راهکار برون‏رفت از چالش قطعی‌های برق چیست؟

تابستان ۹۷ تجربه خاموشی‏های گسترده مجددا تکرار شد و به‏رغم هشدار کارشناسان برق، شاهد عدم عزم جدی وزارت نیرو در مدیریت مصرف و همچنین راهکارهای افزایش تولید بودیم.

در این بین، عدم بهره‏بردای کامل از ظرفیت اسمی نیروگاه‏ها یکی از چالش‏های تولید برق در کشور است. گفتنی است تولید عملی نیروگاه‏های حرارتی کشور ۴۴ هزار مگاوات است که نسبت به ظرفیت اسمی آنها یعنی ۶۳ هزار مگاوات، حدود ۳۰ درصد کاهش نشان می‏دهد. همچنین در نیروگاه‌های برقابی نیز به دلیل تشدید خشکسالی و کاهش بی‏سابقه بارندگی و به تبع کاهش حجم روان‏آب‏ها و ورودی سدها، ظرفیت تولید برق این نیروگاه‌ها نیز با ۵۵ درصد کاهش روبه‏رو شده و از ۱۱ هزار مگاوات ظرفیت اسمی به ۵ هزار مگاوات تولید واقعی تقلیل یافته است. 

از سوی دیگر، با توجه به آمار مصرف و همچنین رشد آن در سال‏های گذشته درمی‏یابیم که در ۱۰ سال اخیر، سالانه به‌طور متوسط ۵ درصد افزایش مصرف برق را داشتیم. اگر ۵ درصد را به‌عنوان میزان رشد متوسط سالانه مصرف برق کشور لحاظ کنیم و میزان پیک تابستان سال جاری را ۵۷ هزار مگاوات در نظر بگیریم، انتظارمان این است که ۳۰۰۰ تا ۳۵۰۰ مگاوات افزایش مصرف را در زمان پیک در تابستان آینده داشته باشیم و نیاز مصرف برق کشور در زمان پیک تابستان ۹۸ به حدود ۶۰ هزار مگاوات تا ۶۱ هزار مگاوات برسد، معنی آن این است که اگر این اتفاق بیفتد و کمبود نیروی تولیدی که به‌ازای آن خاموشی در سال گذشته داشتیم در نظر بگیریم، این فاصله را باید با به مدار آوردن نیروگاه‌های جدید و یا اعمال برنامه‌های مدیریت مصرف پوشش دهیم. اما باتوجه به کمبود سرمایه‌گذاری‌های صورت پذیرفته در این صنعت از یک سو و همچنین عدم مدیریت صحیح مصرف که متولی آن وزارت نیرو است، نمی‌توان چشم‏انداز روشنی برای تابستان سال آینده متصور بود.

چرا خاموشی داریم؟

در این رابطه حمیدرضا صالحی، عضو سندیکای صنعت برق ایران، بیان کرد: یکی از اصلی‏ترین مشکلات این صنعت، اقتصاد برق است که از برنامه سوم توسعه و به دلیل واقعی نشدن قیمت برق بر چالش‏های آن افزوده شد. از آنجاکه با افزایش قیمت‏های جهانی در بحث تولید برق از سال‏های پیش آغاز شد ولی در کشور ما هیچ افزایشی برای قیمت برق صورت نپذیرفت. از این رو، از سال ۸۴ تا کنون همیشه یک تراز منفی میان هزینه تمام‏شده برق و فروش برق بود. در نتیجه یکی از عوامل کندشدن سرمایه‏گذاری در صنعت برق، همین تثبیت قیمت‏ها بود که جذابیت را برای سرمایه‏گذار از بین برد.

از سویی دیگر، شتاب افزایش مصرف برق در سال‏های اخیر مزید بر علت شد تا جایی که ما در سال گذشته به ناچار خاموشی‌های متعدد در روزهای پیک تابستان داشتیم. البته گفتنی است متولی اصلی فرهنگ‏سازی در این زمینه وزارت نیرو است. اما با روند کنونی مصرف بی‏رویه، در تولید و مصرف برق، سربه‏سر هستیم.

