آشنایی با انواع قسمت های شکیات نماز

شکیات نماز برگرفته از ٢٣ قسم میباشد

شکیات نماز

شک، به این معناست که فرد بطور مساوی و برابر، بین دو یا چند طرف قضیّه دچار تردید شود؛ مثل این که در رکعت دوم یا سوم باشد و دچار تردید شود؛ یعنی هر دو طرف برایش مساوی باشد به گونه ای که نتواند یک طرف را بر دیگری ترجیح دهد. وقتی که فرد دچار تردید بین دو یا چند طرف قضیّه شودولی احتمال یک طرف، بیشتر از موارد دیگر باشد؛ به چنین شرایطی گمان می گویند. به عنوان مثال شخص احتمال بدهد که( ۳۰) درصد در رکعت سوم است و( ۷۰) درصد در رکعت چهارم است که در این جا احتمال قوی تر( ۷۰) درصد گمان یا ظنّ نامیده می شود.

شکیات نماز برگرفته از ٢٣ قسم میباشد ، به این صورت که هشت قسمشان به شکهایى گفته میشود که باطل کننده ی نماز هستند و نباید به شش قسمشان توجهی کرد، درحالیکه نه قسم دیگرشان صحیح است. در زمان ایجاد شدن شکّ در رکعات نماز، نمازگزار در هر دو صورت یعنی چه شک از اقسام شک های باطل کننده باشد و چه از اقسام شک های صحیح، نمی تواند نسبت به انجام احکام آن شک، سریعا اقدام کند؛ بلکه باید با کمی فکر کردن به گمان یا اطمینان برسد، سپس بر طبق آن عمل کند و درصورتی که به نتیجه ای دست نیافت و هم چنان در شکش باقی ماند، در چنین شرایطی میتواند به احکام شکّیّات عمل کند.

۱. شک های باطل کننده:

شک هایی که باطل کننده ی نماز هستند، عبارتند از:

> شخص در تعداد رکعت های نماز دو رکعتی واجب دچار شک شود که شامل نماز صبح و نماز مسافر میباشد ، ولی اگر در تعداد رکعت های نماز مستحب و نماز احتیاط دچار شک و تردید شود، نماز باطل نمی شود.

> چنانچه شخص در تعداد ركعتهاى نماز سه ركعتى شک کند.

> وقتی که شخص نمازگزار در نماز چهار ركعتى دچار شک و تردید در خواندن یک ركعت یا بیشتر شود.

> شخصی که پیش از وارد شدن به سجده دوم نماز چهار ركعتى، شک بین خواندن دو ركعت یا بیشتر را داشته باشد.

هشت قسم از شکیات نماز، باطل کننده ی نماز هستند

> نمازگزار بین دو و پنج، یا دو و بیشتر از پنج شک کند.

> وقتی که شخص نمازگزار بین سه و شش، یا سه و بیشتر از شش رکعت دچار تردید شود.

> شخص در ركعتهاى نماز، شک کند بگونه ای که نداند چند ركعت خوانده است.( البته این شک به عنوان یک مورد مستقل محسوب نمیشود بلکه جزء موارد دیگر مثل شک بین یک رکعت و بیشتر میباشد ).

> وقتی که بین چهار و شش، یا چهار و بیشتر از شش شک کند، به تفصیلى كه خواهد آمد. ولى چنانچه دچار شک بین چهار و شش یا چهار و بیشتر از شش، پس از سجده دوم شد؛ بنابر احتیاط مستحب، بنا را بر چهار بگذارد و نمازش را تمام کند و دو سجده سهو بعد از نماز بخواند و نمازش را مجدداً به جا آورد.

چنانچه برای شخص نمازگزار، یكی از شك های باطل كننده پیش آمد، او بعد از بدست نیامدن نتیجه و پابر جا شدن شک می تواند، نمازش را به هم بزند؛ اگرچه بنابر احتیاط مستحب، بعد از آنکه دچار شک و تردید شد، نماز را ادامه دهد و تا جایی فكر كند كه صورت نماز به هم بخورد، یا از پیدا شدن یقین یا گمان ناامید شود.

