ارکان سجده سهو و مواردی که باعث وجوب این سجده میشود

سجده سَهو دو سجده‌ پس از نماز واجب برای جبران برخی اشتباهات در نماز است

سجده سهو

بعضی از افراد در حین خواندن نماز واجب دچار اشتباهاتی می شوند که برای جبران این اشتباهات باید پس از نماز واجب، سجده سهو را به جا آورند. سجده سهو که شامل دو سجده است را زمانی می توان به جا آورد که شخص، سلام نماز واجبش را داده باشد. ذکر سجده سهو متفاوت از ذکر سجده های نماز می باشد. فقیهان، اختلاف نظرهایی درباره‌ی عواملی که باعث واجب شدن سجده سهو می شود، دارند. بنابراین از مواردی که باعث میشود سجده سهو واجب شود می توان به فراموش کردن یک سجده، حرف زدن غیرعمدی در نماز و گفتن غیرعمدی سلام نماز در جایی که نباید گفت، اشاره کرد.

شیوه انجام سجده سهو

افراد برای خواندن سجده سهو باید فورا پس از سلام نماز، نیت سجده سهو را به جا آورند و به چیزی که سجده بر آن صحیح است پیشانی خود را بگذارند و این ذکر را بگویند:« بسم الله و بالله و صلی الله علی محمد و آله» یا« بسم الله و بالله اللهم صلی علی محمد و آل محمد»، ولی بهتر است بگوید« بسم الله و بالله السلام علیک ایها النبی و رحمة الله و برکاته» پس از خواندن این ذکر باید بنشینند و دوباره به سجده بروند و یکی از ذکرهای بالا را بگویند و بعد از آن بنشینند. سپس تشهد را بخوانند و سلام دهند.

موارد واجب شدن سجده سهو

فقیهان شیعه اختلاف نظرهایی با یکدیگر درباره موارد وجوب سجده سهو دارند. سجده سهو با توجه به فتواهای مختلف در صورت انجام چهار، پنج یا شش مورد واجب میشود. انجام سجده سهو طبق فتوای مشهور در پنج مورد زیر واجب میشود یا بنابر احتیاط واجب باید آن را انجام داد:

۱. حرف زدن غیرعمدی:

حرف زدن عمدی سبب میشود که نماز باطل شود، از این رو فرقی ندارد که فرد به زبان فارسی، عربی و یا هر زبان دیگری صحبت کند و درصورت سهوی یا غیرعمدی بودن این کار، شخص باید سجده سهو بخواند.

سجده سهو بلافاصله پس از سلام نماز به جا آورده می‌شود

۲. فراموش کردن یک سجده:

وقتی که نمازگزاردر حین خواندن نماز، یک سجده را فراموش کند و این فراموشی تا زمانی ادامه داشته باشد، که وارد بخشی از نماز شود که شرعاً نتواند برگردد و سجده را به جا آورد، به عنوان مثال اگر نمازگزار در حین خواندن ركوع نماز عصر یا پس از آن یادش بیاید كه از ركعت قبل، یک سجده را نخوانده در این صورت باید قضاء سجده را بعد از سلام نماز به جا آورد و بنابر احتیاط مستحب، سجده سهو بخواند.

۳. شک بین رَکعَت چهارم و پنجم، در نماز چهار رکعتی:

در نماز چهار ركعتی، اگر شخص نمازگزار بعد از این که به سجده دوم رکعت آخر رسید، در تعداد رکعت هایی که خوانده شک كند یعنی نداند که چهار ركعت یا پنج ركعت خوانده و همچنین در تعداد چهار ركعت یا شش ركعت تردید داشته باشد، باید بنا را بر چهار رکعت بگذارد و نمازش را تمام کند و بنابر احتیاط واجب، بعد از سلام نماز، سجده سهو را انجام دهد.

۴. گفتن غیرعمدی سلام نماز:

در قسمتی از نماز که نمازگزار نباید سلام دهد، بطورغیرعمدی این کار را انجام دهد. به عنوان مثال نمازگزار، اشتباها سلام نماز را در رکعت دومِ نمازهای چهاررکعتی بعد از تشهد می خواند. اگر در جائی که سلام دادن نماز جایز نیست، شخص نمازگزار به صورت غیر عمدی بگویید:« السلام علینا و علی عبادالله الصالحین» یا بگویید:« السلام علیکم و رحمة الله وبرکاته» بنابر احتیاط واجب، باید دو سجده سهو انجام بدهد؛ ولی اگر مقداری از این دو سلام را به اشتباه بگویید یا بگویید:« السّلام علیک أیّها النّبی و رحمة الله و برکاته» بنابر احتیاط مستحب، بهتر است که دو سجده سهو بخواند.

۵. فراموش کردن تشهد:

احتیاط مستحب آن است در صورتی که یک سجده را فراموش کند، یا اگر در جایی که باید بایستد به عنوان مثال هنگام خواندن حمد و سوره سهوا بنشیند، و زمانی که باید بنشیند مثلاً موقع تشهّد، سهوا بایستد، باید دو سجده سهو به جا آورد. همچنین برای هر رکنی که در نماز به اشتباه کم یا زیاد شود، باید دو سجده سهو به جا بیاورد.

احکام سجده سهو

>> درصورت حرف زدن نمازگزار در بین نماز بطور غیرعمدی، مثلاً اشتباهاً یا به خیال تمام شدن نمازش با کسی حرف بزند یا کلمه ای را بگوید، بنابر احتیاط واجب پس از سلام نماز باید دو سجده سهو به جا بیاورد. همچنین اگر فرد درزمان به جا آوردن نماز مغرب، به اشتباه یا به خیال تمام شدن نمازش حرف بزند و مثلاً بگوید:« یا حسین»، احتیاط واجب آن است که پس از خواندن سلامِ نماز، سجده سهو را به جا بیاورد.

