ماده‌هایی که بدون نیاز به نر بچه‌دار می‌شوند!

زنبور عسل کیپ (Cape)

بیش از ۲۰هزار گونه زنبورعسل در سراسر دنیا وجود دارد، اما فقط یکی از آن‌هاست که می‌تواند بدون نیاز به زنبور نر تولیدمثل کند. زنبور عسل کیپ، گونه‌ای در آفریقای جنوبی است که قادر به تولیدمثل از طریق فرآیندی به نام تلی‌توکی (thelytoky) است. تلی‌توکی نوعی بکرزایی است که به زنبور‌های کارگر اجازه می‌دهد تخم‌های ماده دیپلوئید بگذارند. زنبور‌های به دست آمده همیشه ماده خواهند بودند و بدون اینکه تخم‌ها نیاز به بارورشدن داشته باشند، به دنیا می‌آیند.

فقط تعداد کمی از زنبور‌های کیپ کارگر از این روش برای تولیدمثل غیرجنسی استفاده می‌کنند، اما می‌توانند ناهمگونی جمعیت را حفظ کنند. آن‌ها مجموعه‌های مختلفی از کروموزوم دارند که باعث می‌شود زنبور‌های جدید و منحصربه فردی در کندو باشند. زنبور‌ها اغلب وقتی تخم می‌گذارند که به کارگران جدید نیاز است یا وقتی لازم است ملکه جدیدی به وجود بیاید.

کک آبی (Water Flea)

رایج‌ترین گونه کک آبی، «Daphnia pulex» است که در آب‌های آمریکا، استرالیا و اروپا یافت می‌شود. کک آبی این توانایی را دارد که از طریق فرآیندی به نام بکرزایی چرخه‌ای تولیدمثل کند که به آن اجازه می‌دهد به صورت متناوب، تولیدمثل جنسی و غیرجنسی داشته باشد.

رصد این کک نشان می‌دهد که هرگاه شرایط آب مطلوب باشد، گونه‌ها در بکرزایی چرخه‌ای شرکت می‌کنند. اگر یک کک آبی با جنس مخالف خود روبرو شود، تولیدمثل جنسی می‌کند، اما اگر این اتفاق نیفتد هم مهم نیست. کک آبی که تصمیم به تولیدمثل گرفته با تولید گروهی از تخم‌ها که از نظر ژنتیکی یکسان و کاملا از ماده تشکیل شده اند، این کار را انجام می‌دهد. این باعث می‌شود جمعیت زیادی از ماده‌ها این ژن را در محیط گسترش دهند و در نتیجه کل جمعیت رشد نمایی داشته باشد.

عنکبوت گوبلین

این نوع عنکبوت خودش به تنهایی می‌تواند تولیدمثل کند. عنکبوت‌های گوبلین خانواده‌ای از ۱۳۰۰ گونه هستند که فقط بین ۱ تا ۳ میلیمیتر طول دارند. بکرزایی فقط در تعداد معدودی از گونه‌ها مشاهده شده است، از جمله «Triaeris stenaspis» که از ایران سرچشمه گرفته و در سراسر اروپا گسترش یافته است. این عنکبوت‌ها فقط ۲ میلیمتر هستند، بنابراین خطری برای انسان ایجاد نمی‌کنند.

جالب اینجاست که هرگز نر‌های این گونه جایی مشاهده نشده است، به همین دلیل دانشمندان معتقدند که آن‌ها تولیدمثل غیرجنسی دارند. عنکبوت‌های ماده این گونه مثل زنبورعسل کیپ تولیدمثل می‌کنند. نسل بعدی که با این روش به دنیا می‌آیند، نرخ باروری کمتری نشان می‌دهند، اما این گونه‌ همچنان با این روش تولیدمثل می‌کند و تنوع ژنتیکی کافی در جمعیت فرزندان خود ایجاد می‌کند.

تاربیا گرانیفرا (Tarebia granifera)

هرکسی که تا به حال آکواریوم داشته و یک موجود ناخواسته به شکل حلزون کوچک در آن دیده، احتمالا تاربیا گرانیفرا را دیده است. این حلزون‌های کوچک آب شیرین از جنوب شرقی آسیا سرچشمه گرفته و به گونه مهاجم در بیشتر نقاط جهان تبدیل شده اند. آن‌ها را می‌توان در آب‌های گرمی مثل هاوایی، کوبا، جمهوری دومینیکن، آفریقای جنوبی، تگزاس، آیداهو، فلوریدا و جزایر کارائیب یافت.