به عقیده این کارشناس، دلیل اصلی افزایش بی‏رویه مصرف برق، پایین بودن قیمت آن است. در حال حاضر مصرف برق در ایران بیش از ۲.۵ برابر سرانه دنیاست. این در حالی است که از لحاظ تولید برق نیز ما در رده چهاردهم دنیا قرار داریم ولیکن مصرف بالا، تمام این تولید را می‏بلعد و در زمان پیک مصرف بازهم ناچار به خاموشی هستیم. در بحث مصرف گاز نیز ما به اندازه کل قاره اروپا گاز مصرف می‏کنیم که جمعیت اروپا ۷ برابر جمعیت ایران است.

راهکارهای برون‏رفت از معضل خاموشی‏های تابستانی

از آنجاکه صنعت برق یک صنعت زیرساختی برای تمام صنایع و بخش‏های عمومی کشور محسوب می‏شود، اهتمام به اقتصاد آن نیز باید در اولویت قرار بگیرد. ولی به گفته صالحی، به دلیل نبود عزم جدی در بهبود اقتصاد برق از یک سو و همچنین عدم تصمیم‌گیری صحیح در زمینه سرمایه‌گذاری‏های این صنعت نمی‏توان امید چندانی به سپری کردن تابستان بدون خاموشی در سال آینده داشت.

انرژی‏های تجدیدپذیر را جدی بگیریم

اما چندین راهکار اساسی در این زمینه می‏تواند راهگشا باشد. نخست اینکه از ظرفیت انرژی‏های نو بهره‏مندی لازم را داشته باشیم . گفتنی است از آنجا که ظرفیت تولید برق در این روش در کشورمان ۶۰ هزار مگاوات است و همچنین در برنامه ششم توسعه نیز پیش‏بینی شده است که از این روش سالانه بیش از هزار مگاوات تامین برق داشته باشیم تا به هدف ۶۰ هزار مگاوات دست یابیم. بکارگیری این روش می‏تواند تا حد زیادی در ایام پیک بار را از دوش نیروگاه‏های حرارتی و برقابی بردارد.

گفتنی است در حال حاضر نزدیک به ۶۰ کشور جهان به دنبال تامین صددرصدی نیازهای برق و انرژی خود از طریق فناوری‌های تجدیدپذیر هستند که آلمان و دانمارک در رده اول این فهرست قرار دارند، این دو کشور بیش از ۶۰ درصد از انرژی خود را از طریق انرژی‏های تجدیدپذیر تامین می‏کنند.

در حال حاضر اما میزان بهره‏مندی ما از این انرژی‏ها برای تامین برق ۴۶۰ مگاوات است. به گفته صالحی، اصلی‏ترین دلیل عدم پیشرفت این طرح‏ها، نرخ خرید تضمینی برق از سوی وزارت نیرو است چراکه نرخ خرید برق نسبت به افزایش نرخ دلار بسیار پایین است. از سویی دیگر تاکنون نیز وزارت نیرو در پرداخت مبالغ قراردادهای پیشین این خریدها کوتاهی داشته که سبب عقب‏نشینی سرمایه‏گذاران بخش انرژی‏های تجدیدپذیر شده است.

نیروگاه‏های کوچک‏مقیاس چاره‏ساز

راه‏حل دیگر، راه‏اندازی نیروگاه‏های کوچک‏مقیاس هستند. امیدواریم با حل شدن موضوع گاز مصرفی نیروگاه‏های کوچک در تابستان سال آینده این نیروگاه‏های ۳۰ مگاواتی به مدار تولید آمده و تا حدی از پیک بار بکاهند. به گفته صالحی هم اکنون بیش از ۵۰۰ مگاوات برق از سمت این نیروگاه‏ها تامین می‏شود. وی همچنین افزود: طی مذاکراتی که وزیر نیرو با مجریان این نیروگاه‏ها داشته است، مقرر شد تا در ایام پیک، برق تولیدی نیروگاه‏های کوچک‏مقیاس به قیمت‏های بالا خریداری شود تا جذابیت سرمایه‌گذاری برای تولیدکنندگان در این حوزه افزایش یابد.

