بفرمایید دانشگاه صندلی عزیز!

قصه بحران صندلی‌های خالی در دانشگاه‌های ایران قصه امسال و سال گذشته نیست،‌ برخی از كارشناسان آموزش عالی، رشته این معضل را در مدیریت آموزشی دولت دهم می‌دانند. آنها معتقدند این بحران نتیجه سیاست‌ها و تصمیم‌های یك شبه وزارت علوم در دولت نهم و دهم و تلاش‌هایی برای حذف كنكور است. به باورآنها مسؤولان بدون توجه به سلایق و علایق داوطلبان كنكور، اقدام به افزایش ظرفیت دانشگاه‌هایی كردند كه در مقایسه با دانشگاه‌های دولتی كشور، كیفیت پایین‌تری داشته و داوطلبان باید در ازای تحصیل در این دانشگاه‌ها شهریه بپردازند.

رد این نظریه را می‌توان در حرف‌های وزیر علوم هم دید. منصور غلامی همین چند روز پیش اعلام كرد «در راستای افزایش بهره‌وری از علم، دانشگاه‌های ضعیف و بی‌كیفیت تعطیل می‌شوند.» البته پر واضح است سیاست‌های اشتباه یك دولت تنها معلول این بحران نیست، كاهش چشمگیرداوطلبان كنكور از دهه ۶۰ تاكنون همراه با كاهش هرم جمعیتی متولدان این دهه تا کنون هم می‌تواندیكی از دلایل افزایش صندلی‌های خالی در دانشگاه‌ها باشد.

البته كه وجود نابسامانی‌های اقتصادی چند سال اخیر وضعیت معیشتی سخت جامعه ایرانی را به همراه داشته و تحصیلات پر هزینه هم از آن دسته‌ای است كه می‌تواند با توجه به وضعیت اقتصادی حذف شود، به این مفهوم كه بسیاری قید دانشگاه پولی را به واسطه هزینه‌های بالایش می‌زنند. اما دلیلی كه اغلب كارشناسان حوزه آموزشی آن را به عنوان یكی از مهم‌ترین دلایل این بحران می‌دانند نبود توازن و هماهنگی بین متقاضیان رشته‌ها و داوطلبان حضور در دانشگاه‌ها و ظرفیت‌های درنظر گرفته شده است. متهم اصلی این نبود توازن هم نظام آموزش عالی است و این‌كه این گره بزرگ به‌واسطه ساماندهی نشدن دانشگاه‌ها پیش آمده است.

ساماندهی دانشگاه‌ها كلیدواژه اصلی حل بحران دانشگاه‌های خالی است، هر چند در همین رابطه هم علیرضا سلیمی، نماینده مجلس و عضو كمیسیون آموزش به جام‌جم می‌گوید میزان ظرفیت دانشگاه‌ها و صندلی‌های خالی بیش از داوطلبان است كه این نشان‌دهنده ضرورت ساماندهی در این عرصه است. چنین موضوعی نشان می‌دهد نتوانسته‌ایم برنامه‌ریزی صحیحی در میزان جذب دانشجو و ظرفیت‌سازی در دانشگاه‌ها انجام دهیم و پیش‌بینی مناسبی از روند كاهش یا افزایش دانشجویان در سال‌های آینده داشته باشیم.

حالا اما معاون آموزشی وزارت علوم از نهایی شدن سند آمایش آموزش عالی خبر داده است،‌ سندی که خروجی اصلی‌اش همان ساماندهی دانشگاه‌هایی است که سال‌ها از آن حرف زده شده است.

علی خاکی صدیق در این رابطه می‌گوید: در بخش ساماندهی سند، دانشگاه های هم وزن نزدیک به هم تجمیع و دانشگاه های ضعیف‌تر در دانشگاه های بزرگ‌تر ادغام می شوند. هر چند این سند در ابتدای راه است و باید منتظر تصویب آن از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی هم بود اما وزارت علوم قصد دارد قبل از پایان سال، سند آمایش آموزش عالی را ابلاغ کند.

این سند دارای دو رکن اصلی ادغام و تجمیع است. طبق این سند دانشگاه‌هایی در یک منطقه حضور دارند که تقریبا هم وزن هم و خیلی نزدیک به هم کار می‌کنند، از این رو ضرورتی به وجود دو دانشگاه بزرگ با توجه به برهم خوردن عرضه و تقاضا در آموزش عالی و توجه به کیفیت، وجود ندارد برای همین این دانشگاه‌ها درهم تجمیع می شوند تا دانشگاه بهتری شکل دهند.

