با شروع مهر، بازار گفتن از مدارس، شهریه‌های بالا، مشکلات معلم‌ها، کمبود نیرو و… داغ می‌شود و در این میان، مدارس ایرانی خارجی هم بخشی از دغدغه‌های وزارت آموزش‌وپرورشند؛ مدارسی که براساس مصوبه ۲۵ بهمن سال ۶۶ مجلس و مصوبات شوراي‌عالي آموزش‌وپرورش ماموریت دارند در مسير تعليم و تربيت و حفظ و تقويت هويت اسلامي و ايراني فرزندان ماموران و کارگزاران سازمان‌هاي مختلف مقيم خارج از کشور، فعالیت کنند.
مدارس ایرانی خارج از کشور درحالی به فعالیت خود ادامه می‌دهند که نقدهایی به آنها می‌شود و گلایه‌هایی وجود دارد. یکی از این گلایه‌ها را چندوقت قبل قاسم احمدی‌لاشکی، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مطرح کرد: «ما نمی‌گوییم مدارس خارج از کشور را حذف کنیم اما در این مدارس کیفیت آموزشی بسیار پایین است. در مدرسه‌ای که ۶ دانش‌آموز دارد، دونفر ابتدایی، یک‌نفر متوسطه اول و سه‌نفر متوسطه دوم هستند. وقتی یک معلم شیمی که در آزمون پذیرفته‌شده به مدارس خارج از کشور اعزام می‌شود، آیا او به ریاضی و عربی مسلط است؟»
هزینه‌های مدارس خارج ازکشور، نحوه جذب معلمان آنها، شیوه‌های آموزشی و دانش‌آموزان خارجی که در این مدارس درس می‌خوانند، موضوعاتی‌اند که انتقادات و بحث‌هایی را در همه این سال‌ها به دنبال داشته‌اند.
یکی از مشکلات اخیر این مدارس، نوسانات ارزی در سال ۹۸ است، تا جایی که مسئولان آموزش‌وپرورش اعلام کردند به دلیل بالارفتن قیمت ارز دیگر نمی‌توانند حقوق معلمان خارج از کشور را بدهند، برای همین آن دسته از معلمانی که به پایان دوران خدمتشان رسیده‌اند، به جای شهریور۹۸، خردادماه به کشور برمی‌گردند. معلمانی که تعدادشان ۱۵۰نفر اعلام و گفته شد این تصمیم منجر به صرفه‌جویی ۲میلیون و ۵۰۰یورویی برای آموزش‌وپرورش می‌شود.
تمام سعی‌مان این است مدرسه‌ای تعطیل نشود
از روزهایی که اولین مدرسه ایرانی در خارج از کشور شروع به کار کرد، ۱۴۰سال می‌گذرد و حالا بعد از این سال‌ها، غلامرضا کریمی، رئیس مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور به «شهروند» می‌گوید: «درحال حاضر ۱۱۴ مدرسه ایرانی در ۵۴ کشور فعالیت می‌کنند؛ مدارسی که در میان ۸۲ شهر پراکنده‌اند و حدود ۱۳هزار دانش‌آموز در آنها درس می‌خوانند، البته هر ازگاهی به تعداد آنها افزوده یا از تعدادشان کم می‌شود.» به گفته او، ۴۰سال قبل، ایران کمتر از ۲۰ مدرسه در امارات، قطر، کویت، ترکیه، مسکو و فرانسه داشت و حالا در ۵ قاره مدارس ایرانی به چشم می‌خورند: «بعد از انقلاب قرار بر این شد فرزندان کارگزاران سیاسی نظام در مدارس ایرانی درس بخوانند؛ به همین دلیل گسترش تعداد این مدارس کلید خورد و شاهد گسترش این مدارس در این سال‌ها بودیم، البته در دهه۷۰ با بالارفتن تعداد نمایندگان سیاسی در کشورهای دیگر، تعداد این مدارس گسترش یافت. در واقع در همه این سال‌ها سیاست اولیه راه‌اندازی این مدارس دنبال می‌شود.»
مدارس خارج از کشور مطابق برنامه‌های وزارت آموزش‌وپرورش ایران پیش می‌روند و با سال تحصیلی در ایران مدارس خارج از کشور هم زنگ اول سال تحصیلی را به صدا درمی‌آورند؛ اگرچه مدارس امارات از دهم شهریور کارشان را شروع کرده‌اند.
