در روزهایی که روابط ایران و انگلیس به دلیل توقیف نفتکش‌های هر دو کشور از سوی همدیگر در چالش قرار گرفته شده است، روزنامه انگلیسی «گاردین» یادداشت از سیدمحمد خاتمی، رئیس جمهور سابق و ایده‌پرداز «گفت‌وگوی تمدن‌ها» را منتشر کرد. اقدامی که در آن تلاش گروه‌های عقل‌گرا برای مانع شدن از درگیری جدید در منطقه مشهود است. انتشار یادداشت خاتمی در «گاردین» از این حیث اهمیت دارد که این روزنامه، در بسیاری از مواقع منتقد برخی سیاست‌های دولت انگلیس است.
برای نمونه «گاردین» در زمان ورود انگلیس به جنگ‌های افغانستان و عراق، یکی از منتقدین جدی و صریح دولت کارگری تونی بلر بود. حالا در دوره‌ای که بوریس جانسون، نخست‌وزیر جدید این کشور شده است، «گاردین» در جایگاه یک مصلح عقل‌گرا، یادداشتی از سیدمحمد خاتمی منتشر کرده است که اتفاقاً در آن «صلح جهانی» مورد تاکید قرار گرفته و روح عقل‌گرایی در آن جاری است.
درخواست خاتمی برای «ائتلاف برای صلح»
سیدمحمد خاتمی در نوشته خود که روزنامه «گاردین» آن را دوشنبه ۳۱ تیرماه منتشر کرد، با یادکرد از نامگذاری سال ۲۰۰۱ از سوی سازمان ملل متحد به نام «سال گفت‌وگوی تمدن‌ها» که از سخنرانی خود وی در مجمع عمومی سازمان ملل استخراج شده بود، گفته است:«این اتفاق، امید به نشاندن صلح و گفت‌وگو به جای خشونت و ترور و جنگ و تحریم را افزایش داد.
ملت ایران نیز به رغم خاطرات تلخ تاریخی، به افق جدیدی از گفت‌وگو و تعامل برابر با کشورهای قدرتمند امید بست. این امیدها اما، با جنایت بزرگ یازدهم سپتامبر ۲۰۰۱ و جنگ‌های ویرانگر و پرجنایت بعدی در غرب آسیا، مجال بالیدن نیافت. جنگ‌های فاجعه‌بار عراق و افغانستان و انواع مداخله در منطقه، این زیست‌بوم را بحرانی‌تر کرد، زمینه‌ساز رشد تروریسم بین‌المللی و جنگ‌های داخلی در سوریه و عراق و جنایات جنگی در یمن و مخل امنیت در منطقه و سایر نقاط جهان شد.»
او در ادامه پس از تشریح روند مذاکرات هسته‌‌ای ایران در دوره‌های مختلف، برجام را سنگ بنایی برای ساختن روابط ثمربخش‌تر و سازنده‌تری بین کشورهای امضاکننده عنوان کرد و در ادامه آن با انتقاد از رفتار طرف‌های ایران در برجام، آورده است:«ایران تنها کشوری است که موبه‌مو به برجام عمل کرد و متاسفانه سایر امضاکنندگان برجام به همه مسئولیت‌ها و تعهدات‌شان در قبال ایران پایبند نماندند. نباید فراموش کرد که درست همزمان با مهار تقریباً کامل تروریسم داعش با نقش‌آفرینی تعیین‌کننده ایران، دولت ترامپ با خروج قاعده‌شکنانه‌اش از برجام (که نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت بود که از جمله با حمایت خود آمریکا به تصویب رسیده بود) و برافروختن جنگ اقتصادی شدیدی علیه مردم ایران، دور جدیدی از اقدامات خصمانه علیه کشورم را آغاز کرد. به تعبیر دیگر، دولت ترامپ در حال مجازات ایران و جامعه‌ی جهانی است، نه به این خاطر که برجام را نقض کرده‌اند، بلکه اتفاقاً به دلیل پایبندی‌شان به این توافقنامه بین‌المللی و مصوبه سازمان ملل.»
