دلیل عدم استقبال مخاطبان «شهرزاد۲» از نگاه منتقدان

سریال «شهرزاد» جزو معدود آثار موفق شبکه نمایش خانگی بود که با توجه به سرمایه گذاری هنگفت در هیچ حوزه ای کمیت کارش لنگ نبود. «شهرزاد» سریال متحول شبکه نمایش خانگی، فصل اول را بسیار موفق پشت سر گذاشت و جدا از آمار و ارقام غیرقابل باوری که منتشر شد، توانست به یک اقبال منطقی در میان مخاطبان دست پیدا کند.

سریال «شهرزاد» تمام زمینه های لازم برای یک اتفاق ویژه اعم از قصه ناب، کارگردان کاربلد و بازیگران چهره و سرشناسی که هر کدام قادر هستند یک فیلم سینمایی را به سرانجام برسانند را داشت. اما نکته اینجاست که موفقیت فصل اول سریال دلیلی منطقی نیست برای اقبال سریال در فصل دوم و سوم نمی شود. این مجموعه از شبکه نمایش خانگی با پایان فصل اول وارد حوادثی مفصل شد، پرونده های عددی و مالی کار را به جایی رساند که تولید فصل دوم با حواشی مفصل مواجه بود. طوری که خیلی ها صحبت از عدم ساخت فصل دوم بعد از مشکلاتی که برای سرمایه گذاری سریال پیش آمد را متصور بودند. اما با هر مقاومت سریال «شهرزاد» در فصل دوم ساخته شد چرا که منبع مالی این سریال به حدی بود که تیم تهیه و تولید حیف می دانستند این سریال را به پایان نرسانند. بی شک اقبال کیفی اثر در فصل دوم بهترین تبلیغ بود تا این مجموعه در فصل دوم نیز ساخته و به سرعت روانه بازار شود.

فصل دوم سریال کلید خورد، حواشی و شایعه های اطراف سریال گاهی حقیقی و گاهی غیرواقعی مسیر این مجموعه را گاهی طولانی و گاهی در رسیدن به مخاطب دورتر کرد اما بالاخره فصل دوم سریال حسن فتحی (که مشخصاً این سریال را در فصل دوم بیش از قبل زیر نظر داشت) به بازار آمد و همان مخاطب انبوه را به سمت خود کشید اما قسمت های ابتدایی سریال مخاطب پر توقع از فصل اول را جلب و جذب نکرد. جای خالی بزرگ آقا با بازی خوب و ماندگار علی نصیریان در فصل اول آنقدر مشهود و محسوس بود که حتی استارهای سینمایی این سریال نیز کارساز نبودند. حسن فتحی که می دانست یک قطب اصلی از سریالش را از دست داده دست به چند ابتکار زد، اضافه کردن چند داستانک و شخصیت جدید که اتفاقاً بازیگران بزرگی نیز ایفاگر رل آن بودند گره گشا نبود تا مشخص شود جای خالی قطب اصلی سریال بعد از رفتن بزرگ آقا جبران نشده است، سریال برای گیرا شدن نه تنها به بازیگر بلکه نیازمند کاراکتری با حد و حدود بزرگ آقا بود اتفاقی که در فصل دوم سریال حسن فتحی رخ نداد تا به رغم فروش نسبی سریال «شهرزاد» در فصل دوم با نقدهایی روبرو شود. داستان، سبک روایت، جدایی علی نصیریان، نداشتن اتفاق نو، عدم حرکت رو به جلوی قصه و… نکاتی است که می توان در عدم اقبال سریال در فصل دوم «شهرزاد» برشمرد.

قابل ذکر است فصل سوم سریال نیز که قرار است راوی زمان حال همان شخصیت ها باشد در دست تولید است و حسن فتحی قصد ندارد کاری که دستش دارد را نیمه کاره رها کند.

دلیل عدم استقبال مخاطبان «شهرزاد۲» از نگاه منتقدان

بانی فیلم -گروه تلویزیون- زینب علیپور: عده بسیاری بر این عقیده هستند که دنباله سازی در سینما و تلویزیون ما هیچ وقت نتوانسته به توفیق چندانی دست پیدا کند. حال آنکه فیلم ها و سریال های بسیاری را می توان در تاریخ سینما و تلویزیون جهان نام برد که به فصل های بعدی رسیدند و همچنان در جذب مخاطب موفق عمل کرده اند. البته در این میان آثاری هم هستند که به دلیل عدم استقبال مخاطبان در فصل های بعدی تولیدشان یکباره متوقف شد.