کریمی درباره این مدارس می‌گوید: «مدارس خارجی‌مان شروع به کار کرده‌اند و خوشبختانه کتاب‌های درسی به دست دانش‌آموزان رسیده و معلم‌ها سر کلاس‌ها حاضر‌ند. بهشخصه برای سال تحصیلی یکی از این مدارس در آنکارا بودم و در بازدیدی که داشتیم، کتاب‌ها به دست دانش‌آموزان رسیده بود و مدارس طبق مدارس داخلی کشور کارشان را دنبال می‌کنند.»
رئیس مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور در مورد چگونگی احساس ضرورت این مدارس درکشورهای مختلف هم می‌گوید: «مبنای اولیه راه‌اندازی این مدارس حضور ایرانیان مقیم درکشورهای مختلف است- فرزندان کارگزاران نظام، سفرا، رایزنان فرهنگی و اداراتی که در کشورهای مختلف فعالیت می‌کنند- به این نحو که سفارتخانه اعلام می‌کند تعداد دانش‌آموزان در کشور موردنظر افزایش یافته و نیاز به مدرسه است.
بعد از این مرحله نوبت به آموزش‌وپرورش می‌رسد تا معلم اعزام کند، البته به این منظور یا مکانی اجاره می‌شود یا مکانی از سفارتخانه به این منظور در اختیار آموزش‌وپرورش گذاشته می‌شود تا مدرسه ایجاد شود.» آن‌طور که کریمی می‌گوید، در حال حاضر تعدادی از معلمان مدارس در خارج از کشور تدریس می‌کنند، معلم‌هایی که در گذشته در آزمون‌هایی شرکت کرده‌اند و با حقوق ارزی به مدارس خارج از کشور اعزام شده‌اند، البته در میان این معلم‌ها، هستند کسانی که امکاناتی در خارج از کشور دارند و علاقه‌مندی‌شان را برای تدریس در این مدارس اعلام می‌کنند و با حقوق ریالی به مدارس خارج از کشور اعزام می‌شوند.
کریمی در این‌باره می‌گوید: «نیروهای آموزشی مدارس ایرانی‌اند و تنها در بعضی دروس از نیروهای بومی استفاده می‌شود. طبق آمار وزارت آموزش‌وپرورش حدود ۷۰۰نفر معلم در مدارس خارج از کشور تدریس می‌کنند که از این تعداد، حدود ۲۷۶نفر را نیروهای اعزامی با حقوق ارزی تشکیل می‌دهند. در کل حدود ۶۰۰ نفر از افراد بومی در مدارس خارج از کشور فعالیت می‌کنند؛ نیروهای خدماتی و سرویس مدارس و… . البته وزارت آموزش‌وپرورش از ظرفیت دانشجویان ایرانی خارج از کشور هم بهره می‌برد و در این راستا دانشجویان ایرانی بعضی دروس را در این مدارس تدریس می‌کنند.»
مدارس خارج از کشور با سیاست پاسخگویی به نیاز فرزندان کارگزاران سیاسی فعالیت‌شان را گسترش دادند و این درحالی است که ایرانیان مقیم خارج از کشور هم می‌توانند فرزندان‌شان را در این مدارس ثبت‌نام کنند تا جایی که بخش قابل ملاحظه‌ای از دانش‌آموزان این مدارس را ایرانیان مقیم خارج تشکیل می‌دهند، البته رئیس مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور از آمار ۲۸۰۰نفری غیرایرانی‌های این مدارس می‌گوید: «۱۰هزار و ۶۵۰ دانش‌آموز ایرانی در این مدارس تحصیل می‌کنند که ۱۶۰۰ یا ۱۷۰۰نفر از آنها فرزندان معلمان و کارکنان سفارتخانهها هستند، البته بعضی از خارجیان علاقه‌مند به نظام آموزشی ایران از این مدارس استقبال می‌کنند، به‌خصوص درکشورهایی که زبان فارسی آشنایی دارند، چون در این مدارس به زبان فارسی تدریس می‌شود. در حقیقت جمعیت ۲۸۰۰نفری غیرایرانی‌ها را عمدتا در کشورهای افغانستان، تاجیکستان، جمهوری آذربایجان، عراق، سوریه و یمن داریم.»