رئیس جمهور اسبق کشورمان در بخش دیگری از این یادداشت تاکید کرده است:«برای اینکه منطقه دوباره اسیر یک طوفان ویرانگر نشود، باید خردمندان رشته امور را در دست بگیرند و این چرخه یک‌جانبه‌گرایی متکبرانه و نشاندنِ حمله نظامی به جای راه‌حل سیاسی متوقف شود.»
خاتمی همچنین تجربه بالای خود در تثبیت صلح به جای برافروختن آتش جنگ، عنوان کرده است:«به عنوان کسی که عمرش را صرف دفاع از گفت‌وگوی فرهنگ‌ها و تمدن‌ها، صلح جهانی، دموکراسی، رواداری و حقوق بشر کرده است، ضمن ابراز نگرانی شدید نسبت به چشم‌انداز پیش روی ملت ایران و ملت‌های منطقه، از همه آنان که در آمریکا و سراسر جهان حسن نیت دارند و «گفت‌وگوی تمدن‌ها» و «صلح» را جایگزین «برخورد تمدن‌ها» و «جنگ» می‌خواهند، دعوت می‌کنم برای تشکیل «ائتلاف برای صلح» بسیج شوند تا صدای «نه به جنگ با ایران» را بلند کنند. با توجه به سطح بالای تنش کنونی در منطقه‌ی خلیج فارس، شرایط شکننده و انفجاری است.»
متن این یادداشت این‌گونه پایان می‌یابد:«ساختن بسیار دشوارتر از خراب کردن است. موانع صلح پایدار واقعی‌اند، اما فائق‌نیامدنی نیستند. برای برداشتن این موانع باید برای مطالبه صلح و گفت‌وگو و طرد کسانی که خیال‌پردازانه به جنگ تمام‌نشدنی و نوعی «برخورد تمدن‌ها» می‌اندیشند، فعال شویم. باید در این مسیر جدی باشیم، نه‌تنها برای اکنون خودمان که از جمله برای نسل‌های بعدی که اگر امروز صدایمان را بلند و صلح را مطالبه نکنیم، ما را تبرئه نخواهند کرد. گفت‌وگو، همدلی و آمادگی برای شنیدن دیگری، تنها راه گشودن افق‌های امیدبخش به آینده روشن است.»
دفاع همیشگی از آرمان‌های ایران
همانطور که در آغاز گفته شد، انتشار این یادداشت در روزنامه‌ای انگلیسی در روزهایی که این کشور نخست‌وزیر محافظه‌کار جدید خود بوریس جانسون (معروف به ترامپ انگلیس) را شناخته، بسیار حائز اهمیت است. به نظر خردمندان «گاردین» که انتخاب جانسون را پیش‌بینی می‌کردند، با انتشار این یادداشت در حال هدایت افکار عمومی برای جلوگیری از هرگونه درگیری احتمالی با ایران هستند. از سویی، سیدمحمد خاتمی در داخل ایران تلاش می‌کند تا یاری‌رسان کشور در کسب و حفظ منافع ملی باشد. او بدون توجه به تقسیم‌بندی‌های جناحی و سیاسی و نیز بدون گله‌گذاری از شرایط محدودسازی که از سوی نیروهای رادیکال به وی تحمیل شده، وظایف خود را به عنوان یک سیاست‌پیشه و کسی که تجربه ریاست بر قوه اجراییه ایران را داشته است، به خوبی اجرا می‌کند. در راس این وظایف، دفاع از آرمان‌های کشوری است که برای پیروزی انقلاب اسلامی آن کوشش کرده و نیز حفظ و رشد منافع ملی ایران است که در جای‌جای فعالیت‌ها و رفتارهای سیاسی ـ اجتماعی‌اش به صورت آشکار دیده می‌شود.
