بررسی تاثیر توسعه هوش مصنوعی بر بازار کار/ آیا روبات‌ها بازار کار را تهدید می‌کنند؟

در دوره‌ای زندگی می‌کنیم که خودروهای خودران، پهپادهای ویژه ارسال غذا و در یک کلام، هوش مصنوعی رشدی فراگیر داشته و موفق شده‌اند که در بهبود کیفیت زندگی بشر نقشی اساسی ایفا کنند ولی گاه ترس از دست رفتن شغل‌های موجود و کساد شدن بازار کار، با توجه به تغییرات گسترده فناورانه در جهان، شیرینی این رفاه را به کام برخی کاربران تلخ می‌کند.

شغل‌های نوین، ارمغان فناوری

بسیاری معتقدند اتوماسیون در قالب هوش مصنوعی و روبات‌ها می‌توانند تعداد زیادی از شغل‌های امروزی را از بین ببرند و در نتیجه، به بیکاری در دهه آینده دامن بزنند در حالی که برخی دیگر نظری متفاوت دارند. به اعتقاد آنان گرچه هوش مصنوعی و روبات‌ها برخی شغل‌ها را از بین می‌برند ولی در کنار آن به ایجاد شغل‌هایی جدید نیز می‌پردازند که شاید نیاز به وجود آنان تاکنون احساس نمی‌شده است. با توجه به گسترش و رشد سریع ماشین‌های یادگیری تکنولوژی، تعداد بیشتری از محققان به این سؤال رسیده‌اند که آینده سرشار از کامپیوترهایی که می‌توانند توانمندی‌های بدنی و ذهنی بشر را تقلید کنند و حتی از آن نیز عبور کنند، چگونه جهانی خواهد بود.

درحالی که برخی اقتصاددانان مدعی هستند شواهدی از بیکاری گسترده در نتیجه اتوماسیون و روباتیک شدن امور در اختیار دارند، اما باید گفت این رقم بسیار پایین‌تر از چیزی است که تصور می‌شود. به هرحال روبات‌ها و هوش مصنوعی توسط انسان‌ها تولید و خلق شده و ما می‌توانیم از آنها در مواقع مورد نیاز خود بهره بگیریم پس می‌توانیم کنترل کافی هم بر آنها داشته باشیم و این فکر که تکنولوژی جایگزین خلاقیت، کار تیمی و تفکر انسان‌ها می‌شود کمی ساده لوحانه به نظر می‌رسد.

شاید نتوان به طور دقیق تعداد مشاغلی را که در آینده از بین می‌رود تخمین زد ولی تحقیقات مؤسسه گارتنر نشان می‌دهد که تا سال ۲۰۲۰ حدود ۱.۸میلیون شغل فعلی از دست می‌رود اما در مقابل ۲.۳میلیون شغل جدید و فناورانه ایجاد می‌شود که خود نشان می‌دهد نباید چندان نگران بود. به هرحال امروزه بیشتر جوانان با تکنولوژی آشنا هستند و از چنین مشاغلی استقبال می‌کنند و البته این روند آشنایی با اتوماسیون و هوش مصنوعی در سال‌های آینده روندی پرشتاب نیز خواهد داشت.

 طبق تحقیقات این مؤسسه، کار در معادن، کارخانجات بزرگ، کارهای سنگین و همچنین مشاغلی همچون راننده‌ها، آشپزها، تحلیلگران حوزه مالی و... بیشتر تحت تأثیر اتوماسیون خواهند بود اما ذکر یک نکته ضروری است و آن هم اینکه حتی اگر تجهیز یک کشور به اتوماسیون، هوش مصنوعی و روبات‌ها زمینه ساز ازبین رفتن تعدادی از شغل‌ها شود باز هم درنهایت بر اقتصاد آن تأثیری مناسب خواهد داشت.  پژوهشگران، نمونه عینی این ادعا را نیز چنین عنوان کرده‌اند که اتوماسیون موجود در آن ازطریق هوش مصنوعی و روبات‌ها این کشور را به اقتصاد برتر جهان تبدیل کرده است. شاید کشورهای کوچک‌تر توان مالی رقابت با اقتصاد چین را نداشته باشند ولی باید از کشوری مانند هندوستان الگو بگیرند که با توسعه تکنولوژی و اتوماسیون موفق شد جای مناسبی را در اقتصاد جهانی پیدا کند.