در میان کشورهای مختلف، بعضی کشورها به‌خصوص کشورهای همسایه به تحصیل فرزندان‌شان در مدارس ایرانی علاقه‌مندند، شاید به همین دلیل هم است که تاجيکستان با امضاي تفاهمنامه خواستار تشکيل مدرسه بين‌المللي ايراني براي دانش‌آموزان خود شده و دولت قرقيزستان مجوز تشکيل مدرسه ايراني براي دانش‌آموزان قرقيزستان را صادر کرده و تعداد کشورهاي آفريقايي متقاضي تاسيس مدرسه ايراني براي دانش‌آموزان‌شان کم نيستند.
کریمی در مورد الزام تفکیک جنسیتی در این مدارس هم می‌گوید: «در مدارس بزرگی که در قطر، کویت و امارات داریم، تفکیک جنسیتی لحاظ می‌شود؛ چون در هرکدام از این مدارس حدود دوهزار دانش‌آموز درس می‌خوانند اما در مدارسی که تنها ۱۵ دانش‌آموز درس می‌خوانند، تفکیک جنسیتی معنایی ندارد و تفکیک به تناسب کلاس‌ها صورت می‌گیرد؛ به این معنا که در مدرسه‌ای دو کلاس اولی داریم و سه کلاس سومی در این شرایط امکان تأمین معلم برای تفکیک جنسیتی وجود ندارد اما درمدارسی که تعداد دانش‌آموزان قابل ملاحظه است، تفکیک جنسیتی لحاظ می‌شود.»
آمارها نشان می‌دهد بودجه‌سال گذشته آموزش‌وپرورش با ارز ۴هزار و ۲۰۰ تومانی تنظیم و دستخوش نوسانات ارزی شده به‌طوری که هزینه معلمان خارج از کشور ۱۷میلیارد تومان برآورده شده است. البته رئیس مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور هم از به تعویق افتادن حقوق چندماهه معلمان خارج از کشور خبر می‌دهد و می‌گوید: «تامین بودجه این مدارس به‌عهده وزارت آموزش‌وپرورش است.
نوسانات ارزی تاثیرگذار بوده تا جایی که تعداد معلمان اعزامی از ۴۰۰نفر به ۱۴۰نفر کاهش یافت. البته ماجرای معوقه معلم‌ها هم هست- چندین‌ماه است معلم‌های خارج از کشور حقوق دریافت نکرده‌اند.- با این وجود تمام تلاش وزارت آموزش‌وپرورش این بوده که مدرسه‌ای تعطیل نشود، مگر این‌که تعداد دانش‌آموزان مدرسه‌ای کاهش یابد، یعنی تعداد به زیر ۱۰نفر برسد. در حقیقت از آنجایی که سیاست نظام بر فعالیت این مدارس بوده با وجود محدودیت‌های شدید مالی این مدارس به فعالیت‌شان ادامه می‌دهند تا ان‌شاءالله مشکلات برطرف شود. یکی از راهکارهای وزارت آموزش‌وپرورش برای مقابله با این مشکل کاهش معلمان اعزامی بود و درواقع کمبود نیرو را با اعزام نیروهای ریالی جبران کردیم- نیروهایی که خارج از کشور کار می‌کنند، اما به ریال حقوق می‌گیرند- تا مدارس بتوانند به فعالیت‌شان ادامه بدهند.»
کریمی در مورد مدارس تعطیل شده می‌گوید: «آمار جمع‌بندی شده‌ای در این مورد فعلا در دست نیست و نهایتا تا ۲۵مهر ماه آمار دقیق مشخص می‌شود. از آنجایی که نیروهای وزارتخانه و رایزن‌ها در کشورهایی کاهش داشته‌اند، در نتیجه تعداد دانش‌آموزان این مدارس هم روند کاهش را تجربه کرده‌اند. به‌عنوان مثال مدرسه‌ای داشتیم که تنها ۳دانش‌آموز داشته و تعطیل شده است. شاید این سوال پیش بیاید با وجود نوسانات ارزی و … آیا وجود این مدارس به‌صرفه‌اند یا خیر که باید گفت ما حساب هزینه و فایده را در نظر نمی‌گیریم چون این مدارس پایگاه‌های فرهنگی برای نظام‌اند که در بیرون از مرزها فعالیت می‌کنند و خوشبختانه تا به امروز سیاست‌های در نظر گرفته شده درباره این مدارس محقق شده است.»