خاتمی خوب به یاد دارد که در دوران ریاست جمهوری خود (در مدت هشت سال) هر ۹روز با یک بحران مواجه می‌شد. بحران‌هایی که تقریباً همه آنها از شخصیت‌های داخلی ایجاد می‌شدند. اما او هیچگاه در پاسخ به این بحران‌سازی‌ها عقب ننشست و همچنان تلاش برای پیشبرد برنامه‌های داخلی و خارجی ایران را که برگرفته از آرمان‌های انقلاب اسلامی بود، در دستور کار خود قرار داد. او بعد از اتمام دوره ریاست جمهوری و بی‌توجه به آزارهایی که در این سال‌ها دیده است هم، حفظ ارزش‌های ایران برای تبیین منافع ملی را در اولویت برنامه‌های خود قرار داده است. هر چند این رفتار او گاه صدای انتقاد برخی از کنش‌گران سیاسی و نیز بخشی از بدنه متوسط جامعه را بلند کرد، اما بعد از مدتی همگان متوجه شدند که حق، با خاتمی بوده است. از جمله تاکید و اصرار همیشه سیدمحمد خاتمی برای حضور پررنگ و مشارکت بالا در انتخابات‌های مختلف کشور است.
این رفتار خاتمی تنها برای حفظ و رشد منافع ملی و به نفع همگان است و ادعا نیست اگر بگوییم، منتقدان خاتمی که چشم بر تلاش‌های او در عرصه‌های داخلی و خارجی سیاست بسته‌اند، کسانی هستند که یا معنای منافع ملی را به درستی درک نکرده‌اند و یا اینکه منافع ملی را تنها از منظر و دریچه دید خود می‌پسندند.
البته افراد مانند خاتمی کم نیستند، اما این نوشته امکان معرفی و تحلیل فعالیت‌های آنان را ندارد؛ با این حال می‌توان در این باره از سیدعطاءالله مهاجرانی یاد کرد. مهاجرانی از باسابقه‌ترین نیروها و مدیران کشور است؛ از نمایندگی و حضور در هیات رئیسه مجلس تا معاونت ریاست جمهوری و وزارت ارشاد و... همه نشان از توانایی مدیریتی و احاطه علمی و اندیشه‌ورزی این چهره سیاسی مغضوب حکومت است که ناچار در خارج از کشور به سر می‌برد. مهاجرانی در سال‌های اخیر جزو کارشناسان ثابت بی‌بی‌سی فارسی است و محتوای تمام سخنانش در برنامه‌های این تلویزیون، دفاع از جمهوری اسلامی و ارکان آن است.
هر بار که چهره مهاجرانی بر قاب تلویزیون بی‌بی‌سی فارسی نقش می‌بندد، یقین بدانید که شاهد دفاعی تمام‌قد و بدون ایراد از جمهوری اسلامی خواهیم بود. این از روحیه مهاجرانی برای حفظ منافع ملی و نیز رویکرد تساهل و تسامح اوست که همیشه بر آن تاکید داشته است.
رادیکال‌هایی که عقل‌گرایی را نقض می‌کنند
در مقابل رفتار امثال خاتمی، کسانی هستند که با افکار رادیکال خود، صلح را نتیجه جنگ می‌دانند و انگار هیچ راهی برای رسیدن به تعامل پیش از آنکه درگیری سختی رخ ندهد، وجود ندارد. این رفتار زمانی مایه تاسف است که می‌بینیم روزنامه «گاردین» یک روز پیش از انتخاب جانسون به نخست‌وزیری انگلیس و در شرایطی که این کشور برای تقابل مستقیم با ایران تشویق می‌شود، یادداشتی به قلم رئیس جمهور اسبق ایران منتشر کرد که در آن «ائتلاف برای صلح» را با هدف «نه به جنگ با ایران» طرح می‌کند؛ اما در مقابل، روزنامه کیهان به مدیرمسئولی حسین شریعتمداری، توقیف قانونی نفتکش انگلیسی از سوی ایران را اقدامی برای مقابله با توقیف غیرقانونی نفتکش ایرانی از سوی انگلیس مطرح می‌کند.
کیهان و کیهانی‌ها طوری رفتار می‌کنند که انگار جنگ‌افروزی را می‌خواهند و فکر می‌کنند اگر این جنگ احتمالی رخ دهد، نسخه امپریالیسم و کاپیتالیسم و سلطه‌گری غربی‌ها پیچیده خواهد شد. آنها نمی‌دانند که همیشه عقل‌گرایی است که انسان را به سمت کمال و آسایش رهنمون خواهد ساخت و قطع به یقین، هر تلاش برای ایجاد درگیری از نوع سخت، حرکت در راستای نادیده گرفتن منافع ملی است و نه تامین آن.
- 15
- 8