مجموعه «شهرزاد» از این دست آثاری است که به فصل دوم و سوم رسیده است. البته با وجود شروع خوب و متفاوت و غافل گیر کننده و داستان محکم و پرباری که از همان ابتدای فصل اول داشت، این تصور را به وجود آورد که مخاطبان شبکه نمایش خانگی با سریال متفاوتی روبرو خواهند بود. شروع و پایان داستان نیز گواه این سخن بود. آن هم برای مردمی که به سریال های دور از واقعیت و بعضا آبکی تلویزیون و فاقد عشق های مثلثی عادت کرده بودند. اما شروع فصل دوم این مجموعه نتوانست مخاطبان بیشتری به نسبت قبل را به خود جذب کند. این در حالی است که همراهان این سریال منتظر تعلیق ها و کشمکش های جذاب تری به واسطه قصه قباد و فرهاد و شهرزاد بودند. آن هم با حضور بازیگرانی که به تازگی به فصل دوم پیوستند. حتی حضور ستاره هایی چون: رضا کیانیان، رویا نونهالی و امیر جعفری نیز تا اینجای داستان نتوانسته دلیلی برای جذب مخاطبان باشد. شاید نویسنده ها داستان فصل دوم را به نحوی طراحی کرده اند که به مرور زمان جذابیت فصل یک را برای همراهانش ایجاد کند. با این حال منتقدان و اهالی رسانه تا حدودی بر این عقیده اند که دلایل بسیاری باعث شده تا فصل دوم این مجموعه نتواند آنطور که انتظار می رفت، برای مخاطبانش جذابیتش را حفظ کند و حواشی و داستانک ها و کاراکترهای تازه هم نتوانسته به موفقیت این مجموعه کمک شایانی کند.

گرچه این انتظار می رفت که رویا نونهالی در نقش عمه بلقیس به نوعی بزرگ آقای فصل دوم باشد، اما در همین قسمت های پخش شده ثابت کرد که ابهت و اقتدار بزرگ آقا را ندارد!

از این رو بانی فیلم در گفت و گو با برخی از منتقدان دلایل این اتفاق را بررسی کرد. گرچه برخی از منتقدان صرفا بیننده بخش هایی از سریال بودند و از این رو تمایلی به اظهار نظر در این باره نداشتند. از جمله احمد طالبی نژاد که در این باره به بانی فیلم گفت: من هر دو فصل این مجموعه را جسته و گریخته دیدم. به همنی دلیل فکر نمی کنم حرفه ای باشد که بر اساس چند قسمت در این باره حرفی بزنم و اظهار نظری کنم.

اما طهماسب صلح جو، حسین سلطان محمدی، جبار آذین و محمد تقی فهیم در این باره نظرات قابل تاملی داشتند که در ادامه می خوانید:

طهماسب صلح جو:«شهرزاد» به تکرار افتاده است

طهماسب صلح جو نیز در گفت و گو با بانی فیلم از ویژگی های این سریال در فصل اول گفت و افزود: «شهرزاد» سریال موفقی است که به دلایل زیادی جذابیت خود را در بین مخاطبان پیدا کرده است. این سریال به دلیل نوع ساخت و طرز نگاه به ماجرایی که ممکن است زیاد به تاریخ معاصر ربطی نداشته باشد، از الگوی های قدیمی فیلمفارسی به خوبی استفاده کرده است که همین موضوع موجب می شود تا سریال محبوبیت های لازم را پیدا کند.

وی همچنین ادامه داد: شخصیت ها و کشمکش هایی را در «شهرزاد۱» می بینیم که ریشه در سینمای مردم پسند دارد. اما اتفاقاتی در فصل دوم این مجموعه افتاد که باعث شد روی کلیت کار تاثیر بگذارد. از جمله غیبت آقای نصیریان و شخصیت کاریزماتیک بزرگ آقا و ورود شخصیت های جدید که هر کدام به نوعی بازیگران حرفه ای و نام آشنایی هستند، اما تا الان که خیلی نتوانسته اند به جذابیت قصه کمکی کنند.

