اپراتورها در آستانه تصاحب بازار اینترنت؟

این تغییرات اما نه به سمت تکثر بازیگران در این عرصه که به سوی خالی شدن میدان رقابت از بازیگران خصوصی عرصه اینترنت ثابت است. عرضه‌کنندگان اینترنت ثابت را سال‌هاست به نام شرکت‌های اینترنتی می‌شناسیم و رقیب مقابل آنها اپراتورهای تلفن‌همراه هستند که طی سال‌های اخیر روی بازار اینترنت سرمایه‌گذاری گسترده‌ای کرده‌اند.

شرکت‌های اینترنتی خصوصی حالا وضعیت مناسبی ندارند آنها سال‌ها اجازه استفاده از تکنولوژی‌های جدید و رقابت در میدان برابر را نداشته‌اند و از سوی دیگر نظارت تعرفه‌ای و قیمت‌گذاری دولت مجال تنفس به آنها را نداده است.  طی ماه‌های اخیر شاهد کنار رفتن سرمایه‌گذاران اصلی این شرکت‌ها و واگذاری شرکت‌هایی هستیم که سال‌ها در این عرصه صاحب‌نام بوده‌اند و حالا شاهد هستیم برخی بازیگران باقی مانده از عدم تناسب هزینه‌ها و تعرفه‌های تعیین شده از سوی دولت گلایه دارند و آن را مانعی برای حیات این شرکت‌ها می‌دانند.

از سوی دیگر کاربران هم از آذرماه سال گذشته و بعد از تغییر بزرگی که با هدف ارائه سرویس‌های حجمی منصفانه اجرا شد به تدریج مدل مصرف خود را به سمت استفاده بیشتر از اینترنت موبایل بردند. اپراتورهای موبایل در مقایسه با شرکت‌های اینترنتی از مدل‌های تعرفه‌گذاری آزادانه‌تری برای بسته‌های اینترنتی برخوردار بودند و همین باعث شد که هزینه مصرف اینترنت موبایل شهروندان نسبت به زمانی که از اینترنت ثابت استفاده می‌کردند بسیار بیشتر شود.

فرزندان ناخوانده

شرکت‌های اینترنتی اما حتی قبل از این تعرفه‌ها هم روزگار اقتصادی مناسبی نداشته‌اند. این شرکت‌ها از سال‌های انتهایی دهه هفتاد با حمایت‌های برخی افراد دولتی پابه میدان تجارت گذاشتند که اعتقاد داشتند بازار اینترنت بر خلاف بازار مخابرات باید توسط بخش خصوصی اداره شود. با این حال از همان آغاز دولت و مخابرات (که در آن زمان بخشی از دولت بود) را به‌عنوان رقیب و ناظر روبه روی خود می‌دیدند. رشد تکنولوژی در آن سال‌ها با توجه به عقب ماندگی بخش مخابرات ایران و سنگ‌اندازی در مسیر توسعه اینترنت بخش خصوصی به کندی صورت می‌گرفت. مجوزهای ارتباطات بی‌سیم برای ارائه خدمات اینترنتی به دشواری و بعد از سال‌ها به بخش خصوصی هم داده شد و در بخش فیبر و کابل هم انحصار موجود اجازه رشد به شرکت‌های خصوصی را نمی‌داد.

مسیر انحصار بعد از واگذاری مخابرات هم ادامه یافت و شرکت‌ها به‌خصوص در حوزه ADSL ناکام از حمایت دولت قادر به پاسخگویی به نیازهای کاربران نبودند. حالا با واگذاری مخابرات دیگر این شرکت عملا در قامت یک رقیب خصوصی با آنها رقابت می‌کرد و ایجاد محدودیت‌ها برای رقبای خصوصی‌اش در راستای تمهیدات رقابتی تعریف می‌شد. با این حال حتی انحصار فیبر هم باعث نشد مخابرات بتواند سرویس با کیفیت و سرعت بسیار بالا را به کاربران ارائه دهند. 

شکست انحصار فیبر با دادن مجوز به اپراتور دوم در این عرصه هم موفقیت آمیز نبود و به سرانجام نرسید. در چنین شرایطی اپراتورهای تلفن همراه با ورود به نسل‌های سوم و چهارم عقب ماندگی خود را در بخش اینترنت به سرعت جبران کردند و حالا آنها طی چند سال از مهم‌ترین اپراتورهای موبایل به مهم‌ترین ارائه دهندگان اینترنت در ایران تبدیل شده‌اند. در صورت کنار رفتن شرکت‌های اینترنتی و ورشکستگی آنها سهم کامل بازار آنها به اپراتورها منتقل خواهد شد و کم شدن بازیگران هم از نظر کیفی و هم از نظر قیمتی به سود کاربران نخواهد بود.

ناداوری

دولت‌ها و سیاست‌گذاران ارتباطی در دو دهه اخیر همواره مورد این انتقاد قرار داشته‌اند که مدل سیاست‌گذاری خود را به گونه‌ای انجام داده‌اند که منافع اپراتورها نسبت به دیگران بیشتر تامین شده است. حالا اما شرکت‌های اینترنتی با انتقاد از وضعیت اقتصادی موجود در خواست افزایش تعرفه‌ها را داده‌اند. احمد نخجوانی مدیر یک شرکت اینترنتی می‌گوید: از سال گذشته هزینه‌نیروی انسانی نزدیک به ۴۰ درصد افزایش و قیمت تجهیزات و کالاهای مصرفی برای شبکه، بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ درصد افزایش یافته است! به این ترتیب، در این اقتصاد تورمیِ لجام گسیخته، طبیعی‌ است که بپذیریم قیمت خدمات اینترنت نیز همپای دیگر محصولات و خدمات افزایش یابد. در سوی دیگر رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی معتقد است: تعرفه خدمات اینترنت موضوعیکارشناسی است و شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات اینترنت ثابت باید دلایل و مستندات خود را برای افزایش تعرفه خدمات به رگولاتوری ارائه کنند.

حسین فلاح جوشقانی می‌گوید: موضوع افزایش تعرفه خدمات اینترنت باید از ابعاد مختلف بررسی شود و شرکت‌های ارائه‌دهنده این خدمات به جای طرح موضوع در رسانه‌ها، دلایل و مستندات خود را به رگولاتوری ارائه کنند تا مورد بررسی قرار گیرد. در صورت ارائه دلایل و مستندات محکم و کارشناسی شده، این موضوع در سازمان بررسی شده و قطعا در تصمیم‌گیری کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات مؤثر خواهد بود. به نظر می‌رسد در همه این سال‌ها موضوع دخالت دولت در بازار قیمت‌گذاری اینترنت نه تنها باعث مدل رقابتی منصفانه و درستی نشده بلکه به خارج شدن شرکت‌های اینترنتی از گردونه رقابت‌ها منجر شده است. در همین حال بحث‌های مربوط به آزاد‌سازی قیمت‌ها در بازار اینترنت از یکسال قبل تاکنون هم به نتیجه نرسیده است.