روزنامه پیام ما نوشت: در روزهای اخیر و هم‌زمان با فعال شدن مکانیسم ماشه و محدودیت‌های اعمال‌شده تجاری از سوی برخی از کشورهای همسایه، «عمان»، همسایه جنوبی ایران که پیوندهای مستحکم و عمیق‌تری با ایران دارد، واردات آب معدنی و بطری‌شده ایرانی را ممنوع کرد.
ماجرا چیست؟
براساس آنچه رسانه‌های عمان گزارش داده‌اند، در ولایت «سویق» در منطقه شمالی «الباطنه» عمان، یک زن خارجی و یک مرد عمانی پس از مصرف آب معدنی از یک برند ایرانی، دچار مسمومیت شده و جان باخته‌اند.
به‌گزارش عمان‌تایمز، از این برند آب معدنی نمونه‌برداری شده و پس از آزمایش، آلودگی آن تأیید شده است. در همین راستا و در واکنش به این حادثه، مقامات سلطنتی کشور عمان دستور جمع‌آوری بطری‌های این برند از بازارهای محلی را صادر کردند. همچنین، به‌عنوان یک اقدام احتیاطی، واردات تمامی آب‌های بطری‌شده از ایران به عمان متوقف شده است.
خلیج‌تایمز نیز گزارش داده، برخی از ادعاها حاکی از آن است که برخی ترکیبات آلاینده و آمفتامین (amphetamine) در نمونه‌های جمع‌آوری‌شده شناسایی شده و به‌نظر می‌رسد به‌عمد وارد محصول شده است.
بیانیه سفارت ایران
سفارت ایران در مسقط با صدور بیانیه‌ای با ابراز تأسف عمیق از درگذشت دو شهروند عمانی بر اثر استفاده از آب معدنی منسوب به یک شرکت ایرانی، اعلام کرد موضوع به‌طور جدی در حال پیگیری است.
در این بیانیه آمده: «علل وقوع حادثه و جزئیات فنی آن در دست بررسی است و این سفارت با تمام توان در جهت روشن شدن ابعاد حادثه و نیز حفظ سلامت و بهداشت شهروندان ایرانی و عمانی تلاش خواهد کرد.»
سفارت ایران همچنین تأکید کرده است: «پیگیری‌ها از طریق مراجع ذی‌ربط در دو کشور ادامه دارد و هرگونه نتیجه رسمی پس از تکمیل بررسی‌ها اعلام خواهد شد.»
واکنش سازمان غذا و دارو
سازمان غذا و دارو، مرجع نظارت بر سلامت و کیفیت مواد غذایی و آشامیدنی تولیدی و صادراتی و بسته‌بندی‌شده کشور است. به‌گفته سخنگوی این سازمان، موضوع ممنوعیت واردات این برند ایرانی آب معدنی بهدلیل آنچه ادعاشده، در دست بررسی است.
«محمد هاشمی» در گفتوگو با «پیام ما» گفت: «سازمان غذا و دارو در جریان خبر مربوط به آب بطری‌شده یکی از نشان‌های تجاری ایرانی در کشور عمان قرار گرفته و در حال بررسی موضوع از مسیرهای رسمی است.»
او افزود: «هماهنگی لازم با مراجع ذی‌ربط برای بررسی مدارک و مستندات محموله‌های صادراتی و نتایج آزمایش‌های صورت‌گرفته در حال انجام است. در داخل کشور نیز نظارت بر تولید و توزیع آب‌های بسته‌بندی‌شده مطابق روال همیشگی ادامه دارد و جای نگرانی برای مصرفکنندگان نیست.»
به‌گفته این مقام سازمان سازمان غذا و دارو، نتیجه بررسی‌ها پس از تکمیل، به اطلاع عموم خواهد رسید.
سهم آب بسته‌بندی‌شده در صادرات
براساس آمار منتشرشده از منابع صنفی و تجاری، ظرفیت اسمی صنعت آب بسته‌بندی در ایران حدود ۱۸ تا ۲۰ میلیارد لیتر در سال برآورد می‌شود، اما تولید واقعی این بخش در سال‌های اخیر تنها نزدیک به ۲ تا ۲.۳ میلیارد لیتر بوده است. به‌عبارتی، کمتر از ۱۰ درصد ظرفیت نصب‌شده، مورد استفاده قرار می‌گیرد. عمده این میزان تولید در بازار داخلی به مصرف می‌رسد و برآوردها نشان می‌دهد مصرف داخلی سالانه بین یک تا دو میلیارد لیتر در نوسان است. صادرات آب بسته‌بندی سهم بسیار اندکی از تولید را به خود اختصاص داده و در برخی سال‌ها حدود ۲۱ تا ۲۲ هزار تن یا به‌عبارت دیگر، حدود ۲۱ میلیون لیتر، گزارش شده است. این میزان کمتر از یک درصد کل تولید داخلی را شامل می‌شود.
