سودای پول‌سازی و ادعای جدید «برکت» درباره تولید واکسن اومیکرون | احتمال شکست برکت‌پلاس در فاز انسانی

دیروز دومین سالگرد اعلام رسمی ورود کرونا به ایران بود. این در حالی ا‌ست که تاکنون براساس آمارهای رسمی ۱۳۴ هزار و ۶۰۷ تن به‌خاطر ابتلا به کرونا در ایران جان باخته‌اند و هزاران تن از عوارض بیماری رنج می‌برند.

از همان روزهای ابتدای شیوع کرونا جهان به فکر تولید و ساخت واکسن کرونا افتاد، دقیقا ۲۱ مرداد سال ۹۹ اولین واکسن کرونا در روسیه ساخته شد. بعد از آن هم چند کشور از ساخت واکسن کرونا خبر دادند. ایران نیز از این غافله عقب نماند. اوایل اردیبهشت سال جاری تزریق فاز سوم انسانی واکسن برکت آغاز شد و بعد از آن مخبر در همان ماه اعام کرد «با تولیدی که در شهریور خواهیم داشت تا پایان تابستان قریب به ۵۰ میلیون دوز واکسن برکت را تقدیم ملت خواهیم کرد.» رییس وقت ستاد اجرایی فرمان امام(ره) در ۲۶ تیر ۱۴۰۰ نیز بار دیگر بر تحقق این وعده تاکید و اعلام کرده: «تولید ۵۰ میلیون دوز تا پایان شهریور محقق خواهد شد.»

محمد مخبر ۱۲ روز پیش از این تاکید دوباره بر محقق شدن وعده‌اش، با استفاده از واژه «قطعاً» به همه اطمینان داد که تا پایان شهریور «بیش از پنجاه میلیون» واکسن برکت تحویل وزارت بهداشت خواهد شد و گفت: «ما تا پایان شهریورماه قطعا بیش از ۵۰ میلیون دوز واکسن کووایران‌برکت را تحویل وزارت بهداشت خواهیم داد.»

چند روز مانده به شهریور ۱۴۰۰ و همزمان با افزایش انتقادات از وضعیت تولید واکسن برکت و عدم امکان تحقق وعده بزرگ داده‌شده، رییس هیات‌مدیره گروه دارویی برکت در تشریح یکی از دلایل عدم موفقیت در تحقق وعده «تولید پنجاه میلیون واکسن برکت» گفت: «به دلیل تحریم، پول دستگاهی را چهار بار واریز کردیم و هر چهار بار برگشته است و تا زمانی که پول به دست فروشنده نرسد امکان ندارد تجهیزات را برای ما ارسال کند و ما چهارمین بار موفق شدیم پول دستگاه را برایشان بفرستیم. حتی اگر در شرایط نرمال باشد به نظر طبیعی است که یکی دو ماه تاخیر داشته باشیم. حال اگر این بحران‌ها را اضافه کنیم یکی- دو ماه تاخیر طبیعی است.»

خبرگزاری فارس نیز در گزارشی که درباره دلایل عدم تحقق وعده تحویل پنجاه میلیون دوز واکسن برکت در روزهای پایانی شهریور ۱۴۰۰ منتشر کرد بیشترین تاکید را بر تاثیر تحریم در این ناکامی داشت. با آغاز به کار دولت سیزدهم محمد مخبر که به دلیل عدم تحقق وعده‌اش در مورد واکسن کرونا مورد انتقادات جدی قرار گرفته بود راهی دولت شد و به‌عنوان معاون اول کار خود را آغاز کرد. این انتصاب که با واکنش‌های منفی بخشی از حامیان ابراهیم رییسی هم همراه بود حکایت از آن داشت که مسوولان امر چندان هم از عدم تحقق وعده‌ها درباره واکسن ایرانی کرونا ناخشنود نیستند و همه مدیران مرتبط با این پروژه همچنان به کار خود ادامه می‌دهند و یا ارتقا می‌گیرند!