تاسیس دانشگاه ممنوع

وزیر علوم، اما در این میان هرچند به چالش پیش‌رو اشاره‌های پررنگی كرده اما معتقد است وضعیت آموزش عالی آن‌قدرها هم كه در بوق و كرنا كرده‌اند بد نیست. منصور غلامی هفته گذشته از شایعات پیرامون تعداد دانشگاه‌ها آغاز كرد و گفت: «این‌كه می‌گویند ایران بیش از ۲۰۰۰ دانشگاه دارد اشتباه است؛ ما در وزارت علوم، ۹۷ دانشگاه دولتی داریم.» او به وضعیت علمی ایران هم اشاره كرده و گفته «اگر ما در جایگاه ۱۶ علمی در جهان قرار داریم حاصل كار دانشگاه‌هاست» البته كه لزوم ساماندهی دانشگاه‌های كشور را هم می‌توان از میان حرف‌های وزیر علوم متوجه شد. او هم معتقد به كیفی‌سازی است، چرا كه اعلام كرده است «به غیر از دانشكده فنی‌وحرفه‌ای، ایجاد مركز جدید آموزش عالی ممنوع است.»

ظرفیت حقیقی دانشگاه‌ها چقدر است

برای فهم موضوع عدم توازن رشته‌های تحصیلی و میزان دانشجو و آنچه كارشناسان حوزه آموزش عالی به آن ساماندهی دانشگاه‌ها می‌گویند باید ظرفیت دانشگاه‌ها را حقیقی كرد. این موضوعی است كه حمیدرضا حاجی‌بابایی به آن تاكید دارد. او به ایرنا می‌گوید: به عنوان مثال بگوییم دانشگاه تهران، شریف، بوعلی، علمی كاربردی و دیگر دانشگاه‌ها چقدر باید دانشجو داشته باشند و تعریف واقعی برای این دانشگاه‌ها داشته باشیم. حاجی بابایی ساماندهی دانشگاه‌ها را اضطرار می‌داند و معتقد است«در صورت ساماندهی نكردن دانشگاه‌ها هر روز با مشكل جدید مواجه می‌شویم» البته كه مورد اشاره  اواین است كه زمانی گسترش كمی دانشگاه‌ها مورد نیاز بوده اما ادامه این راه بیراهه است و باید رشد كیفی دانشگاه‌ها را در پیش گرفت.

صندلی خالی و فارغ‌التحصیلان بیكارزمانی مدرك كارشناسی مایه مباهات فرد و خانواده او بود اما حالا با افزایش فارغ‌التحصیلان دانشگاهی دیگر مدرك دانشگاهی وسیله‌ای برای تفاخر نیست و بیشتر موجب سرخوردگی افراد شده است. آمارها می‌گویند بیش از ۵۰ درصد جویندگان كار را فارغ‌التحصیلان دانشگاهی تشكیل می‌دهند و این آمارها نشان می‌دهد به‌طور میانگین تنها امكان جذب ۲۰ درصد از آنها به بازار كار وجود دارد و معضل بزرگ‌تر آن‌كه روز به روز به تعداد بیكاران فارغ‌التحصیل اضافه می‌شود بدون آن‌كه مهارت‌های لازم برای ورود به بازار كار آموزش داده شود. حالا باید دید صندلی‌های خالی همچنان برای جذب دانشجو در تلاشند و یا تمهیداتی برای جلوگیری از افزایش فارغ‌التحصیلان بیكار اندیشیده می‌شود.

۱۸

این تعداد دانشگاه غیردولتی غیرانتفاعی امسال است كه در آستانه تعطیلی است. نگاهی به آمار داوطلبان كنكور امسال و ظرفیت پذیرش دانشگاه‌ها چالش چند سال اخیر آموزش عالی را پیش چشم می‌آورد، چالشی كه یكی از آفت‌هایش همین امروز از زبان معاون آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بیان شد؛ این‌كه « ظرفیت ۱۸ دانشگاه غیردولتی غیرانتفاعی در سال تحصیلی جدید صفر شده است». ماجرا هم خیلی ساده است، ورود به دانشگاه ساده‌تر شده و تعداد دانشگاه‌ها در چند سال اخیر آنقدر زیاد شده كه میزان صندلی خالی در دانشگاه‌ها بیشتر از تعداد داوطلبان كنكور است. آمارهای اعلام شده از سوی سازمان سنجش هم به آشكار نشان می‌دهد هر سال بر تعداد صندلی‌های خالی دانشگاه‌ها اضافه می‌شود.

۱۷

این رقم درصد داوطلبان كنكور امسال است كه در رشته‌های مختلف با آزمون وارد دانشگاه شدند! به این مفهوم كه از میان یك میلیون و ۱۱۹ هزار داوطلب تنها ۱۷ درصد داوطلبان در رشته‌های با آزمون دانشگاه‌ها قبول شدند. به گواه آمار ارائه شده تعداد یك میلیون و ۱۱۹ هزار و ۴۱۱ داوطلب در آزمون سراسری سال ۹۸ ثبت نام كردند كه از این میان، تعدادیك میلیون و ۱۸ هزار و ۷۰۳ داوطلب در جلسه آزمون در روزهای۱۳ و ۱۴ تیرماه ۹۸ حاضر بودند كه از این تعداد، ۸۳۲ هزار و ۲۸۹‌داوطلب مجاز به انتخاب رشته شده‌اند. آمار نهایی انتخاب رشته داوطلبان مجاز كنكور ۹۸ نشان می‌دهد از تعداد ۸۳۲ هزار و ۲۸۹ داوطلب مجاز، تعداد ۴۵۳ هزار و ۳۲۷ نفر معادل ۴۷/۵۴ درصد مجازین نسبت به انتخاب رشته‌های تحصیلی با آزمون اقدام كردند. در نهایت از تعداد ۴۵۳ هزار و ۳۲۷ نفر داوطلب كنكور ۹۸ كه مجاز به انتخاب رشته شده بودند ۱۹۱ هزار و ۲۱۵ نفر قبول شدند.

