اگر با کمک روسیه و ایران، بشار اسد به ظاهر پیروز میدان باشد، اما روند تحولات آتی آنچنان پیچیده است که به احتمال فراوان در آینده با سوریهای متفاوتتر از همیشه روبرو خواهیم بود. کشوری که از منظر آمریکا، ترکیه و متحدانش با تقسیم شدن به مناطق آزاد و کاسته شدن از اختیارات اسد علاوه بر کانون بالقوه تنشهای بعدی، میتواند یک روند گذار مرحله به مرحله از اسد را نیز تجربه کند.
روزهای پرالتهاب بحران سوریه و همزمانی آن با شروع قریبالوقوع عملیات ادلب به عنوان آخرین سنگربان شورشیان سوری با دو نشست ژنو و استانبول وارد مرحله جدیدی از مدیریت بحران هفت ساله این کشور شد.
روز جمعه چهار کشور ترکیه، فرانسه، روسیه و آلمان در مذاکرات خود که با محوریت اوضاع ادلب صورت گرفت بار دیگر تاکید کردند که حمله به این استان عواقب خطرناکی را در پیش خواهد داشت و باید برای خاتمه جنگ در سوریه به دنبال راهکارهای سیاسی بود. این مذاکره در حالی صورت گرفت که هفته قبل از آن در نشست تهران سران سه کشور ایران، ترکیه و روسیه در مورد آخرین تحولات بحران سوریه رایزنی کرده و علیرغم مخالفتهای ترکیه در خصوص پاکسازی ادلب از گروههای تروریستی تاکید کردند.
حال در این میان که روسها به عنوان یکی از مهمترین بازیگران سوریه قصد دارند تا آخرین سنگر شورشیان در ادلب را فتح کرده و بشار اسد را به عنوان پیروز نهایی بر تخت ریاست جمهوری مستحکمتر نگهدارند، اینبار به جای ترکیه، روسیه بود که در نشست استانبول در انزوا قرار داشت. در این خصوص سخنگوی ریاست جمهوری ترکیه تاکید کرده که سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه پیشنهاد داده برای جلوگیری از فاجعه انسانی که اکنون اروپا، ترکیه، آمریکا و متحدان عرب آن بر روی این مساله پافشاری میکنند، گذرگاههایی برای خروج غیرنظامیان در نظر گرفته شود؛ امری که به نظر ترکها هنوز صحبت در مورد آن زود است.
کاهش اختیارات اسد و قطع روابط او با تهران
پس از این نشست دور مهمی از مذاکرات هفت کشور با عنوان گروه کوچک نیز در ژنو با حضور استفان دیمیستورا نماینده ویژه سازمان ملل و نمایندگان کشورهای آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان، عربستان، اردن و مصر با محور تشکیل کمیته قانون اساسی سوریه صورت گرفت که به میزان قابل توجهی از منویات این کشورها برای آینده بحران سوریه پرده برداشت. در بیانیه پایانی این نشست تاکید شده که دولت سوریه فاقد هرگونه سلاح کشتار جمعی باشد.
همچنین در یکی از بندهای بیانیه آمده است که دولت سوریه باید مجرمان جنگی را تعقیب کند. این مساله با توجه به عدم مشخص بودن معیارهای تعیین مجرمان جنگی میتواند به مقامات دمشق نیز تعمیم پیدا کرده و یکی از اهرمهای مهم فشار بر روی اسد در آینده باشد.
از سوی دیگر روند سیاسی صلح به عهده سازمان ملل گذاشته شده که به صورت تلویحی اقدامی در مقابل روند آستانه و نشستهای سوچی، تهران و آنکارا به شمار میرود. همچنین در بند هفتم آمده که هر تلاشی برا ی کاهش بحران انسانی به ویژه در طول مرزها با اردن و ترکیه و جولان به طوری که مناسب با اصول مطرح شده باشد انجام شود. یعنی مسالهای که علاوه بر در نظر گرفتن ژئوپلتیک ترکیه در مرزهای جنوبی، نگاهی ویژه به امنیت اسرائیل در منطقه جولان دارد. در بندهای بعدی در مورد اختیارات رئیس جمهوری صحبت به میان آمده که در آن اشاره شده باید دولت تحت کنترل نخست وزیر بوده و انتخاب نخست وزیر نیز باید بدون نیاز به موافقت رئیس جمهوری صورت بگیرد. همچنین در یکی از مهمترین بندهای این بیانیه یعنی بند سوم از سوی این هفت کشور تصریح شده که دولت سوریه باید تمامی ارتباطات خود را با ایران قطع کند.
پیام دو نشست برای اسد
پیام دو نشست اخیر در مقابل شرکای بشار اسد آن هم در شرایطی که گفته میشود با آزادسازی ادلب بحران سوریه به ایستگاه آخر آن میرسد حاکی از یک کشمکش شدید میان بازیگران درگیر در صحنه میدانی این کشور است.
تحلیلگران غربی به صراحت اذعان میکنند که پس از آزادسازی استانهای درعا و قنیطره و تسلط نیروهای اسد بر این مناطق، پیروزی دولت در ادلب باعث میشود که اسد کاپ پیروزی را پس از هفت سال بحران به بالای سر خود ببرد.
اکنون که جایگاه اسد بیش از هر زمان دیگری در سوریه تثبیت شده، سایر بازیگران پیروزی و سرمایهگذاریها خود را در این بحران با مخاطرهای جدی روبرو میبینند و به همین دلیل است که احتمال دارد صحنه دوم بحران سوریه، صحنه علنیتر کشمکش میان کشورهای مختلف منطقهای و فرامنطقهای در سوریه باشد.
در این میان موافقان دولت خط قرمز خود را اسد قرار داده و مخالفانش در حال حاضر ادلب و فاجعه انسانی را خط قرمز خود قرار دادهاند. به همین دلیل است که برخی ناظران با توجه به شرایط میدانی سوریه و نیز تخریبهای گستردهای که چه از لحاظ انسانی و چه از لحاظ اقتصادی متوجه این کشور شده است، معتقدند با وجود گروههای پرشمار تروریستی و نیز تنوع بازیگر داخلی و خارجی در بحران سوریه، اگر با کمک روسیه و ایران، بشار اسد به ظاهر پیروز میدان باشد، اما روند تحولات آتی آنچنان پیچیده است که به احتمال فراوان در آینده با سوریهای متفاوتتر از همیشه روبرو خواهیم بود.
کشوری که از منظر آمریکا، ترکیه و متحدانش با تقسیم شدن به مناطق آزاد و کاسته شدن از اختیارات اسد علاوه بر کانون بالقوه تنشهای بعدی، میتواند یک روند گذار مرحله به مرحله از اسد را نیز تجربه کند.
به همین دلیل است که نشستهای دو روز اخیر یکی از بندهای بیانیه قطع ارتباط اسد با ایران و نیز به تاخیر انداختن عملیات ادلب عنوان شده است.
محمدرضا ستاری
- 15
- 5