وی همچنین در ادامه عنوان کرد: به هر حال عناصری که باعث جذابیت فصل اول این مجموعه بود و برای مخاطبان هم تازگی داشت، در فصل دوم کمتر شده است و از این نظر جذابیت کار برای مخاطب کمتر شده است و آن تازگی از بین رفته است. می توان گفت که این کار هم به تکرار افتاده است. در حالی که در شروع و در فصل اول کار بسیار متفاوتی به نسبت سریال های دیگر بود و از همان ابتدا توانست مخاطبان بسیاری را بدست بیاورد.

وی در پایان نیز افزود: از طرفی جذابیت داستان هم کمتر شده است. نبود شخصیتی مثل بزرگ آقا که برای مخاطبان شخصیت جذابی بود هم در این قضیه بی تاثیر نبود.

محمد تقی فهیم:«شهرزاد» پتانسیل فصل دوم را نداشت

محمدتقی فهیم یکی از منتقدانی است که در این باره نظرات قابل تاملی داشت. وی درباره فصل اول و ویژگی های آن و فصل دوم «شهرزاد» به بانی فیلم گفت: من فکر می کنم سریال «شهرزاد» در فصل اول به لحاظ فرم و ساختار خیلی بهتر از فصل دوم بود و در بحث سریال سازی و کار فرمیک جذاب برای نخستین بار بود که در شبکه نمایش خانگی این اتفاق افتاد که از این نظر قابل تحسین است.

اما در فصل دوم نقاط عطفی که بتواند برای مخاطبان مانند فصل یک جذابیت ایجاد کند، وجود ندارد.

وی همچنین درباره غیبت شخصیت بزرگ آقا با بازی علی نصیریان در فصل دوم افزود: نبود استاد نصیریان که به عنوان وزنه ای در سریال محسوب می شد، تاثیر گذار بوده است که نبودنش وزن کار را سبک کرده است. این را مخاطبان هم حس می کنند. بنابراین نبود آقای نصیریان در سریال به شدت حس می شود و از جذابیت آن کاسته است. اما از ابتدا به ساکن همه چیز به فیلمنامه برمی گردد.

فهیم همچنین درباره فصل دوم این مجموعه عنوان کرد: من فکر می کنم قصه ای برای این مجموعه ترسیم شده بود، پتانسل فصل دوم و ادامه داشتن را ندارد. مگر اینکه موضوعات جدیدی به داستان اضافه شود که به جذابیت آن بی افزاید.

وی در ادامه توضیح داد: مشکل سریال در کشمکش های دراماتیک است که تبدیل به قصه های سریال های آبکی شده است. به طوری که خیلی از سریال های در حال حاضر تلویزیون بالاتر و برتر نیست.

من معتقدم که قصه باید فراز و فرودهای عمیق و حسی داشته باشد که در فصل دوم این اتفاق نیفتاده است و بار حسی اش به نسبت فصل قبل ضعیف است. چون هر چقدر رویکرد حسی کار قوی باشد، مخاطب بهتر می تواند با داستان و کلیت سریال ارتباط برقرار کند. بنابراین داستان از کشش لازم برخوردار نیست. به این دللی که پیش از این هم اشاره کردم که کشمکش و درام در فصل دوم اتفاق نیفتاده است. هرچند که بازی آقای نصیریان خیلی به اجرا توانسته بود کمک کند که کشمکش بهتری در داستان اتفاق بیفتد. به تعبیری شخصیت و بازی وی در فاز اول به بار دراماتیک قصه کمک می کرد. حال که آن کاراکتر و بازیگر را در فصل دوم نداریم، از جذابیت کار کاسته شده است.