اندکی پس از آغاز به کار دولت سیزدهم، محمد مخبر که به نوعی به‌عنوان مسوول تولید واکسن ایرانی مقابله با کرونا شناخته می‌شد دستور واردات بیست میلیون واکسن خارجی کرونا تا پایان شهریور را صادر کرد؛ دستوری که با واکنش‌های طنزآمیز و منفی کاربران شبکه‌های اجتماعی نیز همراه شد. این در حالی بود که براساس مستندات «جهان‌صنعت» در گزارشی بنیاد برکت مجوز واردات ۲۰ میلیون دوز واکسن سینوفارم را از وزارت بهداشت دریافت کرده بود. از طرفی تاکنون سه هزار میلیارد تومان صرف پروژه واکسن برکت شده که چندی پیش با تصویب افزایش سرمایه ۲۷ درصدی سهامداران احتمال داده شد شرکت دارویی برکت دست به ساخت واکسن برکت‌پلاس زده باشد. به تازگی کارخانه تولیدکننده واکسن کووایران‌برکت نیز از تولید واکسن اختصاصی اومیکرون و کسب موفقیت آن در تست حیوانی خبر داد. در ادامه با اشاره به انتشار مستندات این واکسن نیز عنوان شده: نتایج اولیه مطالعات این واکسن به‌روز شده، نشان‌دهنده خنثی‌سازی ۱۰۰ درصد سویه‌ اومیکرون توسط واکسن جدید و بی‌خطری آن در مطالعات حیوانی است که گزارش این مرحله از مطالعات به صورت پیش‌مقاله در سایت «بیوارکایو» منتشر شد. شفافارمد درخصوص مراحل تولید و توزیع این واکسن نیز خاطرنشان کرده است: کارخانه شفافارمد با توجه به سرعت بی‌سابقه‌ انتشار این سویه در سطح جامعه و نیز نتایج امیدوارکننده مطالعات حیوانی، تولید انبوه واکسن مختص این سویه (برکت‌پلاس) را شروع کرده و درکنار آن پروتکل پیشنهادی اجرای مطالعه بالینی واکسن جهت تصمیم‌گیری را به سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت و کمیته اخلاق جهت اخذ مجوزهای لازم ارائه کرده است. این در حالی است که هنوز خبری از پنجاه میلیون واکسن‌ برکت نیست! همچنین براساس آمارها ۱۲ هفته از ظهور اومیکرون در ایران می‌گذرد، به همین دلیل به گفته کارشناس‌ها اعلام ساخت این واکسن شتابزده و غیرعلمی بوده است. زیرا هیچ واکسنی، اثربخشی ۱۰۰ درصدی ندارد و حتی ممکن است در فاز اولیه انسانی با شکست مواجه شود. برخی منتقدان نیز اعلام این خبر را در راستای کسب سود و افزایش سرمایه مجدد سهامداران می‌دانند. چرا که آزمایش این واکسن بر چندتا موش را نمی‌توان اطمینان‌خاطر ۱۰۰درصدی دانست!

احتمال شکست برکت‌پلاس در فاز انسانی

در همین حال دکتر حمید سوری، رییس کمیته کشوری اپیدمیولوژی کووید۱۹ درخصوص ادعای شرکت دارویی برکت درخصوص تولید واکسن ویژه اومیکرون به «جهان صنعت» گفت: واکسن جدید برکت در مرحله کارآزمایی حیوانی است و وارد کارآزمایی بالینی انسانی نشده است. براساس تجربیات از زمان شروع فاز حیوانی تا رسیدن به فاز انسانی حداقل چندین ماه طول می‌کشد. بعد از گذراندن آزمایش‌های بالینی نیز تا تولید انبوه چندین ماه دیگر طول می‌کشد. به نظرم شرکت دارویی برکت درخصوص رسانه‌ای کردن آن عجله کرده است. زیرا به لحاظ علمی فاز حیوانی نوعی پیش بالینی است. بعد از گذراندن فاز حیوانی باید ۳ فاز بالینی انسانی طی شود تا ما بتوانیم آن را در جامعه عرضه کنیم. اتفاقا دیروز در یکی از مجلات بین‌المللی گزارشی درخصوص تاثیر واکسن‌هایی که اخیرا به دست کشورهای مختلف صرفا برای اومیکرون ساخته شده، منتشر شده است. در این گزارش آمده که واکسن‌های مختص به اومیکرون خیلی تاثیر متفاوتی نسبت به واکسن‌های قبلی نداشته است. بنابراین چنین موضوعی باید مورد توجه سازندگان واکسن برکت نیز باشد.

