نزول قیمت سهام در بورس که به رغم مشاهده برخی روزهای مثبت در این بازار ادامه یافته، موجب شده است فشار برای حمایت از بازار سهام افزایش یابد؛ به حدی که مسئولان وادار به واکنش شده اند. در این میان اعمال تصمیم هایی نظیر عرضه« اوراق تبعی» باعث شده است در عمل ریسک تصمیمات سرمایه گذاران به بنگاه ها منتقل شود؛ موضوعی که با ماهیت و کارکرد بازار سرمایه در تضاد است. به گفته خیلی از کارشناسان، بدون ریسک جلوه دادن بازار سهام میتواند پیامدهای منفی بلندمدتی را متوجه بازار و سهامداران بورس کند.
آیا کاهش ریسک بازار در هر شرایطی میتواند سنجیده و مفید باشد؟بررسی های« دنیای اقتصاد» نشان می دهد که ابزارهای بکار گرفته شده برای پشتیبانی از بازار طی یک ماه قبل به گونه ای بوده که کاهش ریسک سرمایه گذاری برای سرمایه گذاران خرد را به قیمت افزایش ریسک ایجاد می کند. این کاهش ریسک هرچند در کنار حمایت اشخاص حقوقی از بازار و اجازه برای ورود منابع بانک ها به بورس، از روش ابزارهای مرسوم و معقولی مانند سهام خزانه و اختیار فروش ها اعمال می شود، با این حال به نظر می رسد در شرایط فعلی اقتصاد کشور تأثير مناسبی در اعتماد عمومی نسبت به بازار سرمایه نخواهند داشت. علت این امر فقدان شفافیت در روش اعمال آن ها، افزایش ریسک کاهش منابع نقدی شرکت ها و عدم شفاف سازی کافی بازار اختیار فروش تعهدی در تارنمای کدال است.
روز گذشته برای فعالان بازار سهام به خصوص نوحقیقی ها روزی سخت بود. در این روز ۷۸/ ۲ درصد از ارتفاع شاخص کل بورس تهران کم شد و خیلی از نمادها در حالی به معاملات خود خاتمه دادند که حجم سنگین صف فروش مجال رشد قیمت از کف دامنه نوسان ۵ درصد را به آنها نداد. بازاری که در نبود کارکرد فروش استقراضی و مسکوت ماندن ابزار« فروش تعهدی» این روزها برای بسیاری از فعالان بی تجربه بازار سهام بیشتر به مخمصه ای تمام عیار تبدیل شده، در مواجهه با هر ریسکی آتش به قیمت دارایی ها می زند و فشار فروش در بسیاری از نمادها را تشدید می کند. در این میان اما اندک اقداماتی مانند پافشاری بر بازارگردانی نمادها، سهام خزانه و انتشار اوراق اختیار فروش تبعی در جهت حمایت از بازار صورت گرفته است که بررسی آنها حکایت از نبود کارآیی در این ساز و کارها دارد.
استقاده اشتباه از ابزار درست
همین ابزارهای ناکارآمد و تلاش های نافرجام اگرچه در جهت افزایش قیمت عمل نکرده پیام هایی به بازار داده است که در نگاه اول سازنده اما در بررسی های دقیق تر اغلب مخرب و زیان آور هستند. یکی از این پیام ها کم ریسک بودن یا حتی بی ریسک بودن سرمایه گذاری در بازار سهام است که اغلب به واسطه سخنرانی های مسئولان و دخالت های کلان در حمایت از بازار سرمایه انجام می شود. این در حالی است که بازار یاد شده بالقوه بازاری پرریسک است. در تمامی کشورهای دنیا ابرازهای پوشش ریسک نقشی پررنگ در سرمایه گذاری اشخاص حقیقی و حقوقی دارند. در ایران نیز این ابزارها موجود هستند و به رغم آنکه به خودی خود کارکردی سازنده دارند، اما به نظر می رسد طی هفته های اخیر در جایگاهی غلط از آنها استفاده شده است.
از جمله این موارد که در روزهای گذشته بیشتر مورد استفاده شرکت ها قرار گرفته است، ابزار اختیار فروش تبعی است که به شرکت های منتشر کننده اجازه می دهد از سهام خریداران این اختیار در قیمت اعمال حمایت کنند. این اوراق با اینکه به خودی خود کارکردی مثبت دارند با این حال در صورتی که درخصوص نمادی فراتر از ارزش ذاتی و با قیمتی بالاتر از ارزندگی بنیادی حمایت شود، می تواند ریسک بالایی را متوجه ناشرکندکه همان شرکت مورد معامله در بازار است.
در همین رابطه فردین آقابزرگی تحلیلگر بازار به« دنیای اقتصاد» می گوید:در بازارهای مطرح جهان استفاده از اختیار معامله در سطح وسیعی انجام می شود و دلیل این توجه به اختیارهای خرید و فروش کارکرد مناسب آن در این بازارها است. از این رو من فکر می کنم خود این بازارها مشکلی ندارند. با این حال استفاده نادرست از این ابزارها نیز می تواند مشکل ساز باشد. این مسئله مانند این می ماند که تیغ جراحی در اختیار فرد نامناسب قرار گیرد.