حسین سلطان محمدی:داستان «شهرزاد» پختگی فصل اول را ندارد

حسین سلطان محمدی از جمله منتقدانی است که به جزییات یک کار توجه بسیاری دارد. از جمله مجموعه «شهرزاد». وی در گفت و گو با بانی فیلم درباره دلایل کم شدن جذابیت آن در فصل دوم عنوان کرد: تا آنجایی که من سریال را دیدم و دنبال می کنم، شروع فصل دوم که برایم چندان جذاب نبود. در صورتی که در فصل اول از همان ابتدا توانست برای مخاطب جذابیت داشته باشد. البته علی نصیریان که با مرگ کاراکتر بزرگ آقا از داستان خارج شد، باید جایگزین مناسبی داشت. اما هیچ کدام از کاراکترهای گذشته و حتی آنهایی که به تازگی وارد قصه شدند هم نتوانستند جایگزین مناسبی باشند. گرچه کاراکترهای دیگری وارد قصه شدند که بازیگران مطرحی ایفاگر آنها هستند. از جمله رضا کیانیان، امیر جعفری و رویا نونهالی. اما باید بررسی کرد و دید که دلیل حضور این بازیگران و کاراکترها در داستان چیست؟ به واسطه شهرت این بازیگران وارد سریال شده اند تا به مجموعه ای پرستاره تبدیل شود؟ آیا شهرت بازیگران فصل اول نیز در این امر تاثیر گذار بوده است؟

وی همچنین گفت: داستان به زعم من روایت پختگی فصل اول را ندارد و گویا دست سازنده به نوعی خالی شده است. از این رو سراغ طرح داستان جنایی و حواشی رفته است. در صورتی که فصل اول مبتنی بر برداشت های سیاسی بود. از این رو من فکر می کنم زود بود که فصل دوم سریال ساخته شود. سازنده باید از تجربه سریال «پایتخت» استفاده می کرد که با توجه به اتفاقات روز داستان پرداخته می شد و یک فاصله زمانی هم برای جذب بیشتر مخاطب داشت. بنابراین طراحی فصل سوم به زعم من جسارت می خواهد.

سلطان محمدی همچنین عنوان کرد: باید از این زاویه نگاه کنیم که داستان در فصل دوم به لحاظ سیاسی به جزییات توجه نکرد و نپرداخت و نویسنده ها بیشتر درگیر داستانک ها شدند. در صورتی که در فصل اول داستان عاشقانه پررنگ تر بود. یعنی به تعبیری در فصل یک قصه عاشقانه و پررنگی عشق این سه جوان پوشش بیرونی بود برای طرح رویدادهای سیاسی. رویدادهایی که در فصل دوم هنوز به اوج و فرود خود نرسیده است. بنابراین مجبوریم روی داستان های فرعی و حواشی متمرکز شویم. به همین دلیل است که گروه سازنده به نوعی دوپینگ کرده اند و چاره ای اندیشیده اند و هرهفته نشریه الکترونیکی بیرون می دهند و نظرات اساتید و هنرمندان و منتقدان را در این باره جویا می شوند. بلکه کمکی به جذابیت کار کرده باشد و به مخاطبان این کار بفهمانند که هنوز هم «شهرزاد» سریال جذابی است.

جبار آذین:مخاطب برای ارتباط برقرار کردن نیاز به زمان دارد

جبار آذین نیز در گفت و گو با بانی فیلم با اشاره به جذابیت فصل اول سریال برای مخاطبانش، افزود: همانطور که می دانید عوامل بسیاری در موفقیت یک مجموعه نقش دارند. در ارتباط با موفقیت مردمی «شهرزاد» که از همان ابتدا به آن دست پیدا کرد، علاوه بر متن، کارگردانی و بازیها و قصه خوب دراماتیک و عاشقانه نقش مهمی ایفا می کند.

وی ادامه داد: با تغییر مسیر قصه و رفتن بخشی از شخصیت ها از داستان و آمدن کاراکترهای جدید، فضای عمومی قصه تا حدودی تغییر کرد. از طرفی مسائلی در حاشیه سریال مطرح شد که همچنان در فصل دوم این حواشی ادامه دارد. به عنوان مثال محور موضوعیت دو هفته گذشته این مجموعه که توزیع شد، در فضای عشق مثلثی متمرکز بود. البته این مثلث عشقی شهرزاد، فرهاد و قباد در فصل جدید این قصه به شکل دیگری تداوم پیدا کرده است. اما به دلیل پر رنگ بودن حوادث پیرامون شخصیت شهرزاد قصه رمانتیک آنها کمتر از فصل اول است.