ارزش دلاری صادرات نیز در سال‌های مختلف بین ۵ تا ۱۰ میلیون دلار نوسان داشته که بیشترین میزان آن در سال ۲۰۲۱ به‌میزان ۱۰ میلیون دلار بوده است.
صادرات آب بسته‌بندی ایران عمدتاً به کشورهای همسایه و منطقه‌ای انجام می‌شود و سهم بازارهای دوردست بسیار محدود است. عراق بزرگ‌ترین مقصد صادراتی ایران است و بخش عمده آب معدنی و آشامیدنی ساده ایرانی به این کشور ارسال می‌شود. افغانستان و ترکمنستان نیز از دیگر مقاصد مرزی هستند که آب بسته‌بندی ایرانی به آنها صادر می‌شود. از کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، امارات متحده عربی، قطر و کویت نیز به‌صورت محدود آب بسته‌بندی ایرانی وارد می‌کنند. صادرات به اروپا و آمریکا تقریباً بسیار کم و محدود به نمونه‌های خاص است. بیش از ۹۰ درصد صادرات ایران به بازارهای همسایه انجام می‌شود و حجم صادرات نسبت به تولید داخلی بسیار اندک است. مسیرهای زمینی بیشترین سهم را در صادرات ایفا می‌کنند و بازارهای دوردست بهدلیل هزینه‌های حمل‌ونقل، رقابت با برندهای محلی و استانداردهای وارداتی محدود باقی مانده‌اند.
پادشاهی عمان طی سال‌های اخیر بهدلیل محبوبیت برخی برندهای ایرانی آب بسته‌بندی‌شده یکی از مقاصد مهم صادراتی آب‌های بسته‌بندی ایرانی بوده است. بااین‌حال، آمار تجاری نشان می‌دهد میزان صادرات این کالا به مقصد عمان فرازونشیب‌هایی را تجربه کرده است. براساس داده‌های بین‌المللی، در سال ۲۰۱۹ حدود یک میلیون و ۷۸۰ هزار لیتر آب معدنی و آشامیدنی بطری‌شده از ایران به عمان ارسال شد. این میزان در سال ۲۰۲۰ به یک میلیون و ۸۸۰ هزار لیتر و در سال ۲۰۲۱ به بیش از سه میلیون و ۲۰۰ هزار لیتر افزایش یافت. بااین‌حال، در سال ۲۰۲۲ صادرات در بخش آب‌های دارای افزودنی یا گازدار کاهش یافت و به حدود ۹۵ هزار لیتر رسید.
حال با توجه به ممنوعیت واردات این کالا به عمان سهم صادرات این کالا از دست خواهد رفت. از سوی دیگر، حتی اگر این ممنوعیت موقت باشد و سلامت آب‌های ایرانی تأیید شود، اثر روانی حادثه‌ای که در این کشور رخ داده، ممکن است بر دیگر مقاصد صادراتی نیز اثر بگذارد و سهم اندک تجارت خارجی آب‌های بسته‌بندی ایرانی اعم از معدنی، گازدار و آشامیدنی را باز هم کمتر کند.
آلودگی‌های محدود
در سال‌های گذشته موارد محدودی از آلودگی برخی برندهای بسته‌بندی آب معدنی و آشامیدنی از سوی سازمان غذا و دارو گزارش شد. در سال ۱۳۹۴ «رسول دیناروند»، رئیس وقت سازمان غذا و دارو، با اشاره به آنالیز ۳۰۰ برند آب معدنی و آب آشامیدنی در کشور، از جمع‌آوری ۳۰ برند آب معدنی در سطح عرضه خبر داد و گفت: «از این تعد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اد برند آنالیزشد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ه، کمی بیشتر از ۱۰ درصد از آب معد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نی‌های موجود دارای آلایند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ه‌های شیمیایی، میکروبی، فلزات سنگین، نیترات و نیتریت بود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ند که دستور جمع‌آوری این آب‌های معدنی از بازار داده شد.»
در همان سال‌ها، این سازمان اعلام کرد برندهای محلی آب معدنی آلوده به میکروب‌های روده‌ای و باکتری‌های کولای بوده‌اند و سازمان غذا و دارو مجبور به جمع‌آوری محموله‌ها و تذکر به تولیدکنندگان شده است. در سال‌های بعد، به‌ویژه ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹، گزارش‌هایی از آلودگی‌های میکروبی و کپک‌زدگی بهدلیل نگهداری نامناسب یا حمل‌ونقل ضعیف منتشر شد. همچنین، در سال‌های اخیر، مواردی از مواد غیرمجاز یا آلودگی میکروبی در برخی برندهای کوچک شناسایی شده و محصول جمع‌آوری شده است.