>> اگر نمازگزار در زمان خواندن نماز، سرفه کند؛ به جا آوردن سجده سهو الزامی نیست، ولی چنانچه بطور غیرعمد ناله کند یا« آه» بکشد یا« آه» بگوید، باید سجده سهو را بنا بر احتیاط واجب انجام دهد.

ذکر سجده سهو با ذکر سجده‌های نماز تفاوت دارد

>> اگر مکلف، چیزی را که سهواً در زمان نماز خواندن، غلط خوانده دوباره بطور صحیح بخواند، انجام سجده سهو برای دوباره خواندنش الزامی نیست.

>> اگر نمازگزار، سهواً تسبیحات اربعه را در حین نماز نگوید، بهتر است که دو سجده سهو بعد از نماز به جا آورد.

>> در جایى كه فرد نباید سلام دهد و به اشتباه، هر سه سلام را بگوید؛ دو سجده سهو اکتفاء میکند.

>> درصورت فراموش کردن یك سجده یا تشهد، باید قبل از ركوع ركعت بعد برگردد و آن را به جا آورد.

>> بنابر احتیاط مستحب، نمازگزار برای هر چیزی كه سهواً در نماز كم کرده و محلّ تدارکش گذشته باید سجده سهو انجام دهد؛ مانند حمد یا تسبیحات اربعه را سهواً به جا نیاورد و در رکوع یا بعد از رکوع متوجه شود که آنرا نخوانده است.

>> اگر بعد از سلام نماز، سجده سهو را عمداً به جا نیاورد، مرتکب گناه شده و باید هر چه زودتر آنرا انجام دهد. سجده سهو را باید فورا انجام داد؛ به این معنی که بلافاصله بعد از این که نماز واجب تمام شد باید آن را به جا آورد. ولی شخصی که سجده سهو نخوانده لازم نیست که دوباره نماز را بخواند و صرفا باید سجده سهو را بخواند و وجوب سجده سهو با طولانی شدن زمان، از بین نمی رود.

>> چنانچه نمازگزار، قصد خواندن ذكر، دعا یا قرآن را داشته باشد ولی آن را سهواً غلط بخواند؛ اگر از عنوان ذكر یا دعا یا قرآن، خارج نشده باشد، لازم نیست که سجده سهو انجام دهد و گرنه باید سجده سهو را بنابر احتیاط واجب انجام دهد و اگر چیزی كه نمازگزار، آن را سهواً غلط خوانده از واجبات نماز باشد و محلّ تدارک آن هم چنان باقی است، باید دوباره بطور صحیح آنرا بخواند و حكم سبق لسان( به نوعی لغزش در کلام گفته میشود مثل آن که شخص در حین گفتن یک حرف یا کلمه، بی اختیار کلمه یا حرف دیگری بر زبانش جاری شود) بنابر احتیاط واجب، حكم سهو است.

>> چنانچه نمازگزار در واجب یا مستحب بودن سجده سهو دچار تردید شده لازم نیست که آن را به جا آورد.

>> كسى كه در انجام دو سجده سهو یا چهار سجده سهو دچار شک و تردید شده، دو سجده سهو برای او اکتفا میکند.

>> چنانچه شخص بداند یكى از دو سجده سهو را نخوانده، بنابراحتیاط واجب باید دو سجده سهو به جا بیاورد و اگر بداند سهوا سه سجده انجام داده، باید مجدداً دوسجده سهو به جا آورد.

>> وقتی که نمازگزار بداند باید سجده سهو را انجام دهد، ولی در تردید است که آنرا انجام داده یا نه، چنانچه هنوز در محلّ است و برای انجام آن، زمان اقدام فوری( پس از نماز) از بین نرفته، باید آن را به جا آورد ولی چنانچه فاصله افتاده و زمان اقدام فوری انجام آن از بین رفته، باید آنرا انجام دهد حتی با این که شک او بعد از وقت است.

>> تمامی اعضای هفت گانه( مواضع سجود) در زمان سجده سهو باید بر روی زمین قرار بگیرد.

>> فقیهان برای سجده سهو و شرط وضو و طهارت داشتن در این زمان ، با یکدیگر اختلاف نظرهایی دارند. به عنوان مثال از نظر بعضی از مراجع نظیر آیات عظام صافی، خامنه ای و مکارم شیرازی، شرط وضو داشتن برای سجده سهو، لازم است. مراجعی همچون آیات عظام خمینی، بهجت و گلپایگانى، وضو داشتن در این زمان را واجب می دانند درحالیکه از دیدگاه برخی از مراجع دیگر، از جمله آیات عظام خوئى، تبریزى، خمینی، سیستانى، نورى همدانی، داشتن وضو واجب نیست.

فقیهان در اینکه چه چیزهایی موجب واجب‌شدن سجده سهو می‌شود، اختلاف‌نظر دارند

نشستن غیرعمدی نمازگزار در جایی که باید ایستاده باشد و یا ایستادن غیرعمدی نمازگزار در جایی که باید نشسته باشد از دیگ مواردیست که بعضی از فقیهان به احکام سجده سهو افزوده اند. به گفته شیخ طوسی، انجام سجده سهو از نظر بعضی از فقیهان امامیه در هر زیادت و نقصانی (غیر از ارکان) در نماز، لازم است. این دیدگاه توسط علامه حلی پذیرفته شده است. در اینصورت ، سجده سهو از نظر برخی از مراجع تقلید مستحب است.

گردآوری: بخش مذهبی سرپوش