۲. شكهائى كه نباید به آن ها اعتنا كرد:

در ادامه با شكهائى اشنا شوید كه نباید به آن ها توجهی کرد:

- شک در چیزى كه محل به جا آوردن آن گذشته است:

درصورت شک نمازگزار در بین نماز که یكی از كارهای واجب آنرا انجام داده یا نه، مثلاً در خواندن یا نخواندن حمد دچار شک شود، چنانچه كاری را انجام دهد كه بین آن کار و كار قبلی، ترتیب شرعی است( طوری كه چنانچه آن كار قبلی را عمداً ترک كرده باشد، شرعاً نباید مشغول این كار شود)، نباید به شکش اعتنا كند( این شک، شک پس از محل است) مثلاً اگر نمازگزار به شک و تردید در زمانی که سوره میخواند، دچار شود که آیا حمدش را خوانده یا نه، در چنین شرایطی نباید به شك خود اعتنا كند و تفاوتی ندارد که عملِ بعد این حکم، جزء واجب یا مستحب یا مقدّمه باشد. امّا تا زمانی که نمازگزار وارد عمل بعد نشده( و به اصطلاح در محل است)، باید نسبت به عملی که در انجام آن دچار شک شده، مجددا اقدام کند؛ به عنوان مثال اگر در خواندن حمد شک داشته باشد در حالی كه هنوز سوره را نخوانده، باید حمد را به جا آورد.

- شک بعد از سلام نماز:

درصورت شک نمازگزار پس از سلامِ نمازش که آیا این نماز را درست خوانده یا نه، چنانچه این شک به تعداد رکعت های نماز مربوط شود یا دیگر شرایط نماز نظیر قبله و طهارت، یا اجزای نماز مانند رکوع و سجود، د این موقع نباید به شکش اعتناء کند. بنابراین اگر نمازگزار پس از سلام نمازش، در به جا آوردن ركوع یا خواندن نماز، رو به قبله دچار تردید شود نباید به شک خود اعتنا كند. همچنین اگر نمازگزار پس از سلامِ نماز مغرب در تعداد رکعت نماز یعنی بین سه یا چهار رکعت شک کند، یا پس از سلامِ نماز چهار ركعتی در بین چهار ركعت یا پنج ركعت دچار شک شود، نباید به شک خود اعتنا كند.

- شک بعد از گذشتن وقت نماز:

وقتی که نمازگزار، پس از گذشتن وقت نماز دچار تردید شود که آیا نمازش را خوانده یا نه و بر این تصور باشد که نخوانده، در چنین شرایطی خواندن آن لازم نیست ولى اگر پیش از قضا شدن نماز، شک کند که نخوانده باید آن نماز را بخواند، بلکه اگر گمان کند که خوانده، باید آنرا به جا آورد. همچنین اگر به درست‏خواندن نماز، پس از قضا شدن نمازش شک کند، در این زمان نباید به شکش اعتنا کند. یا اگر پس از قضا شدن نماز ظهر و عصر بداند که چهار رکعت را به جا آورده ولى نداند که آن نماز را به نیت ظهر یا به نیت عصر خوانده، از این رو باید چهار رکعت نماز قضا به نیت نمازى که بر او واجب است را به جا آورد و همچنین اگر پس از گذشتن وقت نماز مغرب و عشا بداند که یک نماز خوانده ولى نداند که این نماز را سه رکعتى یا چهار رکعتى خوانده، باید نسبت به خواندن قضاى نماز مغرب و عشا اقدام کند.

نه قسم از شکیات نماز، صحیح است

- شک كثیر الشّک، یعنى كسى كه زیاد شک مى‏كند:

« کثیرالشک» به شخصی گفته میشود که زیاد شک می کند درحالیکه نباید به آن ها یعنی تعداد رکعات، اجزا و یا شرایط نماز اعتنا کند. درواقع اگر کسی سه مرتبه در یک نماز شک می کند یا در سه نماز پشت سرهم دچار تردید شود، کثیرالشّک است.

- شک امام و ماموم:

درصورت شک امام جماعت در تعداد رکعتهاى نمازش، به عنوان مثال شک بین سه یا چهار رکعت را داشته باشد؛ چنانچه ماموم یقین یا گمان داشته باشد که چهار رکعت‏ خوانده و به امام بفهماند که چهار رکعت‏ خوانده است امام باید نماز را تمام کند و خواندن نماز احتیاط لازم نیست و نیز اگر امام یقین یا گمان داشته باشد که چند رکعت‏ خوانده و ماموم نسبت به تعداد رکعتهاى نماز شک کند نباید توجهی به شک خود داشته باشد.

- شک در نمازهاى مستحبّى و نماز احتیاط

درصورتی که شک در تعداد رکعت های نماز مستحبی رخ داد نمازگزار می تواند بنا را بر کم تر یا بیشتر بگذارد، ازاین رو به خاطر اینکه طرف بیشتر، باعث باطل شدن نماز میشود، در چنین شرایطی باید بنا را بر کمتر بگذارد.