سرمایه ‏گذاری در نیروگاه‏های مجازی

سومین راه‏حل، پیش بردن پروژه‏های کاهش تلفات برق در سراسر کشور است. به گفته این کارشناس برق، به دلیل فرسودگی خطوط انتقال، شاهد تلفات سنگین برق از این ناحیه هستیم. وی همچنین افزود: پروژه‏های کاهش تلفات برق پروژه‏هایی هستند که نیاز به سرمایه‌گذاری دارند چراکه پروژه های کاهش تلفات برق در دنیا به پروژه نیرگاه‏های مجازی معروفند. طبق تحقیقات انجام شده، پروژه‌های کاهش تلفات برق در ایران می‏تواند تا ۳ هزار مگاوات ظرفیت خالی ایجاد کند.

همسایگان یاری کنند تا ما خاموشی نداشته باشیم

به گفته صالحی، چهارمین راه‏حل برون‏رفت از معضل خاموشی‏ها در تابستان می‏تواند خرید برق از همسایگان شمالی باشد. گفتنی است کشورهای شمالی همسایه ایران در زمستان پیک بار مصرف داشته و در تابستان ظرفیت خالی دارند. از این رو می‏توان در اوج مصرف تابستانی داخل کشور روی تولید برق آن‏ها حساب کرد.

از جمله این کشورها ارمنستان است که پروژه تامین برق با این کشور کلید خورده اما از آنجا که طبق قرارداد، بهره‏برداری از این پروژه تا پایان سال ۲۰۱۹ میلادی است، احتمالا برای تابستان سال ۹۸ نتوان روی برق ارمنستان چندان حساب باز کرد. دیگر کشور تولیدکننده برق که می‏تواند در تابستان به یاری ایران بیاید، ترکمنستان بوده که در صورت اجرایی شدن پروژه انتقال برق از ترکمنستان، بخش قابل توجهی از نیاز برق شمال کشور در روزهای پیک تامین خواهد شد.

اما در مجموع باتوجه به کندی پیشرفت در موارد یادشده و همچنین شتاب بالای سرعت مصرف در کشور، به نظر می‏رسد تابستان آینده نیز خاموشی‌ها در کمین روزهای داغ باشد.

با بررسی این فرآیندها به نظر می‌رسد باید هرچه سریع‌تر چاره‌ای درخصوص تامین منابع مناسب برای برون‌رفت از این چالش اندیشیده شود و زمینه بهره‌برداری حداکثری از منابع موجود و تامین منابع تازه و جدید با هدف جایگزین کردن زمینه‌های جلوگیری از قطع برق مهیا و فراهم شود.

سرانجام باید از این معبر و گلوگاهی که سال‌های متمادی است گریبان صنعت برق کشور را گرفته است، به هر طریق ممکن عبور کرده و به آسودگی رسید. تحلیل موضوع از این منظر قطعا می‌تواند به بهبود امور و شرایط زیستی جامعه ایرانی کمک‌های شایان توجهی کند.

مسئله برون‌رفت از این شرایط را نباید تنها به عنوان یک روال امنیتی در جامعه مورد تحلیل و ارزیابی قرار داد. بلکه تامین برق در جامعه ایران یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر در عرصه‌های مدیریت کلان کشور تلقی می‌شود. ضرورت و بایستگی که باید حتما به آن توجه ویژه و خاص داشت. توجهی که نشان از اهتمام خاص مسئولان امر در این قضیه داشته باشد. یقینا با راهکارهای علمی و تخصصی که در این زمینه وجود دارد، حصول به این نتیجه نباید دور از دسترس مسئولان باشد.