درمان سرطان با سلول‌های بدن بیمار

محققان در این مواقع از راهکار درمانی جدیدی استفاده می‌کنند که با تغییر ژنتیکی سلول‌های سیستم ایمنی می‌توانند سلول‌های سرطانی را به کلی نابود کنند. مجله Reader`s digest در جدیدترین نسخه خود به این موضوع پرداخته است.

«توری لی»، در سال ۲۰۰۸ زمانی که تازه مهدکودک را شروع کرده بود، پزشکان متوجه نوع مزمنی از سرطان خون در او شدند. بسیاری از کودکان مبتلا به این بیماری با شیمی‌درمانی درمان می‌شوند اما توری خیلی خوش‌شانس نبود. دختر بازیگوشی که حدود ۲ سال تحت شیمی‌درمانی قرار گرفته بود اما بار دیگر بیماری او عود کرد. پزشکان روش دیگری را آغاز کردند و شیمی‌درمانی و پرتودرمانی را با دوز بالاتر برای او آغاز کردند و توری صدها روز را در بیمارستان سپری کرد. اما سرطان همچنان پابرجا بود.

توری هر روز ضعیف‌تر می‌شد و با این وضع، والدینش تصمیم گرفتند او را بعد از چند هفته شیمی‌درمانی برای پیوند مغز استخوان به بیمارستانی در فیلادلفیا منتقل کنند که عمل پیچیده و خطرناکی بود. اما پیش از این سفر، پزشکان اعلام کردند که آنها قادرند سلول‌های T توری را نیز جمع‌آوری کرده و از این طریق اقدام به درمان بیماری کنند.

در این روش درمانی که به «گیرنده آنتی‌ژن کایمریک» معروف است، محققان سلول‌های ایمنی موسوم به سلول‌های T را جمع‌آوری و آنها را بار دیگر به گونه‌ای برنامه‌ریزی می‌کنند که قادر به نابودی سلول‌های سرطانی باشند. پزشکان ماه‌ها قبل از این روش برای درمان دختر دیگری استفاده کردند که به همین بیماری مبتلا بود. آنها در آوریل ۲۰۱۳ سلول‌های T تغییریافته توری را به خودش تزریق کردند. ۶ هفته بعد، بهبودی او شروع شد و توری در حال حاضر ۱۴ ساله است و از سرطان رها شده است.

در چند ماهی که گذشت، پزشکان این روش درمانی را روی بیش از ۵۰ بیمار مبتلا به سرطان مورد آزمایش قرار دادند که همگی در مسیر بهبود بیماری قرار گرفتند و درمان شدند. سازمان غذا و داروی آمریکا این روش درمانی را تأیید کرده است. روش مهندسی ژنتیک «گیرنده آنتی‌ژن کایمریک» سلول‌های T تحت انحصار نام Kymriah, در حال حاضر برای درمان کودکان و جوانان زیر ۲۵ سال مبتلا به نوع نادری از سرطان خون مورد استفاده قرار می‌گیرد که به سایر روش‌های درمانی واکنش نشان نمی‌دهند.

جراحی، رادیوتراپی و شیمی‌درمانی در درمان بیش از نیمی از مبتلایان به سرطان مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ با وجود این، حدود ۶۰۰ هزار آمریکایی هرساله بر اثر سرطان جان خود را از دست می‌‌دهند. با تأیید این روش درمانی، پزشکان اولین گام را برای درمان سرطان خون های غیرقابل درمان برداشتند که از این طریق می‌توان جان بسیاری از بیماران را از خطر مرگ نجات داد.

نشانه‌های اولیه امید

دانشمندان از دهه ۱۸۹۰ نشان داده‌اند که سیستم ایمنی بدن قادر به نابودی سلول‌های سرطانی است. اما مشکل اینجاست که سلول‌های T که جزء سلول‌های ایمنی بدن هستند و به باکتری‌ها، ویروس‌ها و سلول‌های سرطان حمله می‌کنند، برای از بین بردن تومورهای بدخیم آنقدر قدرتمند نیستند.

در دهه ۱۹۸۰ گروهی از محققان به سرپرستی دکتر روزنبرگ برای اولین بار سلول‌های T را از بدن بیماران مبتلا به سرطان جدا کرد و بعد از کشت آنها در شرایط آزمایشگاهی، این سلول‌ها را بار دیگر به بدن مبتلایان تزریق کردند تا سیستم ایمنی بیماران را برای مبارزه با بیماری آماده کنند.

