ایران در زمینه شکاف جنسیتی از میان ۱۴۴ کشور رتبه ۱۴۰ را دارد

 ایران در زمینه شکاف جنسیتی از میان ۱۴۴ کشور رتبه ۱۴۰ را دارد. این نسبت به خودی خود نشان‌دهنده وضعیت تبعیض آمیزی است که مانع از مشارکت زنان در امور مختلف می‌شود. این در حالی است که در دهه‌های اخیر لزوم مشارکت هر چه بیشتر زنان در حوزه‌های مختلف احساس شده است. جمعیت بالای زنان تحصیل‌کرده می‌تواند فرصت مناسبی در اختیار کشور قرار دهد تا با به کارگیری نیروی انسانی متخصص فارغ از جنسیت افراد به سمت توسعه حرکت کنیم. در این زمینه موانعی وجود دارد که باید هر چه زود‌تر در راستای رفع آنها قدم برداشت.

اگر تا چندی پیش زنان مظلومان تاریخ به شمار می‌رفتند، اینک برای احقاق حقوق خود از پای نمی‌نشینند. زنانی که نیمی از جمعیت کشور را تشکیل داده و توانایی دارند تکیه بر مسند واقعی خود بزنند. البته در این میان قوانین دست و پا گیری هم هستند که نیاز به بازنگری دارند. برای مثال همگی‌مان نیلوفر اردلان، خانم گل دو دوره اول بازی‌های همبستگی کشورهای اسلامی را به یاد داریم.

او به دلیل مخالفت همسر و ضبط گذرنامه‌اش نتوانست تیم ملی فوتسال زنان ایران را در جام ملت‌های آسیا سال ۲۰۱۵ همراهی کند، اما سرانجام با اجازه دادستانی راهی مسابقات قهرمانی فوتسال زنان جهان ۲۰۱۵ در گواتمالا شد. نمونه‌ای از فشارهای موجود که تبدیل به یک فرصت شد. آن چنان که مدتی پیش طرح دو فوریتی خروج زنان بدون اذن شوهر تقدیم مجلس شد. بنابراین باید بگوییم که شکاف‌های جنسیتی در جامعه نشات گرفته از محدودیت‌هاست. محدودیت‌هایی که برگرفته از قوانین و مقررات هستند.

با این حال ما در سطح جامعه شاهدیم که زنان دوشادوش مردان فعالیت می‌کنند و حتی در مواردی از آنها جلوترند، آن چنان که حضور زنان در دانشگاه صحه بر این ادعاست. در واقع زنان به دنبال عدالت جنسیتی هستند، حلقه مفقوده‌ای که سالیان سال گرد بی‌توجهی روی آن نشسته و اکنون به عنوان یک مطالبه به میان آمده است. گرچه حضور کم رنگ زنان در کابینه دولت دوازدهم تا حدود زیادی واکنش‌ها را برانگیخت، اما همان‌طور که می‌بینیم زنان رشد صعودی در ابعاد مختلف جامعه را پیش گرفته و هر لحظه از موقعیت فعلی خود یک گام به جلو برمی دارند.

با این اوصاف باید بگوییم که اگر بازنگری قوانین زمانبر است، اما دیدگاه جامعه نسبت به توانایی زنان به شکل قابل ملاحظه‌ای تغییر یافته و این مساله نشان‌دهنده کم رنگ شدن شکاف‌های جنسیتی است که در طول تاریخ حقوق بسیاری از زنان را لگدمال کرده است.

رتبه ۱۴۰ از میان ۱۴۴ کشور

مدیرکل بین‌الملل معاونت امور زنان و خانواده ریاست‌جمهوری با اشاره به رتبه ۱۴۰ ایران در شاخص شکاف جنسیتی در میان ۱۴۴ کشور گفت که به کارگیری زنان در سطوح مدیریتی میانی در آینده نزدیک فرصت را برای حضور زنان در مناصب بالاتر همچون موقعیت وزارتی و مجلس که نقش مهمی در ارتقای شاخص مشارکت سیاسی زنان دارد، فراهم خواهد کرد. لیلا فلاحتی تصریح کرد: چاد، سوریه، پاکستان و یمن کشورهایی هستند که در رتبه پایین‌تری نسبت به ایران قرار دارند.

با این همه، عربستان در این شاخص رتبه ۱۳۸ را کسب کرده است که عمدتا به دلیل «نرخ مشارکت اقتصادی» ۵/۲۲‌درصدی زنان عربستانی نسبت به مشارکت ۱۷‌درصدی زنان ایرانی است؛ «نرخ مشارکت زنان در مجلس» عربستان نیز حدود ۲۰‌درصد است که این نرخ در ایران حدود هفت‌درصد است. فلاحتی با اشاره به شاخص‌های مربوط به توسعه انسانی و جنسیتی بین‌المللی، گفت: شاخص‌هایی که تحت تاثیر گزارش‌های توسعه انسانی قرار دارند به دلیل آنکه مجموع شاخص‌های توسعه کشور را با نسبت کلی زنان و مردان نسبت به توسعه محاسبه می‌کنند، معمولا وضعیت کشور را بهتر نشان می‌دهند.

