و سینمایی فیلمی بسیار باارزش عنوان می‌کند و می‌گوید: «به شخصه فیلم‌های اخیر نعمت‌الله و همچنین این فیلم را خیلی دوست دارم اما بواقع فیلم مشکلات حقوقی داشت. در جلسه جمع‌بندی روز جمعه اولین موضوعی که راجع به آن بحث شد همین فیلم بود. نامه‌های وزارت ارشاد و خانه سینما دال بر شکایت‌های متعدد در خصوص مسأله حقوقی پیرامون مالکیت فیلم بود. فرصت حضور هنوز هم برای «قاتل و وحشی» وجود دارد و همین الان هم اگر هیأت انتخاب را دور هم جمع کنند قطعاً این فیلم به‌جشنواره می‌آید. امیدوارم صاحبان فیلم مسأله را حل کنند. همه دوستان در هیأت انتخاب اتفاق نظر داشتند که این فیلم واجد ارزش‌هایی هست که حضورش را در بخش مسابقه قطعی می‌کند. ممکن است سر موضوع دیگری بحث‌هایی باشد که البته شبیه آن را در فیلم‌های «زندان زنان» و «سرب» هم تجربه کرده‌ایم.» در حالی این عضو هیأت انتخاب برای حضور فیلم حمید نعمت‌الله در بخش مسابقه اظهار امیدواری می‌کند که کارگردان «قاتل و وحشی» با بیان اینکه فیلم هم‌اکنون در مرحله مونتاژ متوقف است، در گفت‌وگویی تأکید کرده به‌دلیل کمبود سرمایه و پول، این فیلم به جشنواره فجر نخواهد رسید.
اولی‌ها شگفتی‌سازند و برخی مشهورها ناامید کننده
یکی از ویژگی‌های این دوره از جشنواره رقابت ۴ فیلمساز فیلم اولی با فیلمسازان شناخته شده‌است از ابراهیم حاتمی‌کیا و مجید مجیدی تا مسعود کیمیایی. فیلم‌های «آن شب» کوروش آهاری، «روز صفر» سعید ملکان، «شنای پروانه» محمد کارت و «پوست» بهمن و بهرام ارک در حالی از بخش نگاه نو به بخش رقابتی جشنواره راه پیدا کرده‌اند که «بی صدا حلزون» بهرنگ دزفولی‌زاده نیز در فهرست رزرو قرار دارد. آن‌طور که رضا درستکار می‌گوید امسال قطعاً با دو شگفتی بزرگ از نسل فیلمسازان اول مواجه خواهیم شد اما حدود ۴ یا ۵ نفر از فیلمسازهای شناخته شده فیلم‌هایی پایین‌تر از سطح خودشان ساخته‌اند.
او در پاسخ به این سؤال که آیا فیلمی به‌خاطر مباحث ممیزی جواز حضور در جشنواره را نیافته است اطمینان می‌دهد که در تمامی ۸۹ فیلم متقاضی حضور در جشنواره تمام مباحث عرفی و اخلاقی رعایت شده و هیأت انتخاب در این مورد با مشکلی مواجه نبوده است: «اتفاقاً در بخش‌هایی از دو سه فیلم خشونت فراتر از حدی بود که درباره آنها صحبت شد اما اعتقاد ما بر این بود که این حق با تماشاگر است که فیلم را بپسندد یا پس بزند. من و آقای همایون اسعدیان و خانم یلدا جبلی بارها گفتیم کار ما هیأت نظارت نیست ما هیأت انتخاب فیلم هستیم و از ارزش‌های سینمایی دفاع می‌کنیم.»
بازتابی از شرایط عمومی کشور در آینه سینما
رضا درستکار در ارزیابی کلی خود از مضامین و موضوع ۸۹ فیلم متقاضی حضور در جشنواره می‌گوید: «دغدغه من به‌عنوان یک منتقد صیانت از سینماست و هیچ موضوعی اولویت ندارد. برای من ارزش‌های سینمایی، خانواده و جنگ و مسائل اجتماعی برابر است اما به طور کلی ۸۹ فیلمی که من دیدم بازتابی از شرایط عمومی کشور بود؛ شرایطی که البته خیلی قابل تعریف و تمجید نیست. تعدادی از فیلمسازان دوست داشتند به جامعه امید بدهند، تعدادی شرایط و مناسبات را نقد کرده‌اند و تعدادی هم با دست گذاشتن روی نقاط ضعف می‌خواهند هشدار بدهند. ۲۲ فیلم حاضر در جشنواره هم در همین تقسیم‌بندی جای می‌گیرند.»
هر ساله در ایام جشنواره بازار حرف و حدیث‌ها و گمانه‌زنی‌ها درباره اکران سال آینده هم داغ می‌شود از این منتقد و عضو هیأت انتخاب درباره پیش‌بینی‌اش از وضعیت اکران سال آینده جویا می‌شویم و او می‌گوید: «فیلم‌های جشنواره همه موجودی سینمای ایران برای اکران سال آینده نیست اما در عین حال من تغییر خیلی محسوسی نمی‌بینم. اگر منتظر اتفاقی در اکران هستیم باید شرایط فرهنگی و اجتماعی زیستی ما بهتر شود تا تبلورش را در سینما ببینیم.»
او در عین حال وعده می‌دهد که حداقل ۱۰ فیلم امسال جشنواره ارزش دیدن و دوباره دیدن را دارند و ۱۰ فیلم دیگر هم جزو فیلم‌های خوب هستند.
بــــرش
اسامی ۲۲ فیلم راه یافته به بخش سودای سیمرغ (مسابقه سینمای ایران) سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر شامگاه روز جمعه ۲۰ دی ماه اعلام شد:
۱- آبادان یازده ۶۰(مهرداد خوشبخت) ۲- آتابای (نیکی کریمی)، ۳- آن شب (کوروش آهاری)، ۴- ابر بارانش گرفته (مجید برزگر)، ۵- پوست (بهمن ارک و بهرام ارک)، ۶- تومان(مرتضی فرشباف)، ۷- خروج (ابراهیم حاتمی‌کیا)، ۸- خوب، بد، جلف ۲: ارتش سری(پیمان قاسم‌خانی)، ۹- خورشید (مجید مجیدی)، ۱۰- خون شد (مسعود کیمیایی)، ۱۱- درخت گردو(محمدحسین مهدویان)، ۱۲- دوزیست (برزو نیک‌نژاد)، ۱۳- روز بلوا (بهروز شعیبی)، ۱۴- روز صفر(سعید ملکان)، ۱۵- سه کام حبس (سامان سالور)، ۱۶- سینما شهر قصه (کیوان علی‌محمدی وعلی‌اکبر حیدری)، ۱۷- شنای پروانه (محمد کارت)، ۱۸- عامه پسند (سهیل بیرقی)، ۱۹- قصیده گاو سفید (بهتاش صناعی‌ها)، ۲۰- مردن در آب مطهر(نوید محمودی)، ۲۱- مغز استخوان (حمیدرضا قربانی)، ۲۲- من می‌ترسم (بهنام بهزادی)
همچنین فیلم‌های رزرو به ترتیب اولویت عبارتند از:
۱- پسرکشی(محمدهادی کریمی)، ۲-زنبور کارگر (افشین صادقی)، ۳-بی صدا حلزون (بهرنگ دزفولی‌زاده)، ۴-عروسی مردم (مجید توکلی)، ۵-عنکبوت(ابراهیم ایرج زاد)
- 11
- 4
