هم ایران در منطقه مهم خاورمیانه کشور تاثیرگذاری است و هم عربستان جایگاه ویژه‌ای در این منطقه استراتژیک دارد تا بتوان این طور گفت، تخاصم بین این دو کشور یکی از اتفاق‌هایی است که هم برای ایرانی‌ها، هم برای عربستانی‌ها و هم برای کلِ کشورهای منطقه هزینه‌ساز است تا این سوال طرح شود که «چرایی چالش فرسایشی جمهوری‌اسلامی با دولت سعودی در چیست».
چرا که همه می‌دانند، این رویکرد تقابلی‌ای که بین ۲ همسایه مهم وجود دارد، فقط به نفع آمریکایی است که تلاش‌هایی مجدانه دارد تا در منطقه نفت‌خیز و در نتیجه ثروتمند خاورمیانه دنبال منافعی باشد که در شرایط عادی، نمی‌تواند به آنها دست پیدا کند.
صباح زنگنه نماینده پیشین ایران در سازمان همکاری‌های اسلامی در گفت‌وگو با «همدلی» با گفتن اینکه «در دیداری با آیت‌ا... هاشمی در زمان احمدی‌نژاد که دوران اوج‌گیری کدورت بین ایران و عربستان هم بود، به ایشان گفته شد چرا برای جلوگیری از تخریب روابط دوکشور دست به کار نمی‌شوید ایشان پاسخ دادند که با چه سمتی؟ حتی اگر برای زیارت به عربستان بروم، باید با عنوان و سمتی به این کشور سفر کنم. واقعیت آن است که با فوت ملک عبدا... فرصت بهبود روابط ایران و عربستان از دست رفت. اگر در همان زمان آیت‌ا... هاشمی با سمتی رسمی و با عنوان رئیس مجمع به عربستان سفر می‌کردند، اکنون آنها نمی‌توانستند علیه ایران دست به اقدامات فعلی بزنند» اذعان دارد، اختلاف ایران و عربستان در هر شرایطی باید حل و فصل شود.
ایران مواجهه خاصی با نظام بین‌الملل دارد. در چنین شرایط «رابطه» با عربستان چقدر می‌تواند مهم باشد؟
همانطور که به درستی اشاره کردید، در شرایط خاصی قرار داریم. خروج آمریکا از برجام باعث عمیق‌تر شدن رابطه بین ایران با دنیا شده است و اکنون باید به این نکته توجه کرد که به طور آشکاری نسبت به گذشته با خروج دونالد ترامپ از برجام در شرایط متفاوت‌تری قرار گرفته‌ایم. زمانی که دولت آمریکا به دنبال شریک برای ایجاد اجماع علیه ایران است؛ ایران نیز باید به دنبال شرکایی باشد که در کنار آنها در مقابل آمریکا ایستادگی کند؛ به طوری که باید دست به اقداماتی بزنیم که مثلا اروپا به دنبال حفظ منافع ایران باشد.
قبول دارید، در چنین فضایی تعامل با خاورمیانه بیش از پیش می‌تواند حائز اهمیت باشد؟
بله. در واقع باید گفت، مشکلات ایران فقط با قدرت‌های مطرح جهان نیست. اکنون شرایط به گونه‌ای پیش رفته است که ایران روابط خوبی با بحرین، عربستان و امارات ندارد و اگر دقیقا به همین دلیل، لازم است حسن روحانی تدابیری بیندیشد که با اعراب به خصوص این سه کشور روابط دیپلماتیک برقرارکند تا عملا در مرزهای پیرامونی احساس آرامش ایجاد کنیم. همچنین این را باید در مناسبات منطقه‌ای مدنظر قرار بدهیم که امنیت تنگه هرمز می‌تواند بهترین فصل مشترک برای آغاز مذاکرات ایران با کشورهای عربی باشد، هرچند ایران و عمان دو کشور تاثیرگذار در تنگه هرمز هستند، اما در این منطقه عربستان؛ بحرین و قطر نیز دارای نفوذ هستند و اگر قرار باشد چالشی بین ایران و قدرت‌های بزرگ جهان به وجود آید، ایران باید در همسایگی خود احساس امنیت کند و حداقل با کشورهایی که مرز مشترک آبی دارد و همچنین اشتراکات دینی و فرهنگی زیادی با آنها دارد، روابط حسنه برقرار کند. البته امنیت انتقال انرژی هم رکن مهمی برای برقراری رابطه بین ایران و اعراب خلیج فارس مخصوصا با عربستان است.
البته تنش بین ایران و عربستان بحث امروز و دیروز نیست.