به همین دلیل محاسبه این شاخص‌ها به شکل جداگانه در مورد زنان میزان پایین‌تری را نشان می‌دهد. او با اشاره به رتبه ۱۳۶ ایران در «مشارکت سیاسی» زنان نسبت به رتبه ۱۲۴ عربستان اظهار کرد: در عربستان به دلیل سهمیه‌بندی مشخصی که برای کرسی‌های زنان مجلس وجود دارد، به‌طور اتوماتیک ۲۰‌درصد از زنان صندلی‌های مجلس را تصاحب می‌کنند. همچنین در ترکیه نیز سهمیه‌ای بین ۲۰ تا ۲۵‌درصد برای احزاب در مورد انتخاب نمایندگان زن وجود دارد. در این کشور انتخاب زنان مانند عربستان به شکل فرمایشی نیست، اما اختصاص سهمیه احزاب نیز باعث افزایش مشارکت سیاسی آنان شده‌است.

مدیرکل بین‌الملل معاونت امور زنان و خانواده ریاست‌جمهوری با تاکید بر ساختارها و موانعی که باعث می‌شود زنان به دلیل ترس از پرداخت مالیات و نبود مشوق‌هایی نظیر معافیت مالیاتی، فعالیت اقتصادی‌شان را اعلام نکنند، به ایسنا گفت: دولت به همراه مجلس باید در یک فرایند تعاملی و هم‌اندیشی تلاش کند از طریق اختصاص مصوبه‌های اثر‌بخش نرخ واقعی مشارکت اقتصادی زنان ایرانی را محاسبه و در آمارهای رسمی وارد کند.

زنان به محدودیت‌ها تن نمی‌دهند

«باید آمارهای جهانی ارائه شده را کاملا با احتیاط در نظر بگیریم. هر فردی که در جامعه ایران زندگی می‌‌کند حتما می‌‌فهمد و می‌بیند که امکان ندارد رتبه ایران پایین و از بین ۱۴۴ کشور ۱۴۰ باشد. این به این معنی نیست که ما قوانین عالی داریم یا زنان در نقش‌‌های مدیریتی بالا می‌‌توانند حضور داشته باشند، بلکه این رتبه‌بندی‌ها قاعدتا باید با توجه به شاخص‌ها یعنی واقعیت‌های موجود باشد.» اینها را نیره توکلی، فعال حقوق زنان به «آرمان» می‌گوید.

به گفته او واقعیت موجود این است که زنان ما در سطح جامعه چه امکانات داشته چه نداشته باشند، خودشان فعال هستند. آنها درست مثل دریا هستند که در یک کاسه جا نمی‌شوند و از همه جا بیرون می‌زنند. بنابراین بنده به هیچ‌وجه آمار ارائه شده درباره شکاف جنسیتی را قبول ندارم، ولی این را قبول دارم که با توجه به میزان پیشرفت طبقه متوسط جامعه و آن چیزی که در اعماق جامعه وجود دارد، امکانات فراهم شده برای زنان کم است.

توکلی ادامه می‌دهد: به عبارت دیگر ما واقعا بستر مهیایی داریم و زنان ما به هیچ‌وجه به محدودیت‌های موجود تن نداده و در واقع همواره محدودیت‌ها را تبدیل به فرصت کرده‌‌‌اند. او با ذکر مثالی می‌‌افزاید: زمانی گفته شد که زنان حق ندارند تعلیم رانندگی ببینند، مگر اینکه یک مرد محرم همراهشان باشد. بلافاصله ما مربیان زن را پرورش دادیم یا اگر تفکیک جنسیتی برای مجالس مطرح بوده بلافاصله ما از عکاس و فیلم‌بردار زن استفاده کردیم.

به هر حال باید بگویم که اگر شکاف جنسیتی داریم بیشتر از لحاظ قوانین، مقررات، نهادها و امکانات است، وگرنه آنچه در بطن جامعه ما می‌گذرد این است که طبقه متوسط و حتی طبقه پایین جامعه سعی کرده اند تا جایی که می‌توانند این شکاف‌ها را پر کنند. این فعال حقوق زنان عنوان می‌کند: بنابراین باید دید که آمارهای ارائه شده با توجه به چه شاخص‌هایی تهیه می‌شود.

به هیچ‌وجه قبول نداریم که زنان ایرانی در مقایسه با زنان عرب، افغانستانی و پاکستانی جایگاه پایین‌تری دارند. توکلی خاطرنشان می‌کند: حتی در خیلی از کشورهای دیگر مثل ترکیه و کره به حدی قوانین و مقررات دست و پاگیر و محدودیت‌کننده وجود دارد که حتی قوانین پیشرفته هم نمی‌توانند شکاف‌های جنسیتی را پر کنند، یعنی وقتی از اعماق جامعه عقب افتادگی وجود دارد این امکان فراهم نیست که شکاف‌های جنسیتی پر شوند.

نگین باقری