با این حال تصور من این است که این مجموعه به زمان نیاز دارد تا مخاطب مانند فصل اول، با روند قصه و ماجراها و کاراکترهای جدید همراه شود. چون من فکر می کنم که کارگردان و دست اندرکاران این مجموعه همچنان با قدرت در حال ادامه دادن هستند. به همین خاطر است که در تدارک فصل سوم این کار هستند. اما مضامین و شخصیت های تازه یک مقدار زمان نیاز دارند تا با قصه و شخصیت های جدید همراه شوند و جلو بروند. بنابراین نباید خیلی زود کار را قضاوت کنیم. شاید داستان اینگونه طراحی شده باشد که با گذشت زمان و اتفاقات و ماجراهایی که پیش می آید، باعث شود تا مخاطب مانند فصل اول با داستان و شخصیت های جدید ارتباط برقرار کرده و جذابیت کار نیز دوچندان شود. چون قطعا حسن فتحی به این موضوعات به عنوان نویسنده و کارگردان فکر کرده است و قطعا می داند که مخاطب سریالش چه می خواهد. وگرنه به فصل دوم و سوم کشیده نمی شد.

مجموعه «شهرزاد» در حالی به روزهای پایانی فصل دوم نزدیک می شود که به زعم اغلب منتقدان و اهالی هنر و رسانه نتوانسته است به جذابیت فصل نخست باشد. این در حالی است که فصل سوم آن هم در سکوت خبری در حال ساخت است. گرچه با تمام کاستی هایی که دارد، باز هم توانسته مخاطبان خود را داشته باشد و عده ای را هر هفته با خود همراه کند. با این حال تسنیم با نگاه متفاوتی به این مجموعه نقدی داشته است که در ذیل می آید:

تسنیم: «شهرزاد» تنها با یک چشم به تاریخ معاصر نگاه می‌کند.

سریال شهرزاد که تلاش دارد تا حرکت‌های اجتماعی و مردمی دهه ۲۰ و ۳۰ را در بستر یک روایت عاشقانه به تصویر بکشاند،‌ متاسفانه تنها با یک چشم به تاریخ معاصر نگاه کرده است.

سریال «شهرزاد» در حالی به قسمت‌های پایانی فصل دوم خود نزدیک می‌شود که با ریزش جدی مخاطب مواجه است. به نحوی که برخی مخاطبان پیشین، یا از همان قسمت‌های نخستین این فصل، دنبال کردن این سریال را رها کرده‌اند و یا برخی مخاطبان همراه، متناوبا آن را دنبال می‌کنند،‌ بدون آنکه شور و شوق فصل قبل در حس و حال آن‌ها وجود داشته باشد.

دریک نگاه، تمام عوامل برای نگهداری مخاطبان قبلی و حتی افزایش آن‌ها وجود دارد: تبلیغات گسترده، بازیگران مشهور، جذابیت‌های بصری،گروه سازنده و کارگردانی حرفه‌ای.اما به نظر می‌رسد مسئله اصلی ریزش مخاطب و کم جاذبه شدن این سریال، به داستان آن باز می‌گردد. در این فرصت بنا براین نیست که درباره چند و چون وضعیت نمایشی اثر و تناسب داشتن یا بی‌تناسبی آن از حیث اینکه قصه آن ترکیبی از وضعیت عشق وخیانت، جنایت و مکافات یا دیگر وضعیت‌ها و حالات دراماتیک است، پرداخته شود.

نقد تحلیلی فیلم نامه آن را هم از جهت خلق شخصیت‌های جدید، کشش داستانی، فراز و فرود، گره افکنی، گره گشایی، شخصیت پردازی و گفتگو نویسی به وقت دیگری موکول می‌کنم و صرفا به دو موضوع محل توجه و تامل این سریال شبکه خانگی از حیث مضمونی اشاره می‌کنم.

یک.درون مایه شهرزاد برمبنای یک عشق مثلثی بلکه مربعی، شکل گرفته است.فرهاد، دوستدار و خواهان شهرزاد بوده. به دستور بزرگ آقا، قباد با شهرزاد ازدواج می‌کند و عاشق او می‌شود.بعد به اعتبار همان دستور، شهرزاد از قباد جدا می‌شود و به عاشق آغازین خود می‌رسد، ولی باز قباد است که رها نمی‌کند و همچنان برای رسیدن به شهرزاد دست و پا می‌زند.در میانه داستان متوجه می‌شویم که بزرگ آقا نیز خواهان شهرزاد بوده ولی عشق خود را آشکار نکرده است.

