گلایه كلیشه‌ای و فرسایشی درباره سینمای كودك و نوجوان، بی‌اعتنایی و بی‌مهری در اكران عمومی است و معمولا این سوال از سیستم اكران وجود دارد كه چرا فیلم‌های این گونه سینمایی، غالبا در وضعیت مطلوبی روی پرده نمی‌روند و به جز موارد بسیار اندك و استثنایی به فروش بالایی دست پیدا نمی‌كنند. درواقع چون شرایط اكران و رقابت آنها با فیلم‌های كمدی و سینمای اجتماعی بزرگسالان منصفانه و برابر نیست و به اصطلاح گل سئانس‌ها در اختیار این آثار قرار نمی‌گیرد و حتی گاهی سئانس‌های مرتب و پیوسته‌ای هم ندارند، انتظار دیده شدن مناسب و فروش بالای آنها هم چندان معقول نیست.
اما در این بازه زمانی به نظر می‌رسد، سینمای ایران از آن‌طرف بام افتاده است و شاهد توجهی ناگهانی و دور از انتظار به گونه كودك و نوجوان هستیم؛ به‌طوری‌كه در این چند وقت اخیر پنج فیلم در این گونه، تقریبا در فواصلی نزدیك به هم اكران عمومی شده‌اند و از این میان در حركتی تاریخی و بی سابقه، سه فیلم منطقه پرواز ممنوع، بنیامین و تورنادو در یك روز (۱۵ آذر) به اتفاق روی پرده سینماها رفتند.
خوب یا بد؟
اگر خاطرتان باشد یكی از جمله‌های تبلیغاتی فیلم سینمایی لیلی با من است ساخته كمال تبریزی این بود: «بخندم یا بگریم، چون لیلی با من است.» حالا شده حكایت سینمای كودك و نوجوان ایران در این چند وقت كه چند فیلم آن تقریبا به‌طور همزمان اكران عمومی شده‌اند، با این وضعیت شما بگویید باید بخندیم یا بگرییم. یعنی خوشحال باشیم كه سرانجام اكران عمومی به سینمای كودك و نوجوان لبخند زده و التفاتی كرده است كه چنین بستر نمایشی را در اختیار آن قرار داده یا بگرییم و ناراحت باشیم كه این ترافیك اكران، بیشتر نوعی جفا در حق سینمای كودك و نوجوان است و امكان رقابت درست و دیده شدن مناسب و فروش احتمالی بالای آنها را سلب می‌كند.
طبیعی است سینمای كودك و نوجوان در سال‌های اخیر با دوران طلایی و درخشان خود فاصله دارد؛ اگرچه نیمه پرلیوان را هم می‌بینیم و اذعان می‌كنیم گاهی هنوز فیلم‌های معدود خوب و جذابی هم در این زمینه ساخته می‌شود، اما به اعتقاد برخی كارشناسان و تحلیلگران سینمایی و البته تماشاگران، در گذشته و به‌ویژه دهه‌های ۶۰ و ۷۰، هم فیلم‌های «برای كودكان و نوجوانان» مهم‌تر و پرمخاطب‌تری در سینمای ایران ساخته می‌شد و هم در زمینه فیلم‌های «درباره كودكان و نوجوانان» اوضاع به‌مراتب بهتر بود و برخی از مهمترین فیلمسازان سرشناس و معتبر، فیلم‌های ماندگاری در این گونه سینمایی می‌ساختند.
اما در سال‌های اخیر، سینمای كودك و نوجوان در هر دو شكل آن از رونق افتاد و تلاش‌ها در این زمینه چندان كارا و تاثیرگذار نبود و نیست و به موج و جریانی مستمر و پرمخاطب تبدیل نشده است. حتی باوجود موفقیت اعتباری و فروش خوب برخی فیلم‌های كودك و نوجوان و انیمیشن‌های سینمایی به نظر نمی‌رسد بیشتر آنها قابلیت خاطره‌سازی برای بچه‌های این نسل را داشته باشند. درواقع آثار سینمای كودك و نوجوان این سال‌ها كمتر واجد آن میزان اهمیت و خاطره سازی فیلم‌های خاطره انگیز این گونه در دهه‌های گذشته هستند.
