ايران، چهارمين توليدكننده و سومين صادركننده قير در دنياست. طبق برآوردها سالانه حدود ۴.۵ ميليون تن قير در كشور توليد مي‌شود كه بيش از ۵۰ درصد آن مربوط به بخش صادرات است. قیر یکی از فرآورده‌های جانبی پالایش نفت خام است که به‌عنوان «ته‌مانده برج تقطیر» به‌دست می‌آید و کاربردهای متنوعی در صنایع مختلف دارد. ويژگي منحصر به فرد صنعت قير در كشور ما اين است كه اين محصول به صورت رايگان از سوي دولت توزيع مي‌شود.
همين امر باعث ايجاد چالش‌هاي زيادي در اين صنعت شده است. بازار قير به ميزان زيادي در انحصار بخش خصوصي قرار دارد. چندي پيش صنعت قير كشور با مشكلاتي مواجه شده بود. در اين خصوص وحيد شيخي عضو اتحاديه صادركنندگان نفت، گاز و پتروشيمي گفته بود كه یکی از مشکلات تولیدکنندگان قیر ایران ، واردات ته مانده بی‌کیفیت پالایشگاه های عراق به نام (وی.آر) به داخل کشور و صادرات مجدد آن با نام قیر ایرانی است که این موضوع به نام قیر ایران در بازارهای جهانی آسیب جدی واردکرده است.
متاسفانه قیر عراق بسیار بی‌کیفیت و ارزان است و عرضه آن به نام قیر ایران در بازارهای جهانی، محصول قیر ما را نیز بدنام ساخته است. اين روزها نيز درظاهر اين صنعت به دلايل مختلفي از جمله بحث تحريم‌ها مشكلات ديگري را از سر مي‌گذراند كه به گفته شيخي تعطيلي كارخانه‌هاي توليد قير را به دنبال داشته است.
خصوصي‌سازي صنعت قير
در سال‌های گذشته و در راستای اجرای سیاست‌های اصل ۴۴، کارخانه‌های قیرسازی که در هفت پالایشگاه از مجموع ۹ پالایشگاه نفتی کشور فعال بودند به بخش خصوصی واگذار شدند و پس از خصوصی‌سازی اين صنعت شرکت‌های قیرسازی تاسیس شد. با این وجود در حال حاضر حدود ۸۰ درصد از ظرفیت تولید قیر کشور در اختیار دو شرکت بزرگ غیر‌دولتی قرار دارد که وزارت نفت هیچ کنترلی بر آن‌ها ندارد و این دو شرکت مشتری اصلی خوراک تولید قیر (وکیوم باتوم) از پالایشگاه‌ها به شمار می‌روند. وکیوم باتوم ماده اولیه تولید قیر است که از ته مانده برج تقطیر در خلأ پالایشگاه‌های نفت گرفته می‌شود.
آسيب عدم نظارت
ایران به عنوان یکی از بزرگ‌ترین دارندگان ذخایر نفتی جهان، سال‌هاست در صنعت قیر فعالیت دارد. در سال های ۸۶ تا ۹۰ ایران با تکیه بر کیفیت و میزان عرضه قیر، تعیین‌کننده قیمت این محصول در منطقه بود. در آن دوران، کشورهای متعدد اروپایی و آسیایی مشتری قیر با کیفیت ایران بودند؛ به طوری که اروپایی‌ها با وجود تحریم حاضر بودند به دلیل کیفیت بالا، قیر تولید شده در ایران را از طریق واسطه‌ها به شیوه‌های گوناگون بخرند. با گذشت زمان به دلیل ضعف نظارت بر فعالان این عرصه و تخلف در تولید و صادرات این محصول، این جایگاه از دست رفت؛ به طوری که به جای ایران، اکنون بحرین به مرجع تعیین قیمت قیر در منطقه تبدیل شده است و در نتیجه ناچاریم قیر خود را در هر تن نزدیک ۱۰۰ دلار ارزان‌تر از قیر بحرین صادر کنیم که این امر، باعث کاهش ارزآوری این محصول شده است.
اکنون ایران به دلیل ضعف نظارت بر فعالیت ده‌ها شرکت تولیدکننده و تخلف‌های گسترده در تولید و صادرات این فرآورده، جایگاه خود در بازارهای جهانی را از دست داده و حتی برخی کشورها واردات قیر از ایران را متوقف کرده‌اند. در مواجه با این وضعیت نابسامان در بازار قیر به ویژه بخش صادرات، راهکارهایی مانند عرضه از طریق بورس کالا پیشنهاد شده که می‌تواند امکان نظارت بر روند صادرات و ارسال محموله‌های استاندارد را فراهم کند.