یکی از پرونده‌های جنجالی در این زمینه، اختلاف سازمان غذا و دارو با «برند دماوند» بود. سازمان غذا و دارو اعلام کرده بود نمونه‌هایی از آب این برند در برخی آزمایش‌ها استانداردهای میکروبی را رعایت نمی‌کرد، اما شرکت دماوند این اتهامات را رد و تأکید کرد کنترل کیفیت آنها مطابق استانداردهای ملی انجام می‌شود. این اختلاف باعث شد موضوع در رسانه‌ها بازتاب گسترده‌ای پیدا کند و حساسیت‌ها نسبت به کنترل کیفیت آب‌های بسته‌بندی افزایش یابد.
با وجود این موارد، کارشناسان تأکید می‌کنند اکثر برندهای معتبر ایران استانداردهای بهداشتی را رعایت می‌کنند و آلودگی‌ها محدود به تولیدکنندگان کوچک یا نقص در فرایند نگهداری و حمل‌ونقل بوده است.
استانداردهای سلامت آب
آب بسته‌بندی در ایران تحت دو عنوان آب معدنی و آب آشامیدنی عرضه می‌شود که هرکدام استانداردهای مشخصی دارند.
«راضیه نجات‌زاده»، کارشناس سازمان غذا و دارو، در گفتوگو با «پیام ما» درباره استانداردهای مورد نیاز برای تأیید کیفیت و سلامت آب‌های معدنی و آشامیدنی بسته‌بندی‌شده گفت: «آب معدنی به‌صورت مستقیم از منابع طبیعی مانند چشمه یا چاه عمیق برداشت و بدون تغییر شیمیایی بسته‌بندی می‌شود. تنها پالایش فیزیکی برای حذف گل‌و‌لای در آن صورت می‌گیرد. در مقابل، آب آشامیدنی پس از برداشت تحت فرایندهای تصفیه شیمیایی و میکروبی قرار می‌گیرد؛ در این فرایند سختی بیش‌ازحد آن کاهش می‌یابد و با کلرزنی، میکروب‌ها و باکتری‌های احتمالی حذف می‌شوند.»
او افزود: «در استانداردهای ملی آب، معیارهای فیزیکی، شیمیایی و میکروبی به‌دقت کنترل می‌شود. آب باید شفاف و بدون بو باشد، میزان نیترات کمتر از ۵۰ میلی‌گرم در لیتر و فلوراید در محدوده ۰/۵ تا ۱/۵ میلی‌گرم باشد. همچنین، وجود فلزات سنگین مانند سرب، آرسنیک و جیوه ممنوع است. از نظر میکروبی نیز وجود هرگونه باکتری بیماری‌زا مانند اشریشیاکلی و سالمونلا غیرمجاز است.»
نجات‌زاده تصریح کرد: «هنگام خرید آب بسته‌بندی باید به برچسب محصول، شماره پروانه ساخت وزارت بهداشت، نشان سیب سلامت، تاریخ تولید و انقضا توجه ویژه شود.» او همچنین هشدار داد: «از خرید بطری‌هایی که مدت طولانی در گرما و نور خورشید نگهداری شده‌اند یا به‌صورت یخ‌زده عرضه می‌شوند، خودداری شود.»
به‌گفته او، رعایت این نکات علاوه‌بر حفظ سلامت مصرفکنندگان، از بروز مشکلاتی مانند مسمومیت‌های ناشی از مصرف آب آلوده جلوگیری می‌کند.
با وجود استانداردهای دقیق و نظارت سازمان غذا و دارو و سابقه محدود آلودگی برخی برندهای آب معدنی، حادثه اخیر در عمان نشان می‌دهد حتی یک مشکل جزئی می‌تواند اثر روانی گسترده‌ای بر بازارهای صادراتی داشته باشد. از سوی دیگر، بازار داخلی نیز از این امر متأثر می‌شود و ممکن فرهنگ استفاده از آب بسته‌بندی‌شده را که تا حد زیادی مصرف آب آشامیدنی را کاهش داده است، تحت‌تأثیر قرار دهد. بر همین اساس، نظارت‌های دقیق از سوی مراجع ذی‌صلاح باید افزایش یابد و اطلاع‌رسانی دقیقی از این پرونده صورت بگیرد.
- 18
- 3