دقیقا. در ابتدای انقلاب نیز روابط حسنه بین ایران و عربستان نبود. حتی عدم رابطه مطلوب بین دو کشور به دوران پهلوی نیز بازمی‌گشت، اما با وجود این اختلافات، در دوران سازندگی پادشاه معقولی به نام ملک عبدالله در عربستان حاکم بود که اصلاحات زیادی در عربستان انجام داد. در زمان ملک‌عبدالله مرحوم آیت‌ا... هاشمی رفسنجانی روابط حسنه‌ای با ایشان برقرار کرد و رفت‌وآمدهایی بین سران ایران و عربستان صورت گرفت و بعد از این دیدارها که حسن روحانی نیز در آنها حضور داشت و نقش مهمی در امضای قرارداد و دوستی بین دو کشور داشت، شاهد اوج گیری روابط ایران و عربستان با کشورهای منطقه بودیم. قراردادی که به نام حسن روحانی(قرارداد روحانی) نام گرفت، اما متاسفانه سیاست‌ها در زمان محمود احمدی‌نژاد به سمتی حرکت کرد که به شدت روابط بین دو کشور آسیب دید. در دیداری با آیت‌ا... هاشمی در زمان احمدی‌نژاد که دوران اوج‌گیری کدورت بین ایران و عربستان هم بود به ایشان گفته شد چرا برای جلوگیری از تخریب روابط دوکشور دست به کار نمی‌شوید ایشان پاسخ دادند که با چه سمتی؟ حتی اگر برای زیارت به عربستان بروم باید با عنوان و سمتی به این کشور سفر کنم. واقعیت آن است که با فوت ملک عبدا... فرصت بهبود روابط ایران و عربستان از دست رفت. اگر در همان زمان آیت‌ا... هاشمی با سمتی رسمی و با عنوان رئیس مجمع به عربستان سفر می‌کردند، اکنون آنها نمی‌توانستند علیه ایران دست به اقدامات فعلی بزنند. در واقع نگذاشتند، آیت‌الله هاشمی اختلاف ایران با عربستان را حل کند.
در عربستان جوان جویای نامی به‌نام بن‌سلمان عملا مالک عربستان است. اگر او بر تخت پادشاهی نیز تکیه بزند و پادشاه شود، ضد ایرانی‌ترین پادشاه عربستان خواهد بود. ترامپ نیز در آمریکا رفتار ضد ایرانی دارد. در نتیجه اگر دولت به طریقی بتواند همانند آیت‌ا... هاشمی در ارتباط با عربستان رفتار کند، از اکنون می‌توان با چالش‌های آینده مقابله کنیم و در صورت بهبود روابط ایران و عربستان می‌توانیم با طوفانی که ترامپ هدایت آن را با فرمان نتانیاهو در دست دارد، مقابله کنیم.
با همه این تفاصیل، تنش، تنشی پایان‌ناپذیر به نظر می‌رسد.
به‌هرحال فضای بدی بین دو کشور است که البته در این اختلاف و چالش دولت سعودی نقش‌آفرین اصلی است. در واقع در طول سال‌های گذشته برداشت عربستان این است که در مسائل منطقه‌ای از جمهوری اسلامی ایران عقب افتاده است. از همین‌رو عربستان در تلاش برای تغییر این روند و ایجاد فاز جدید برای منزوی کردن ایران در سطح منطقه است.
با توجه به این شرایط باید منتظر تحولات آتی بود که این اهداف سعودی‌ها تا چه اندازه محقق خواهد شد. چون معلوم است، هدف عربستان برگرداندن جایگاه ایران به وضعیت قبل از برجام است. عربستان تلاش می‌کند با روش‌هایی نظیر اعمال فشار، تبلیغات رسانه‌ای و هزینه بسیار زیاد دلارهای نفتی، کشورهای مختلف و ازجمله همسایگان را از ایران دور کند و میان ایران و آنها فاصله ایجاد کند.
واکنش همسایه‌ها به این تلاش عربستان چطور است؟
عربستان چندین بار اقدام به تشکیل ائتلاف‌هایی کرده است، اما هیچ کدام از این ائتلاف‌ها صورت عملی و واقعی پیدا نکرده است. به طور مثال یک بار عربستان ائتلافی تشکیل داد به عنوان ائتلاف عربی ضد یمن؛ که دیدیم کشورهای بزرگ عربی مثل مصر حاضر نشدند در آن ائتلاف شرکت کنند یا ائتلاف اسلامی ضد تروریسم که بازهم شاهد بودیم پاکستان حاضر نشد در این ائتلاف شرکت کند. ائتلاف‌های زیادی برای ورود و حضور در سوریه تشکیل دادند باز هم عملی نشد و نتوانستند گامی به لحاظ حضور مستقیم نیروهایشان در سوریه بردارند و بیشتر با اعزام نیروهای نیابتی و تروریست‌های تربیت شده خودشان اقدام کرده و می‌کنند.
ایران باید چه واکنشی به این تحرکات نشان بدهد؟
قانونی نانوشته در سیاست‌خارجی حکم به این می‌دهد که در هر شرایطی باید آرامش را حفظ کرد. چرا که با آرامش است که تصمیم‌ها، تصمیم‌هایی منطقی و واقع‌بینانه خواهد بود. به همین دلیل، دست‌اندرکاران دستگاه خارجی کشور باید مراقب باشند تا اسیر هیاهوهای احتمالی نشوند و هر برنامه‌ای که اجرایش را دنبال می‌کنند، به دقت بررسی کنند تا با موقعیت‌شناسی و همچنین بهره‌بردن از پتانسیل‌های داخلی و برون‌مرزی، تهدیدها به کمترین حالت خود برسند تا از این طریق گره‌های منطقه‌ای و البته بین‌المللی باز شوند.
- 11
- 17