وی افزود: برخلاف ادعای برکت هیچ واکسنی اثربخشی ۱۰۰درصدی ندارد. چه بسا در برخی مواقع واکسن بعد از گذراندن موفقیت‌آمیز فاز حیوانی در فاز انسانی شکست می‌خورد. بنابراین نمی‌دانیم چقدر می‌توانیم روی آن حساب باز کنیم. به نظرم با رسانه‌ای کردن واکسنی که هنوز در فاز حیوانی است امیدواری کاذب به مردم است. زیرا به طور متعارف ساخت واکسن چندین سال طول می‌کشد اما امروزه به دلیل شرایط فوق‌اورژانسی واکسن‌ها به سرعت مجوز اضطراری تزریق دریافت می‌کنند.رییس کمیته کشوری اپیدمیولوژی کووید۱۹ با اشاره به اینکه کسب‌و‌کار کرونا همگان را درگیر کرده است، بیان کرد: تقریبا دو سالی می‌شود که برخی کشورها با راه‌اندازی کسب و کاری درخصوص دارو و واکسن کرونا میلیاردها دلار به جیب زده‌اند. این تجارت کرونا که از دارو گرفته تا واکسن و ماسک بسیار گسترده و جهانی است؛ سهام شرکت‌های زیادی به وجود کرونا بستگی دارد. چه بسا در صد سال اخیر هیچ کالای بیولوژیکی به اندازه بیماری کرونا تاکنون چرخش مالی نداشته است. بنابراین چرخش مالی آن چند ده هزار میلیارد دلار است. در نتیجه نمی‌توان از مسائل تجاری اپیدمی غفلت کرد. همچنین شرکت «فایزر» طی یک سال اخیر از طریق واکسن کرونا تاکنون ۴۰میلیارد دلار سود برده است. به همین دلیل سازنده‌های واکسن داخل نیز به فکر سوددهی واکسن‌ها هستند. آنها با فضاسازی تجاری و تبلیغات در رسانه‌ها به فکر سودهای کلان هستند. با این حال هنوز برای امیدواری درخصوص واکسن برکت پلاس زود است.

وزارت بهداشت نباید عجله کند!

دکتر محمد امین طباطبایی‌فر، عضو هیات‌مدیره انجمن ژنتیک پزشکی ایران و مشاور اداره ژنتیک وزارت بهداشت نیز درخصوص رسانه‌ای شدن برکت پلاس به «جهان صنعت» گفت: بارها به مسوولین وزارت بهداشت توصیه کرده‌ام که هیچگاه درخصوص واکسن کرونا عجله نکنند و نباید سیاسی‌کاری شود. ابتدای هر امری راه‌اندازی زیرساخت‌ها لازم است و بعد اطمینان از آن، گام برداریم. به نظرم در مرحله اول باید واکسن خارجی وارد شود تا جامعه دوز سوم واکسن را نیز تزریق کنند و بعد به فکر تولید داخلی باشیم که در نهایت با اطمینان کافی از اثربخشی واکسن‌های داخلی، آنها جایگزین واکسن‌های خارجی شوند.

وی افزود: با توجه به ادعای برکت هیچ واکسنی ۱۰۰ درصد موثر نیست، میزان اثربخشی واکسن بر اساس مستندات، شواهد علمی و مرور زمان قابل ارزیابی است. بنابراین بدون سیاسی‌کاری و عجله باید درخصوص واکسن جدید برکت مطالعه و تحقیق کرد. چه بسا هنوز از عوارض واکسن‌ها اطلاعی نداریم و در شرایط فوق کنترل کرونا نسبت به عوارض احتمالی واکسن‌ها ارجحیت داشته است، اما با این حال برای اطمینان خاطر باید بیشتر درخصوص آن بررسی کرد، چرا که تا پیش از شیوع کرونا واکسن‌ها بعد از ۱۰ سال مجوز تزریق دریافت می‌کردند، اما در حال حاضر دو ماه مجوز اضطراری صادر می‌کنند که همین امر کمی خطرناک است، زیرا هنوز یک سری آثار مخرب واکسن‌ها را نمی‌دانیم، اما در هر صورت به معنی این نیست که نباید از این نوع واکسن‌ها استفاده کرد.