یک پنجم نیروی کار جهان تحت تأثیر روبات‌ها

یکی دیگر از مؤسساتی که در این زمینه تحقیق داشته، مؤسسه جهانی مکینزی(کمپانی مشاوره‌ای و پژوهشی امریکایی که در سراسر جهان فعالیت دارد)است که در مطالعه خود از ۴۶کشور جهان نشان داد حدود ۸۰۰میلیون کارگر در سراسر جهان تا سال ۲۰۳۰ شغل خود را از دست می‌دهند و روبات‌ها جای آن را خواهند گرفت. این بدان معناست که حدود یک پنجم نیروی کار جهان تا سال ۲۰۳۰ تحت تأثیر اتوماسیون قرار خواهد گرفت. این مطالعه نشان می‌دهد که در جوامع ثروتمندتر همچون آلمان و امریکا یک سوم نیروی کار نیاز به آموزش مجدد خواهند داشت اما کشورهای فقیرتر و در حال توسعه که هزینه چندانی برای سرمایه‌گذاری در اتوماسیون انجام نداده‌اند چندان تحت تأثیر قرار نمی‌گیرند.

البته این بدان معنا نیست که اتوماسیون به این کشورها نمی‌رسد بلکه باید به این موضوع توجه داشت که کشورهای در حال توسعه، برای کنار آمدن با شوک از دست رفتن شغل‌ها توسط روبات‌ها دردسر بیشتری دارند و باید استراتژی‌های خاص خود را داشته باشند تا از این بحران عبور کرده و‌ گذاری درست داشته باشند.

سازمان OECD ( سازمان همکاری اقتصادی و توسعه متشکل  از ۳۶کشور عضو که در زمینه امور اقتصادی به بررسی و تحقیق می‌پردازد) نیز به تحقیق در ۳۲ کشور پرداخته که این کشورها در آسیا، خاورمیانه، آسیا، اقیانوسیه، اروپا، امریکای شمالی و امریکای جنوبی قرار دارند. نتایج تحقیقات این سازمان نشان می‌دهد ۱۴درصد از شغل‌های موجود در این ۳۲ کشور در معرض خطر نابودی قرار دارند اما ۷۰درصد شغل‌ها می‌توانند به اتوماسیون مجهز شوند و در کنار خود شغل‌هایی جدید بیافرینند که به این ترتیب دیگر مشاغل از بین رفته، نمی‌تواند دردسری برای جویندگان کار محسوب شود.

شغل‌های مستعد اتوماسیون

اما چرا بشر از روبات‌ها، هوش مصنوعی و اتوماسیون هراس دارد؟ شاید دلیل اصلی ترس آنها این باشد که تعداد افراد بیکار شده کاملاً به چشم دیده می‌شوند و زمینه‌ساز نگرانی می‌شوند در حالی که تعداد رو به رشد تولید مشاغلی که به صورت غیرمستقیم ایجاد شده‌اند یا می‌شوند، کمتر به چشم می‌آید. برخی محققان معتقدند این ترس بشر بی‌دلیل است چرا که مطالعات نشان می‌دهد در سال‌های آینده، شغل‌هایی به دست روبات‌ها و هوش مصنوعی سپرده می‌شوند که نیازی به تعقل و ابتکار بشر ندارند و تنها با یک برنامه‌ریزی ساده قابل انجام هستند.

گزارش‌های مؤسسه جهانی مکینزی و بانک جهانی نشان می‌دهند که دو بخش کشاورزی و صنعتی نسبت به شغل‌هایی که نیاز به تفکر خلاق یا ارتباط چهره به چهره دارند، بیشتر مستعد اتوماسیون هستند. درواقع شغل‌هایی مانند پزشکان، وکلا و معلمان در امان و محفوظ باقی می‌مانند و اتوماسیون نمی‌تواند در آنها دخالتی داشته باشد.

طبق این مطالعه، شغل‌هایی با درآمد کمتر همچون باغبانی، لوله کشی و ارائه خدمات به سالمندان و کودک و... نیز کمتر تحت تأثیر اتوماسیون قرار می‌گیرند چرا که از نظر تکنیکی، کمتر می‌توان آنها را رایانه‌ای کرد و در چرخه اتوماسیون قرار داد. از سوی دیگر درآمد نسبتاً کم این مشاغل، رغبت چندانی برای تجهیز آنها به اتوماسیون در کارفرمایان ایجاد نمی‌کند و برایشان چندان جذاب نیست. درواقع هوش مصنوعی به حوزه مالی، دفاعی، حمل و نقل، مدیریت مصرف انرژی و... وارد خواهد شد و البته اینترنت اشیا(IoT) با افزایش سرعت اینترنت و سنسورهای از راه دور، زمینه اتوماسیون بیشتر را فراهم خواهد کرد.

به بیان دیگر در آینده در کشورهای توسعه یافته نیاز به تحصیلات دانشگاهی رشد خواهد داشت و تعداد شغل‌هایی که بی‌نیاز از تحصیلات هستند کاهشی چشمگیر خواهد داشت. تنها در امریکا ۳۹ تا ۷۳میلیون شغل تا سال ۲۰۳۰ از بین می‌رود که البته کارگران ۲۰میلیون از این شغل‌ها با آموزش‌هایی مناسب و کسب مهارت، به سایر صنایع نقل مکان می‌کنند پس جای ترس چندانی برای کاربران باقی نمی‌ماند.

میترا جلیلی