بنابراین باتوجه به وضعیت نامناسب سینمای كودك و نوجوان در سال‌های اخیر، لزوم توجه و حمایت بیشتر از آن اهمیت می‌یابد. یكی از نمونه‌های بارز و برجسته این پشتیبانی، در حوزه پخش و اكران است و مجموعه‌هایی چون سازمان سینمایی و شورای صنفی نمایش، ذاتا و ماهیتا باید اقداماتی عملی دراین خصوص انجام دهند، اما در عمل چندان این اتفاق نمی‌افتد و اگر هم نیت خیر و شعار مثبتی در این زمینه وجود دارد، منجر به اقداماتی نظام‌مند و كاربردی نمی‌شود و كم پیش آمده كه فیلم‌های كودك و نوجوان در سال‌های اخیر، در موقعیت مناسبی اكران عمومی شوند.
در چنین شرایطی، اكران همزمان سه فیلم كودك و نوجوان در یك روز، به شدت سوال برانگیز است و در نگاه اول غیرقابل هضم و غیرقابل توجیه به نظر می‌رسد. چطور می‌شود سینمایی كه در طول سال، كمتر اعتنایی به سینمای كودك و نوجوان در اكران عمومی می‌كند و مجال مناسبی برای عرضه شدن در اختیار فیلم‌های آن قرار نمی‌دهد، ناگهان دلسوز این گونه سینمایی می‌شود و به قصد گرفتن ابرو، چشم‌های بی سوی سینمای كودك و نوجوان را هم كور می‌كند!
اگر بخواهیم خوشبینانه به ماجرا نگاه كنیم، خلاصه اش این می‌شود كه مدیران و متولیان سینمایی كشور خواسته اند در زمینه كم كاری‌های معمولا همیشگی درباره سینمای كودك و نوجوان جبران مافات كنند، اما تصمیم مناسبی برای این توبه سینمایی اتخاذ نكردند، حالا یا دانش و آگاهی نداشتند یا به دلایلی كه عرض می‌كنیم بستر مناسبی برای حمایت درست در این خصوص فراهم نبود. اگر هم بدبینانه سراغ ماجرا برویم، ممكن است دنبال دست‌هایی باشیم كه با دلایل عامدانه و با اعمال نفوذ و پارتی بازی در زمینه اكران و این ترافیك خودخواسته، در پی حذف یا ضربه زدن به سینمای كودك و نوجوان و تسویه‌حساب‌های شخصی یا سینمایی با تهیه‌كنندگان و صاحبان و پخش‌كنندگان این گونه سینمایی هستند.
جشنواره خنثی و شورایی بی تاثیر
جشنواره فیلم‌های كودكان و نوجوانان، خوشبختانه همچنان به حیات خود ادامه می‌دهد و چراغ سینمای كودك و نوجوان را روشن نگاه داشته است، اما این رویداد هم در سال‌های اخیر باوجود معرفی برخی استعدادها به سینمای ایران، بیشتر در حد یك دورهمی سینمایی مانده و آن تاثیرگذاری گذشته را ندارد. درست است كه جشنواره صرفا ویترین تولیدات سالانه است و نمی‌توان انتظار معجزه را از آن داشت، اما شاید جنبه‌های نظارتی كیفی آن مانند گذشته محكم نیست كه فیلم‌هایی با كیفیت‌های پایین و به دور از جذابیت و نگاه مخاطب پسند در آن حضور دارند و با تخفیف و نگاه با اغماض، بعضا برنده جوایزی هم می‌شوند. جشنواره در این سال‌ها به اندازه‌ای رنگ و رو رفته و كم اثر شده كه حتی برخی فیلم‌های به نمایش درآمده در آن رنگ پرده سینما را نمی‌بینند و تقاضایی برای پخش آنها از سوی سینمادارها وجود ندارد.