کارخانه‌هاي قیر تعطیل شدند
در روزهاي گذشته عضو هیات مدیره اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی در خصوص صنعت قير كشور گفته است كه کارخانه‌هاي قیر کشور تعطیل شده‌اند و صادرکنندگان قیر بلاتکلیف هستند. وحید شیخی در نشستی خبری گفت: بخش خصوصی امروز به دنبال ایجاد ثبات در نرخ ارز است و این عدم ثبات، صدمات زیادی به فعالیت بخش خصوصی زده است. در ماه گذشته ۱۵۵۰۰ تن عرضه عمومی وکیوم باتوم صورت گرفت؛ در حالی‌که ۵۰ هزار تن درخواست وجود داشت، اما در هفته گذشته ۴۵ هزار تن عرضه عمومی این ماده صورت گرفت و درخواست برای آن فقط ۱۰ درصد این میزان بود. نرخ فرآورده ما گران است و خریداران خارجی تمایلی به خرید کالا با این نرخ ندارند. به دلیل افزایش قیمت تمام شده، بازارهای سنتی و مشتریان وفادارمان را در بخش صادرات قیر از دست دادیم؛ به طور مثال قطر که یکی از مشتریان وفادار قیر ایرانی بود، اين اواخریک کشتی ۳۷ هزار تنی قیر از یونان و یک کشتی ۳۶ هزار تنی قیر از آمریکا دریافت کرده و شاهد پهلوگیری کشتی ۱۷ هزار تنی قیر از یونان از بنادر امارات هستیم.
محصولی که سهم ۱۰ درصدی در بازارهای جهانی داشت، امروز بازارهای سنتی خود را از دست داده و شاهد هستیم که وکیوم باتوم در مخازن پالایشگاه‌ها پر شده و به فروش نمی‌رسد؛ برای مثال خروجی روزانه وکیوم باتوم از پالایشگاه تهران ۵۰۰۰ تن بود که این رقم در دو روز گذشته به روزی ۲۵ تن رسیده است. کارخانه‌هاي قیر کشور تعطیل شده‌اند و صادرکنندگان قیر بلاتکلیف هستند. وزارت نفت مصوبه جدیدی را در تاریخ بیستم آذر صادر کرده که بر مبنای آن نرخ تسعیر ارز وکیوم باتوم از آبان با نرخ تسعیر ارز نیما محاسبه می‌شود و با صدور این مصوبه، مابه‌التفاوتی که نسبت به نرخ تسعیر ۴۲۰۰ تومانی از سوی دولت پرداخت می‌شد، دیگر پرداخت نمی‌شود و پالایشگاه‌ها برای تولیدکنندگان قیر برای آبان و آذر فاکتور مابه‌التفاوت صادر کرده‌اند؛ در حالی که این مصوبه نباید عطف به‌ماسبق می‌شد. از سوی دیگر وکیوم باتوم، یک ماده اولیه و خوراک تولید قیر است، پس نباید روی آن سقف رقابت را برداریم، در صورتی که برای خوراک در بورس بخواهد سقف رقابت باز باشد، میزان کالا و قیمت آن برای تولیدکننده‌ای که از این ماده به عنوان خوراک اولیه استفاده می‌کند نامشخص می شود.
ضعف مديريت
در خصوص موضوع تعطيلي كارخانه‌هاي توليد قير و چالش‌هاي موجود در اين صنعت، سيد حميد حسيني عضو ديگر اتحاديه صادركنندگان نفت، گاز و پتروشيمي به «قانون» مي‌گويد: به طور معمول با آغاز تحريم‌ها در وضعيت خريداران، فروشندگان، كانال‌هاي نقل و انتقال و همچنين حمل و نقل سرگرداني ايجاد مي‌شود. البته معمولا پس از چند ماه فروشندگان و خريداران مسيرهاي جديدي را براي انجام معاملات خود پيدا مي‌كنند و به نوعي مي‌توان گفت مي‌شود اين موضوع را مديريت كرد. مشكلات صنعت قير و تعطيلي كارخانه‌ها بحث خاص خود را دارد؛ چراكه در زمان قبل از آغاز تحريم‌ها به خوبي مديريت نشد و در قيمت‌گذاري خوراك و آزاد شدن قيمت قير در بورس بازار دچار مشكل شده و وضعيت به هم‌ريخته‌اي داشت. تحريم‌ها نيز باعث قفل شدن درها شده است. اين مشكلات در كارخانه‌هاي صادرات قير فله كه در بندرعباس مستقر بودند، اتفاق افتاده است اما شرايط به گونه‌اي نيست كه بگوييم تمام كارخانه‌هاي قير تعطيل شده‌اند. كارخانه‌هايي كه صادرات‌شان از طريق بشكه بوده هنوز به فعاليت خود ادامه مي‌دهند، ضمن اينكه قير فله نيز هنوز به بازار هند و امارات صادر مي‌شود ولي فعاليت در بخشي از بازار به طور مثال بازار قطر متوقف شده است؛ بنابراين بايد قدري تحمل كرد و به جاي گله و شكايت در اين زمينه برنامه‌ريزي‌هاي لازم صورت بگيرد تا بتوانيم راه‌هايي را پيدا كنيم تا از اين وضعيت عبور كنيم.
در واقع مشكلات تا اندازه زيادي به تحريم‌ها باز مي‌گردد، ضمن اينكه صادرات قير كشور در همين سال جاري نيز خوب بوده است و مشكلي در خصوص قيمت‌گذاري وجود نداشته با اين اوصاف در دو سه ماه آينده كه مصرف داخل كاهش پيدا مي‌كند، مي‌توانيم صادرات قير كشور را افزايش دهيم.
- 10
- 6