در ابتدای تحقیق روی این روش درمانی، از میان ۲۵ بیمار مبتلا به سرطان، تومورها در ۱۱ بیمار تا حدود نصف کوچک شد و یکی از بیماران که مبتلا به نوع سرطان بدخیم بود، به طور کامل درمان شد. اما این روش هنوز قادر به ریشه‌کنی برخی موارد نبود. محققان به مطالعات خود ادامه دادند تا این که توانستند روشی را برای ژن درمانی سلول‌های T ابداع کنند که بتواند بهتر با سرطان مبارزه کند.

آنها سلول‌های T را به طور مهندسی تغییر دادند تا بتوانند اسیدآمینه‌هایی موسوم به گیرنده‌های آنتی‌ژن کایمریک را حمل کنند. این سلول‌های T حامل گیرنده آنتی‌ژن کایمریک به دنبال سلول‌های سرطانی در بدن می‌گردند و زمانی که این سلول‌ها با سلول‌های سرطانی مواجه شوند، گیرنده‌ها به آنها متصل شده و این اتصال مانند عامل شروع‌کننده‌ای عمل می‌کند که باعث تکثیر سلول‌های T می‌شود و سلول‌های سرطانی را از بین می‌برد.

روش درمانی گیرنده آنتی‌ژن کایمریک سلول‌های T ترکیب یا ماده شیمیایی نیست بلکه از سلول‌های زنده ساخته شده است که با تزریق به بدن موجود زنده، یک سلول T حامل این گیرنده تا ۱۰ هزار سلول مقابله‌کننده با سلول‌های سرطانی تکثیر می‌شوند. این روش یکی از مؤثرترین روش‌های درمانی و نابودکننده سلول‌های سرطانی است و از بین بیمارانی که با این راهکار درمان شده‌اند، یک سوم از آنها کاملا درمان شده‌اند و بعد از سال‌های هنوز هم هیچ علامتی از برگشت بیماری ندارند.

پشت پرده درمان سرطان

فرآیند تولید و تغییر ژنتیکی سلول‌های T در درمان گیرنده آنتی‌ژن کایمریک سلول‌های T حدود دو تا سه هفته طول می‌کشد و روشی گران‌قیمت به شمار می‌رود به طوری که هزینه آن حدود ۴۷۵ هزار دلار است. این راهکار درمانی هم مانند تمام درمان‌های سرطان عوارض جانبی به دنبال دارد. خطر این درمان که با واکنش شدید آغاز می‌شود

که به آن «طوفان سیتوکین» می‌گویند و فرد با علائمی مانند آنفلوآنزا مواجه شده و منجر به کاهش فشار خون، سرگیجه شدید، توهم، لرزش اندام‌ها و صرع شود. اما امروزه دانشمندان دریافته‌اند که این واکنش‌ها دلیلی بر عملکرد صحیح این روش درمانی است و جای نگرانی وجود ندارد. زمانی که سلول‌های T حامل گیرنده آنتی‌ژن کایمریک به دنبال سلول‌های سرطانی می‌گردد، سطح موادشیمیایی موسوم به سیتوکین افزایش می‌یابد.

وقتی این روش هم کارساز نیست

این روش جدید درمانی با وجود اثربخشی بالایی که دارد، در بعضی موارد نتوانسته تأثیر به‌سزایی به جا بگذارد. پزشکان نیز تاکنون نتوانسته‌اند دلیل شکست این راهکار را برای درمان برخی بیماران توضیح دهند. محققان بعد از مطالعه روی بدن بیماری که با وجود استفاده از این درمان، جان خود را بر اثر سرطان از دست داده بود، دریافتند که سلول‌های B سیستم ایمنی به گونه‌ای جهش‌یافته‌اند که دیگر قادر به شناسایی سلول‌های T حامل گیرنده‌های آنتی‌ژن کایمریک نبودند و در نتیجه این گیرنده‌ها نمی‌توانستند با سلول‌های سرطانی مبارزه کنند. در بیمارانی هم که بیماری آنها عود کرده بود، سلول‌های T حامل پیش از نابودی کامل سلول‌های سرطانی از بین می‌روند.

دانشمندان به دنبال راه‌هایی هستند که سلول‌های T را به گونه‌ای تغییر دهند که مدت طولانی‌تری به مبارزه علیه سلول‌های سرطانی ادامه دهند. این روش درمانی به دلیل پرهزینه بودن، تنها زمانی برای درمان سرطان مورد استفاده قرار می‌گیرد که سایر راهکارهای درمانی از قبیل شیمی‌درمانی و پرتودرمانی در نابودی سلول‌های سرطانی ناتوان باشند.