این حلزون‌ها به دو روش تولیدمثل می‌کنند: بکرزایی و تخم زنده گذار. به این معنی که جنین آن‌ها تا وقتی آماده بیرون آمدن از تخم نباشد، از بدن ماده خارج نمی‌شود. این نتیجه اغلب در حلزونی دیده می‌شود که خودش تولیدمثل می‌کند و فرزندان آن هم می‌توانند به سرعت تولیدمثل کنند و در یک منطقه کوچک مثل آکواریوم، جمعیت زیادی را تشکیل دهند. این ویژگی باعث شده این حلزون یک گونه مهاجم باشد. در جمعیت آن ها، نر هم یافت می‌شود، اما بسیاری از آن‌ها دستگاه تناسلی غیرکاربردی دارند. این نشان می‌دهد که بکرزایی روش اصلی تولیدمثل آن‌ها است.

خرچنگ مرمری (Marbled Crayfish)

جالب‌ترین نکته درباره خرچنگ مرمری این نیست که به صورت غیرجنسی تولیدمثل می‌کنند، بلکه این است که این گونه تا اواخر دهه ۱۹۹۰ اصلا وجود نداشته است. جهش در گونه‌های والد باعث به وجودآمدن نوع جدیدی از خرچنگ‌ها شد. این موجودات کوچک نسبتا زیبا هستند و به بازار حیوانات خانگی در آلمان راه پیدا کرده اند، اما یک مشکل کوچک وجود دارد: خرچنگ‌های مرمری کلون‌های چند صدتایی ایجاد می‌کنند.

یک خرچنگ مرمری ماده می‌تواند همزمان صد‌ها تخم بگذارد، بنابراین کسانی که یکی از این خرچنگ‌ها را در آکواریوم خود نگه دارند، به زودی شاهد صد‌ها خرچنگ در آکواریومشان خواهند بود که نمی‌توانند از پس آن برآیند. در نتیجه، خرچنگ مرمری یک گونه مهاجم در سراسر دنیا به شمار می‌آید و اثرات مخربی در مکان‌هایی مثل ماداگاسکار داشته است. آن‌ها با جمعیتشان، حیات وحش بومی را تهدید می‌کنند و تهدیدی برای اکوسیستم به شمار می‌آیند.

مارمولک دم شلاقی (Whiptail) نیومکزیکو

از حدود ۱۵۰۰ گونه شناخته شده که قادر به تولیدمثل از طریق بکرزایی هستند، بیشترشان گیاهان، حشرات و بندپایان هستند. توانایی تولیدمثل بدون بارور شدن تخم، در مهره داران نادر است، اما در تعداد کمی از خزندگان مشاهده شده است. مارمولک دم شلاقی نیومکزیکو نمونه بسیار جالبی است، چون این گونه اصلا نر ندارد!

این مارمولک‌ها فرزندان دورگه حاصل جفتگیری دو گونه دیگر هستند که در آن‌ها نر وجود دارد: مارمولک دم شلاقی راه راه کوچک و دم شلاقی غربی.

دورگه این دو گونه، فرزندان نر سالم به دنیا نمی‌آورند، اما این مانع تولیدمثل و افزایش جمعیت آن‌ها نشده است. کل جمعیت دم شلاقی‌های نیومکزیکو را ماده‌ها تشکیل می‌دهند. آن‌ها می‌توانند تا چهار تخم بارورنشده در تابستان بگذارند و دو ماه بعد مارمولک‌های ماده جدید از تخم درمی آیند.

قورباغه خوراکی

قورباغه خوراکی (Pelophylax esculentus) یک گونه رایج اروپایی از قورباغه آبی یا سبز است. این گونه اصلی قورباغه‌هایی است در فرانسه به عنوان غذا استفاده می‌شود، زیرا پا‌های آن اگر به درستی آماده شود، خوشمزه است.

این قورباغه‌ها از طریق فرآیند هیبریدوژنز (hybridogenesis) تولیدمثل می‌کنند که شبیه بکرزایی است. در این روش تولیدمثل، ماده ژنتیکی از طرف پدر گرفته شده و به چیز کاملا جدیدی تبدیل می‌شود. اگرچه این دقیقا بکرزایی یا تولیدمثل غیرجنسی نیست، اما به خاطر ماهیت فرزندان در این لیست قرار می‌گیرد. نسل بعدی DNA مادر را دارد در حالی که فقط ژنوم‌های هیبریدی شده پدر را دارد. این روش عجیبی برای تولیدمثل است.