چند سال پیش شورایی در بنیاد سینمایی فارابی تشكیل شد به نام شورای راهبردی و سیاستگذاری سینمای كودك و نوجوان و قرار بود كه اقداماتی مهم و تاثیرگذار و جریانساز در این زمینه انجام دهند و در ارتقای كیفی فیلم‌های این گونه سینمایی نقش بسزایی داشته باشند و همچنین فضایی درست و اصولی همچون تشكیل گروه اكران سینمای كودك و نوجوان، گام مهمی برای اكران مناسب و بدون دغدغه فیلم‌های خوب و جذاب این سینما بردارند، اما دریغ كه در عمل اتفاق مهمی رخ نداد و یتیمی و بی سرپرستی سینمای كودك و نوجوان در این سال‌ها كماكان ادامه دارد. خروجی همه آن دورهمی‌های جشنواره فیلم‌های كودك و نوجوان و شورای راهبردی و سیاستگذاری، باید تاثیر خود را در رونق تولید و بهبود وضع اكران و در عمل بگذارد كه هنوز نگذاشته است.
رقابت نابرابر
یكی از مهم ترین دلایل ناكامی كلی سینمای كودك و نوجوان در این سال‌ها به كیفیت خود آثار برمی گردد كه عمدتا از استاندارد لازم به دورند و برای بچه‌ها جذابیت ندارند یا دست كم كیفیت فیلم‌ها به اندازه‌ای نیست كه با اقبال بالای مخاطبان كودك و نوجوان روبه رو شوند. طبیعی است در چنین وضعیتی، كمتر سینماداری حاضر است ریسك كند و اكران چنین آثاری را بپذیرد. قبل تر از این مرحله البته، جلب نظر پخش‌كننده‌های سینمایی است كه اگر فیلم‌ها ظرفیت و مولفه‌های اولیه فروش را نداشته باشند، اصلا موردتوجه قرار نمی‌گیرند. به فرض اگر هم فیلم تقریبا خوبی در زمینه كودك و نوجوان حی و حاضر باشد و پخش كننده‌ای هم داشته باشد، در رقابت نابرابر با فیلم‌های كمدی و سینمای اجتماعی بخت اندكی برای اكرانی مناسب دارد.
در اكران عید نوروز كه حتی بسیاری از فیلم‌های قدرتمند و با مولفه‌های بالای فروش هم در رقابت با همتایان شكست می‌خورند و در اكران‌های بعدی و دیگر فصول طلایی نیز همچنان رقابت دشواری میان فیلم‌ها وجود دارد، بنابراین فیلم‌های كودكان و نوجوانان باید خیلی وضع ویژه‌ای داشته باشند كه زمان مناسبی در اكران، نصیبشان شود. بنابراین معمولا فیلم‌های كودك و نوجوان به طور خودكار و در شكست در جریان این رقابت تبعیض آمیز و نابرابر، ناچارند به زمان‌های نامناسب اكران و در ماه‌های پایانی سال رضایت دهند. اگر سه فیلم كودك و نوجوان در یك روز اكران می‌شوند و اكران پنج فیلم این گونه سینمایی تقریبا در یك بازه زمانی اتفاق افتاده، یكی از دلایل مهمش این است كه در زمان‌های دیگر سال مجالی برای اكران آنها وجود نداشته است و اگر صاحبان آثار به همین زمان هم رضایت نمی‌دادند و قرارداد برای اكران نمی‌بستند، احتمالا فیلمشان در زمان بدتری روانه پرده سینماها می‌شد.
با این حال باید به تصمیم خوب شورای صنفی نمایش هم اشاره كرد كه در این یكی دو سال اخیر، حضور یك فیلم كودك و نوجوان یا پویانمایی را در میان گزینه‌های نهایی اكران نوروز مدنظر قرار داده‌اند.