حال این مدارس خوب نیست
«امسال ۳۷میلیارد تومان به بودجه مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور اضافه کردیم، اما وضع خوب نیست و معلم ما در خارج از کشور دارد افسرده می‌شود.» اینها را پیش از این، قاسم احمدی‌لاشکی یکی از اعضای کمیسیون آموزش و تحقیقات گفته بود. ادامه حیات این مدارس ضرورت دارد، اما حقوق‌های معوقه، کم شدن تعداد دانش‌آموزان بعضی مدارس و نیاز به تأمین منابع مالی جدید و حتی معلمان به‌کار گرفته شده در این مدارس و نحوه گزینش آنها چالش‌هایی است که وزارت آموزش‌وپرورش و کمیسیون آموزش و تحقیقات با آن روبه‌رو هستند. علیرضا سلیمی، دبیر کمیسیون آموزش و تحقیقات حالا در گفت‌وگو با «شهروند» دراین‌باره می‌گوید: «مدارس ایرانی خارج از کشور با مشکلات فراوانی دست به گریبان‌اند تا جایی که اگر سفارتخانهها نباشند، بعضی از این مدارس با معضل مالی جدی مواجه خواهند شد.»
سلیمی درباره شرایط حاکم بر بعضی از این مدارس می‌گوید: «بعضی از معلمان این مدارس حدود یک‌سال است حقوق دریافت نکرده‌اند! بعضی از این معلم‌ها در کشور غریب افسرده شده‌اند. یکی از این معلم‌ها می‌گفت؛ کاش راهی وجود داشت برمی‌گشتم ایران. بعضی از این معلم‌ها چون حقوق دریافت نکرده‌اند در یک‌سال نتوانسته‌اند برای دیدار خانواده‌هایشان به ایران بیایند. یکی دیگر از مشکلات مربوط به این مدارس این است که یک معلم در چند پایه تدریس می‌کند و این درحالی است که هزینه جاری زندگی در این کشورها بالا و وحشتناک است.»
چالش کیفیت مدارس ایرانی خارج از کشور مجلس را بر آن داشته تا به این موضوع ورود پیدا کند و در این راستا موارد دخیل در اداره این مدارس را مورد بررسی قرار داده و باورش برای این است که این مدارس باید تقویت شوند. دبیر کمیسیون آموزش و تحقیقات با اشاره به رویکرد جدید آموزش‌وپرورش برای صرفه‌جویی در این مدارس می‌گوید: «وزارت آموزش‌وپرورش برای صرفه‌جویی امسال از معلم‌های غیررسمی و غیراعزامی استفاده می‌کند، البته این تصمیم در حدواندازه‌های خود منشأ آسیب‌های جدی در آینده خواهد بود و به شخصه معتقدم وضع مدارس خارج از کشور به هیچ‌وجه خوب نیست.»
سلیمی جایگزین معلم‌های اعزامی را دانشجویان می‌نامد و ادامه می‌دهد: «وزارت آموزش‌وپرورش از ظرفیت دانشجویان برای تأمین معلم مدارس استفاده می‌کند که بی‌شک در کیفیت تحصیل دانش‌آموزان تأثیر منفی خواهد گذاشت. سفارتخانهها نیز به این مدارس کمک می‌کنند و در این عرصه واقعا خوب عمل کرده‌اند، البته توان مالی بعضی سفارتخانهها خوب نیست و نمی‌توانند به نحو بایسته کمک کنند. به‌نظرم تأمین منابع مالی این مدارس باید جزو اولویت‌ها باشد.»
البته دبیر کمیسیون آموزش و تحقیقات وجود این مدارس را ضروری می‌داند: «ما نیاز به این مدارس داریم چون وقتی سفیری یا تاجری خارج از کشور است فرزندت باید درس بخوانند، نمی‌شود که آنها را به حال خود رها کرد چون آسیب‌های شدیدتری را در پی خواهد داشت. درحال حاضر ۶میلیون ایرانی خارج از کشور زندگی می‌کنند و به همین منظور نیاز به برنامه‌ریزی دقیق در این زمینه داریم. در بعضی از این مدارس بچه‌های اتباع دیگر ثبت‌نام می‌کنند و این یعنی فرصت و باید از آن استفاده کرد. عملکرد این مدارس در کشورهای مختلف یکسان نبوده و در بعضی از کشورها موفق ظاهر شده‌اند، اما کشورهایی داریم که متاسفانه عملکردشان به هیچ‌عنوان قابل قبول نیست.»
لیلا مهداد
- 19
- 2