۳. شکهایی صحیح:

در ۹ صورت، شک کردن در تعداد رکعت های نمازهای چهار رکعتی صحیح است که در ادامه عبارتند از:

>> شک میان دو و سه:

بعد از این که نمازگزار، سر از سجده ی دوم برداشت اگر بین دو و سه رکعت شک کند؛ به قول مشهور، باید بنا را بر سه بگذارد و نماز را تمام کند و به منظور جبران رکعتی که احتمال می‏دهد نخوانده، پس از به جا آوردن نمازش باید یک رکعت نماز احتیاط ایستاده و یا دو رکعت نشسته بخواند و چنانچه پیش از وارد شدن به سجده دوم، یعنی در حالت ایستاده یا رکوع یا سجده اول یا بین دو سجده چنین شکی پیش آمد، نماز باطل میشود.

>> شک میان دو و چهار:

بنابر نظر مشهور ففیهان شیعه، اگر پس از سر برداشتن از سجده ی دوم در بین دو و چهار رکعت شک کند باید بنا را بر چهار بگذارد و دو رکعت نماز احتیاط ایستاده، بعد از خواندن نمازش به جا آورد.

>> شک میان سه و چهار:

درصورت شک نمازگزار بین رکعت سوم و چهارم، در هر جای نماز که باشد، باید بنا را بر چهار رکعت بگذارد و نمازش را تمام كند. پس از این که شخص، نماز را به جا آورد می تواند به اختیار خود، یک ركعت نماز احتیاط ایستاده یا دو ركعت نماز احتیاط نشسته بخواند؛ اگرچه بهتر است که بنابر احتیاط مستحب، دو رکعت نماز احتیاط نشسته را انتخاب کند.

>> شک میان چهار و پنج:

بعد از سر برداشتن از سجده ی دوم اگر شخص نمازگزار بین چهار و پنج رکعت شک کند بر اساس فتوای مشهور فقیهان، نمازگزار باید دو سجده سهو را بعد از تشهد و سلام نمازش به جا آورد.

>> شک میان دو و سه و چهار

به فتوای مشهور، شک میان دو و سه و چهار پس از سر برداشتن از سجده ی دوم به اینصورتست که باید بنا را بر چهار رکعت بگذارد و نمازش را تمام کند، در این زمان دو رکعت نماز احتیاط ایستاده و دو رکعت نشسته، بعد از اتمام نمازش بخواند.

>> شک میان چهار و پنج در حال ایستاده:

اگر نمازگزار در حالت ایستاده بین چهار و پنج رکعت شک کند، باید بنشیند و بعد از خواندن تشهّد و سلام نماز، به دستور شک سه و چهار عمل کند؛ یعنی نمازگزار اختیار دارد که یک ركعت نماز احتیاط ایستاده، یا دو ركعت نماز احتیاط نشسته خواند، هرچند بنابر احتیاط مستحب، بهتر است که دو رکعت نماز احتیاط نشسته را انتخاب کند.

>> شک میان سه و پنج در حال ایستاده:

بنابر نظر مشهور ففیهان شیعه، چنانچه نمازگزار در حالت ایستاده میان سه و پنج شک کند باید بنا را بر چهار بگذارد و دو رکعت نماز احتیاط ایستاده، بعد از نماز بخواند و این شک اگر از رکوع پیش بیاید، نماز شخص باطل می‏ شود.

>> شک میان سه و چهار و پنج در حال ایستاده:

اگر نمازگزار در حالت ایستاده بین سه و چهار و پنج رکعت شک کند، باید بنشیند و بعد از خواندن تشهّد و سلام نماز به دستور شکّ دو و سه و چهار عمل کند؛ یعنی باید دو ركعت نماز احتیاط ایستاده و بعد از آن، دو ركعت نماز احتیاط نشسته بخواند.

در هنگام نماز خواندن، نباید به شش قسم از شکیات نماز، توجهی کنید

>> شک میان پنج و شش در حال ایستاده:

در صورتیکه نمازگزار در حالت ایستاده بین پنج و شش رکعت شک نماید، باید بنشیند و تشهّد و سلام نماز را بدهد و به دستور شک چهار و پنج نشسته یعنی به جا آوردن سجده سهو پس از نماز عمل نماید.

گردآوری: بخش مذهبی سرپوش