او ادامه می دهد:در شرایطی که رشد قیمت ها در بازار از ابتدای سال تاکنون در بسیاری از نمادها بازدهی بیش از ۲۰۰ تا ۳۰۰ درصد را پدید آورده طبیعی است که پس از مدتی قیمت ها در مسیر تصحیح قرار بگیرد و بسیاری از نمادها کم و بیش دچار کاهش قیمت شوند. مسلما در این بین آنهایی که نگاه کوتاه مدتی به این بازار دارند نوعی از بیش واکنشی را متوجه بازار خواهند کرد. بر اساس آنچه آقابزرگی می گوید، دخالت در جریان بازار و نظام اقتصادی آن میتواند در پایان در میان مدت و بلند مدت به ضرر بازار سرمایه تمام شود. غیر طبیعی شدن وضعیت بازار سیگنال اشتباه به فعالان آن خواهد داد. این مسئله تنها محدود به سرمایه گذاران فعلی نیست و سرمایه گذاران فی نفسه را نیز تحت‌تأثیر قرار خواهد داد.
حمایت از شرکت یا دولت؟
در بسیاری از کشورهای جهان اختیارهای فروش در قیمتی اعمال میشوند که احتمال افت قیمت دارایی پایه در آنها کم بوده و همین امر جلوی ضرر و زیان ناشر را می گیرد. با توجه به آنکه از نظر بسیاری از تحلیلگران ممکن است قیمت های دارایی در بازار سهام با ارزش های ذاتی فاصله داشته باشد، این سؤال پیش می آید که تصمیم مدیران شرکت ها در بازار داخلی تا چه حد ناشی از تصمیمات سیاست گذاران و تا چه حد ناشی از علاقه خود شرکت ها به حمایت از بازار بوده است؟
آن طور که به نظر می آید پاسخ به این سؤال چندان هم نباید سخت باشد. با توجه به آنکه سیطره اختاپوسی در ساختار اقتصاد و حاکمیت شرکتی در ایران بسیار عمیق و دیرینه است، بیراه نیست اگر گمان کنیم میل یکباره شرکت ها به انتشار اوراق اختیار فروش تبعی بیش از آنکه گامی برای حمایت از سهام باشد، پاسخی است در جهت منویات دولتی و مدیران بزرگ ترین بنگاه دار ایران یعنی دولت تا دست کم از اثر روانی منفی حمایت های کلامی دولت از بازار سهام در ماه های ابتدایی سال بکاهد.
با این حال تبعات حمایت یادشده به اینجا محدود نمی شود و حتی می تواند به دلیل توالی تناقضات موجود با سخنان سیاست گذاران از سوی فعالان بازار بعنوان عاملی برای افزایش خطر در بازار در نظر گرفته شود و سرمایه گذاران را از این بازار به سمت بازارهای موازی کوچ دهد. در این رابطه فردین آقابزرگی می گوید:در واقع وضعیت حمایتی فعلی میتواند مردم را مجاب کند تا طرف تقاضا را تشدید کنند؛ چرا که افزایش میزان اعمال نظرها و میل به حمایت از بازار سهام در واقع نوعی حالت اضطراری را به ذهن سرمایه گذاران متبادر می کند. بنا بر این بهتر است ابزارهای حمایتی در شرایطی نرمال و همیشگی به کار گرفته شوند تا هنگام نیاز افزایش استفاده از آنها غیر طبیعی جلوه نکند. در حال حاضر بازار در سیکل اصلاحی طبیعی است.
جای خالی کدال
بررسی های« دنیای اقتصاد» این را نشان میدهد که تا زمان نگارش این گزارش تعداد ۲۲ شرکت در بازار سهام درصدد انتشار اوراق فروش تبعی برآمده اند که از این تعداد ۲۱ شرکت بورسی و یک شرکت یعنی ذوب فرابورسی است. اگرچه نمی توان تمامی این شرکت ها را غیر ارزنده و نامناسب دانست، اما باید توجه داشت که به رغم ریزش قابل توجه قیمت از ابتدای سال همچنان بسیاری از شرکت ها به لطف صعود دو سال و نیم قیمت در بازار سرمایه رشد قابل توجهی را پشت سر گذاشته اند و همین امر توانسته قیمت بسیاری از نمادها را در بازار سرمایه از ارزش بنیادی آن ها فراتر ببرد.
در صورتی که اختیار فروش در این نمادها منتشر شود، اگرچه سهامداران خریدار را در مقابل کاهش بهای سهام بیش از قیمت اعمال، بیمه می کند با این حال شرایطی را پدید می آورد که به موجب آن شرکت صاحب نماد باید زیان وارد شده را از محل دارایی های نقد خود بپردازد. عامل مورد بحث به مثابه ریسکی خواهد بود که سایر سهامداران را تهدید و در بلندمدت میتواند به فراخور شرایط شرکت عملیات آنرا با خطر وارد کند. حال این سؤال پیش می آید که چرا تبعات مالی انتشار چنین اوراقی در تارنمای کدال منعکس نشده است؟
بررسی اطلاعیه های منتشر شده روی کدال نشان می دهد به رغم وجود اثرات مالی بالقوه در جریان نقد شرکت ها تبعات مالی اختیار فروش تبعی در این پایگاه اینترنتی منتشر نمی شود و در حال حاضر اطلاع رسانی درخصوص انتشار این اوراق به بارگذاری اطلاعیه عرضه آن ها در تارنمای شرکت های بورس و فرابورس محدود شده است؛ مسئله ای که بدون شک ضعف در ساختار شفاف سازی تعبیه شده برای افشای اطلاعات با اهمیت مالی در بازار سهام است.
- 10
- 1