مشاور وزارت بهداشت با اشاره به سرعت ساخت واکسن‌های جدید بیان کرد: اومیکرون تغییر آنتی‌ژنی در پروتئین ویروس کرونا است. حال برخی از کشورها از جمله ایران در پی ساختن واکسن جدیدی در مقابل اومیکرون هستند ولی هنوز عوارض واکسن‌های قبلی نیز مشخص نشده است. بنابراین هنوز اطمینان ۱۰۰ درصدی به هیچ واکسنی وجود ندارد. با این تفاسیر زیرساخت واکسن کرونا تغییر نکرده است. اما در بحث آنتی‌ژن و تحریک سیستم ایمنی بدن که مخصوص سویه اومیکرون است، تغییر داده شود. در هر حال زمان ساخت واکسنی در مقابل اومیکرون طولانی است. براساس قاعده باید روی حیوان آزمایش شود و بعد از آن همانند واکسن‌های سابق روی ۲۰ هزار نفر انسانی که اومیکرون نگرفته‌اند که در حال حاضر یافتن آن نیز سخت است، تست شود. بنابراین براساس قاعده یک ماهه نمی‌توانیم واکسن جدیدی بسازیم. مسوولان نباید درخصوص واکسن برکت‌پلاس عجله کنند. واکسن برکت‌پلاس برای اینکه به تزریق نهایی برسد باید تمامی مراحل بالینی آن صورت گیرد.

ساخت واکسن کرونا شفاف نیست

دکتر علیجان تبرایی رییس انجمن ویروس‌شناسی ایران نیز درخصوص اینکه تاکنون اطلاعات شفافی از واکسن برکت در دسترس انجمن‌ها نبوده است، به «جهان صنعت» می‌گوید: امروزه به دلیل جهش‌های زیاد کرونا تمامی کشورها به دنبال ساخت واکسن جدیدی برای مقابله با کرونا هستند که ایران نیز از این امر مستثنی نیست. اما اینکه آیا شرکت دارویی برکت تاکنون توانسته در امر ساخت واکسن موفق باشد یا نه نیاز به تحقیق و بررسی اطلاعات این شرکت دارد. این در حالی است که برخلاف ادعاها تاکنون تمام مسیر ساخت واکسن کرونای داخلی شفاف نبوده و تمامی امور در ویترین نمایش گذاشته شده است. به نظرم سازنده‌های واکسن داخلی باید جهت‌گیری مشخصی را براساس برنامه‌های وزارت بهداشت تعیین و حرکت کنند و نیازهای جامعه را تامین کنند. به نظرم باید میزان اثربخشی واکسن‌های داخلی را ارزیابی کرد تا متوجه شویم کدام یک از آنها به صرفه‌تر و ایمن‌تر است و تمامی برنامه‌ها را براساس آن در نظر بگیریم. این در حالی است که این رویکرد در صنعت واکسن دیده نمی‌شود.

وی افزود: انتقادات زیادی بر واکسن برکت وجود دارد، اما این دفعه برای واکسن برکت‌پلاس مستندات بهتری نسبت به قبلی ارائه کرده‌اند، اما برخلاف ادعای آنها هیچ واکسنی در دنیا وجود ندارد که ایمنی ۱۰۰ درصدی را تضمین کند. بنابراین سازندگان واکسن برکت باید جوانب نکاتی که بیان می‌کنند را در نظر بگیرند. چه بسا ممکن است در آزمایش فاز انسانی شکست بخورند. همچنین از لحاظ علمی نیز لفظ اثربخشی ۱۰۰ درصد را روی هیچ دارو و واکسنی به کار نمی‌بریم.

رییس انجمن ویروس‌شناسی ایران با اشاره به عدم شفافیت واکسن برکت اظهار کرد: سازمان غذا و دارو باید براساس مستندات شرکت برکت میزان سود و بهره‌برداری از این واکسن را بررسی کند، زیرا هیچ دسترسی به اطلاعات شرکت‌های واکسن‌سازی نداریم. بنابراین هنوز مشخص نیست رویکرد شرکت دارویی برکت علمی یا غیر علمی است. متاسفانه به دلیل عدم شفافیت در ساخت واکسن انجمن‌های علمی به اطلاعات آنها دسترسی ندارند. البته انجمن‌ها در تمامی امور مربوط به بحث کرونا دسترسی ندارند. این در حالی است که تمامی انجمن‌ها باید از ابتدای شیوع کرونا به اطلاعات مربوط به آن علی‌الخصوص درباره واکسن کرونا به دلیل شبه‌هایی که ایجاد شده است، دسترسی آزاد داشتند و در مورد آن تحقیق و بررسی می‌کردند. ولی متاسفانه چنین امری صورت نگرفته است. این در حالی است که اگر تمامی انجمن‌ها به اطلاعات کرونا دسترسی آزاد داشتند، قطعا تصمیم‌گیری‌های درست‌تری انجام می‌شد.