اژد‌های کومودو

اژد‌های کومودو مدت‌هاست که با اندازه باورنکردنی و شباهت به خزندگان باستانی که مدت‌ها پیش از روی زمین منقرض شدند، توجه انسان‌ها را به خود جلب کرده است. آن‌ها بزرگترین گونه زنده مارمولک‌ها هستند که طولشان به ۳ متر و وزنشان به ۱۷۰ کیلوگرم می‌رسد. آن‌ها از حیوانات بزرگی مثل گوزن و خوک تغذیه می‌کنند، اما به خاطر سموم موجود در نیش‌هایشان می‌توانند انسان را هم از پا دربیاورند.

تا سال ۲۰۰۵ کسی نمی‌دانست این خزندگان به صورت بکرزایی تولیدمثل می‌کنند؛ یعنی زمانی که یک گونه در باغ وحش لندن بدون هیچ تماسی با نر‌ها بعد از دو سال تخم گذاشت. در ابتدا، گمان می‌کردند که او اسپرم را ذخیره کرده تا در صورت نیاز استفاده کند، اما ثابت شد این حدس غلط است. آزمایش‌های ژنتیک ثابت کرد که هیچ ماده ژنتیکی دیگری وجود ندارد. همین اتفاق برای اژدها‌های کومودوی ماده دیگری هم در سراسر جهان هم افتاده بود.

بسیاری از خزندگانی که از این تخم‌ها بیرون می‌آیند، نر هستند، که برای تولیدمثل غیرجنسی عجیب است. آن‌ها این کار را از طریق سیستم تعیین جنسیت کرومزومی ZW انجام می‌دهند که با سیستم کروموزومی XY پستانداران فرق دارد. وقتی اژد‌های کومودو وارد یک منطقه ایزوله مثل جزیره می‌شود، فرزندان نر تولید می‌کند تا با آن‌ها جفتگیری کند. آن‌ها با این روش بقای خود را حفظ می‌کنند، هرچند تنوع ژنتیکی را کاهش می‌دهند.

بوقلمون

بیشتر ما اصلا به بوقلمون‌ها فکر نمی‌کنیم، با اینکه گوشت آن‌ها را در طول سال می‌خوریم. وقتی بوقلمون‌های ماده از نر جدا می‌شوند، می‌توانند از طریق بکرزایی تولیدمثل کنند. جالب این جاست که اگر بوقلمون ماده در جایی باشد که بتواند صدای نر‌ها را بشنود، بیشتر از زمانی که دور از آن‌ها نگهداری شود، تولیدمثل غیرجنسی می‌کند. این روش تولیدمثل در بوقلمون‌های وحشی نادر است، اما در میان بوقلمون‌های اهلی مزارع رایج است.

جوجه‌هایی که بدون نر از تخم در می‌آیند، همیشه نر هستند. با این که ماده تخم‌ها را گذاشته، جوجه‌های نر از آن بیرون می‌آیند که همگی کلون‌های ژنتیکی او هستند و تنها تفاوت جنسیت آن‌ها است. پرورش دهندگان بوقلمون متوجه این موضوع شده و تلاش کرده اند ماده‌ها را مجبور به انتقال صفات ژنتیکی مختلف، از جمله سینه‌های بزرگ، به فرزندان در حین بکرزایی کنند.

کوسه گورخری (Zebra Shark)

به نظر می‌رسد هرچه موجود زنده پیچیده‌تر باشد، احتمال کمتری دارد که بتواند تولیدمثل غیرجنسی کند. کوسه‌ها قطعا پیچیده هستند، اما نمونه‌هایی از کوسه گورخری مشاهده شده که بدون به زحمت انداختن همتای نر خود برای دریافت DNA، تولیدمثل می‌کند.

کوسه‌های گورخری، ماهی‌های شب‌زی آرامی هستند که مدت‌هاست توجه ما را به خود جلب کرده اند، اما به تازگی متوجه بکرزایی در این گونه شده ایم. اولین بار کوسه‌ای به نام «لئونی» از این طریق تولیدمثل کرد که چندین سال در یک آکواریوم جدا از هر نری زندگی می‌کرد. بعد از چهار سال جدایی، او تخم‌هایی گذاشت که سه کوسه از آن به دنیا آمدند. بعد از آن مشاهده شد که سایر کوسه‌های گورخری هم بدون جفت تولیدمثل می‌کنند. به نظر می‌رسد آن‌ها بدون توجه به شرایط این کار را می‌کنند، چون چندین نمونه از این کوسه‌ها مشاهده شده اند که با وجود نر در زیستگاهشان، از طریق بکرزایی تولیدمثل می‌کنند.