به گواه آمار
تا اینجای سال ۹۸، هشت فیلم كودك و نوجوان (كه آثار پویانمایی را هم شامل می‌شود) اكران عمومی شده اند؛ با نگاهی اجمالی به تاریخ اكران‌های این فیلم‌ها درمی‌یابیم شورای صنفی نمایش می‌توانست چینشی مناسب تر برای این آثار درنظر بگیرد، نه این كه مثل حالا پنج فیلم كودك و نوجوان اكران شود و در عوض در بسیاری از روزها و فصول اكران، بچه‌ها در حسرت تماشای یك فیلم مناسب سن و سال خودشان باشند.
تا این مقطع زمانی، درمجموع ۵۹فیلم اكران شده اند كه سهم هشت‌تایی سینمای كودك و نوجوان، البته جای امیدواری دارد كه نسبت به سال گذشته پیشرفتی دوبرابری محسوب می‌شود كه تنها چهار فیلم كودك و نوجوان در آن اكران شد، آن هم به نسبت ۶۰ فیلمی كه سال ۹۷ رنگ پرده سینما را دیدند. یعنی به لحاظ آماری اكران فیلم كودك و نوجوان، با رشدی قابل اشاره‌ای روبه رو بودیم، اما در زمینه چینش صحیح و تقسیم منطقی و عادلانه این آثار در اكران و در طول سال، وضعیت بدتری نسبت به سال گذشته داشتیم.
گلایه‌هــای مــطـرح شـــــده
اكران همزمان سه فیلم كودك و نوجوان و نمایش پنج فیلم این گونه سینمایی در یك بازه زمانی كوتاه، باعث اعتراضات و واكنش‌هایی میان صاحبان این آثار و برخی فعالان این عرصه شده است.
حامد جعفری، تهیه‌كننده آثار پویانمایی شاهزاده روم و فیلشاه با انتشار یادداشتی نسبت به اكران همزمان فیلم‌های كودك و نوجوان واكنش نشان داد و نوشت: اكران همزمان سه فیلم كودك و نوجوان (بنیامین، تورنادو و منطقه پرواز ممنوع) درسینماها برایمان یادآور همان رفتاری است كه برخی مدیران و اهالی سینما با «فیلشاه» داشتند. همان سنگ‌هایی كه برخی مدیران سینمایی با سوء‌استفاده از سمت‌هایشان بر سر راه موفقیت ما در اكران قرار می‌دادند، بر سر راه سه فیلمی قرارگرفته كه اگر در رقابتی ناجوانمردانه واردشان نمی‌كردند، فارغ از محتوایشان می‌توانستند فروش بهتری در گیشه داشته باشند. هرچند سهم شورای صنفی نمایش در این قصور و جفا در حق سینمای كودك و نوجوان بیش از دیگران است اما نباید نقش سازمان سینمایی و مدیران سینمایی را كه وظیفه نظارتی در این بین دارند، نادیده بگیریم.»
مصطفی حسن‌آبادی، تهیه‌كننده بنیامین هم در گفت‌وگویی كه با پانا داشت، گفت: مسؤولان سینمایی و شورای صنفی نمایش این طور صلاح دیدند كه سه فیلم كودك و نوجوان را به طور همزمان در سینماها اكران كنند تا هیچ كدام از فیلم‌ها نتوانند سبد بزرگی از فروش در گیشه سینماها داشته باشند.
سیدجواد هاشمی، كارگردان تورنادو هم نامه‌ای سرگشاده خطاب به حسین انتظامی، رئیس سازمان سینمایی نوشت كه شروع آن از این قرار است: به نظر می‌رسد به رغم ادعای سازمان تحت امرتان، حضرتعالی هیچ توجهی به سینمای كودك و به‌ویژه سینمای خصوصی ندارید. روابط عمومی سازمان اوج هم با انتشار توییتی از وضعیت اكران ۲۳ نفر گلایه كرد.
- 17
- 8