۸۶

این رقم، درصد داوطلبانی است كه بدون آزمون كنكور تنها به‌واسطه سوابق تحصیلی‌شان وارد دانشگاه شده‌اند. حكایت این دسته هم جالب توجه است. برای رشته‌های بدون آزمون كه پذیرش در آنها براساس سوابق تحصیلی صورت گرفت، بازه زمانی به جای ۴ ساعت كه تا پیش از این تعیین شده بود هفت ماه در نظر گرفته شد به این مفهوم كه داوطلبان از اسفند ۹۷ امكان ثبت نام و انتخاب رشته را داشتند و مهلت نهایی پایان شهریورماه ۹۸ به پایان رسید.

بر این اساس تعداد ۷۴ دانشگاه دولتی و ۲۸ دانشكده و مركز آموزش عالی دولتی، واحدهای دانشگاه پیام نور در ۳۰ استان كشور و تعداد ۳۰۴ دانشگاه و مؤسسه آموزش عالی غیردولتی و غیرانتفاعی در استان‌های مختلف نیز از طریق بدون كنكور دانشجو می‌پذیرفتند. در ۲۳ اسفند ۹۷ كه روزهای ابتدایی شروع ثبت‌نام و انتخاب رشته به شیوه سوابق تحصیلی بود تنها ۲۶۷۰ نفر در این رشته‌ها ثبت‌نام كردند كه در نهایت پس از یك فرصت هفت ماهه، براساس آمار نهایی ۲۸۶ هزار و ۲۱۷ داوطلب نسبت به ثبت‌نام و انتخاب رشته اقدام كردند كه از این تعداد ۲۴۷ هزار و ۴۱۶ نفر به عنوان پذیرفته شده نهایی معرفی شدند؛ به این ترتیب حدود ۸۶ درصد این دسته از داوطلبان پذیرفته شدند.

۳۴۸

این میزان ظرفیت خالی پذیرش داوطلبان كنكور است. ظرفیت اعلامی دانشگاه‌ها در پذیرش بدون كنكور در مهرماه سال ۱۳۹۸ تعداد ۵۶۸ هزار و ۷۲۷ نفر بود كه پس از دو اصلاحیه به ۵۹۶‌هزار و ۸۸ نفر افزایش یافت و به این ترتیب با اعلام نتایج نهایی پذیرش، میزان ۳۴۸ هزار و ۶۷۲ ظرفیت خالی ماند. به این مفهوم كه به‌رغم بدون كنكور شدن بخشی زیادی از نظام آموزش عالی، هنوز داوطلبان ترجیح می‌دهند در كنكور شركت كنند و رشته‌های كنكوری از اقبال بیشتری برخوردارند. در مجموع ۷۶۷ هزارو ۴۷۲ نفر ظرفیت پذیرش در كل دوره‌‍ها و تمامی انواع پذیرش با آزمون و بدون آزمون است كه از این تعداد ۵۹۶ هزار و ۸۸ نفر براساس سوابق تحصیلی و ۱۷۱ هزار و ۳۸۴ نفر در دوره‌های با آزمون پذیرفته می‌شدند كه در نهایت با قبولی ۲۴۷ هزار و ۴۱۶ نفر با سوابق تحصیلی و ۱۹۱ هزار و ۲۱۵ نفر در رشته‌های با آزمون، تعداد ۴۳۸ هزار و ۶۳۱ نفر پذیرفته شدند.

۷۵

این رقم درصد ظرفیت خالی دانشگاه علمی و كاربردی است. رقمی قابل تامل برای دانشگاهی كه همواره ادعا داشته نقشی موازی با دیگر دانشگاه‌های كشور نداشته است. این آماری است كه چند روز پیش از زبان محمدحسین امید، رئیس دانشگاه جامع علمی كاربردی كشور عنوان شد. آن‌طور كه او گفته، شمار دانشجویان از پنج میلیون نفر در سال ۹۴ به ۵/۳ میلیون در سال جاری رسیده است.

جالب این‌كه در گذشته سهم قابل توجهی از ظرفیت دانشگاه علمی كاربردی متعلق به شاغلان دستگاه‌های اجرایی بود كه تنها برای دریافت مدرك و با هدف ارتقای جایگاه و تبدیل وضعیت در این مراكز مشغول به تحصیل می‌شدند؛ در حالی كه با گذر زمان، سهمیه شاغلان از صندلی‌های دانشگاه علمی كاربردی كاهش یافته و در حال حاضر به كمتر از ۸ درصد مجموع دانشجویان رسیده است. در حال حاضر در دانشگاه‌های علمی  كاربردی به ازای هر ده دانشجو یك استاد وجود دارد.