چرخاندن زنی از این خانه به آن خانه و تلاش مردان برای دستیابی به او، حتی در زمانی که در عقد و عهد دیگری است، ماجرایی مشمئزکننده و دور از هنجارهای جامعه پاک و در تقابل با حیثیت و اعتبار یک بانوی محترم و بر خلاف غیرت مرد مسلمان است که متاسفانه در این سریال بی‌پرده و آشکارا به تصویر کشیده می‌شود و جای این سوال را باقی می‌گذارد که آقای کارگردان تا کی می‌خواهید این زن را دست به دست کنید؟

۲٫ بستر اجتماعی وقایع این سریال را دوران نخست وزیری دکتر مصدق و کودتای ۲۸ مرداد تشکیل می‌دهد.

واقعیت تاریخ این است که تمام طول و عرض تلاش‌ها و حرکت‌های اجتماعی و مردمی دهه ۲۰ و ۳۰ برای دستیابی به آزادی و جامعه آرمانی، با کوشش بزرگانی چون آیت‌الله کاشانی و دکتر مصدق شکل گرفته است. در حالی که در سریال شهرزاد، ما صرفاً و فقط نام دکتر مصدق را به عنوان مصلح اجتماعی و محور حرکت‌های اجتماعی ضد سلطنت و دیکتاتوری می‌شنویم و اساساً نام وعنوانی از مجاهدت‌های روحانی مجاهد دوران یعنی مرحوم آیت‌الله کاشانی نیست.

گویی شهرزاد قصه‌گوی ما، تنها با یک چشم تاریخ معاصر را نگریسته است.

سریال «شهرزاد» جزو معدود آثار موفق شبکه نمایش خانگی بود که با توجه به سرمایه گذاری هنگفت در هیچ حوزه ای کمیت کارش لنگ نبود. «شهرزاد» سریال متحول شبکه نمایش خانگی، فصل اول را بسیار موفق پشت سر گذاشت و جدا از آمار و ارقام غیرقابل باوری که منتشر شد، توانست به یک اقبال منطقی در میان مخاطبان دست پیدا کند.

سریال «شهرزاد» تمام زمینه های لازم برای یک اتفاق ویژه اعم از قصه ناب، کارگردان کاربلد و بازیگران چهره و سرشناسی که هر کدام قادر هستند یک فیلم سینمایی را به سرانجام برسانند را داشت. اما نکته اینجاست که موفقیت فصل اول سریال دلیلی منطقی نیست برای اقبال سریال در فصل دوم و سوم نمی شود. این مجموعه از شبکه نمایش خانگی با پایان فصل اول وارد حوادثی مفصل شد، پرونده های عددی و مالی کار را به جایی رساند که تولید فصل دوم با حواشی مفصل مواجه بود. طوری که خیلی ها صحبت از عدم ساخت فصل دوم بعد از مشکلاتی که برای سرمایه گذاری سریال پیش آمد را متصور بودند. اما با هر مقاومت سریال «شهرزاد» در فصل دوم ساخته شد چرا که منبع مالی این سریال به حدی بود که تیم تهیه و تولید حیف می دانستند این سریال را به پایان نرسانند. بی شک اقبال کیفی اثر در فصل دوم بهترین تبلیغ بود تا این مجموعه در فصل دوم نیز ساخته و به سرعت روانه بازار شود.

فصل دوم سریال کلید خورد، حواشی و شایعه های اطراف سریال گاهی حقیقی و گاهی غیرواقعی مسیر این مجموعه را گاهی طولانی و گاهی در رسیدن به مخاطب دورتر کرد اما بالاخره فصل دوم سریال حسن فتحی (که مشخصاً این سریال را در فصل دوم بیش از قبل زیر نظر داشت) به بازار آمد و همان مخاطب انبوه را به سمت خود کشید اما قسمت های ابتدایی سریال مخاطب پر توقع از فصل اول را جلب و جذب نکرد. جای خالی بزرگ آقا با بازی خوب و ماندگار علی نصیریان در فصل اول آنقدر مشهود و محسوس بود که حتی استارهای سینمایی این سریال نیز کارساز نبودند. حسن فتحی که می دانست یک قطب اصلی از سریالش را از دست داده دست به چند ابتکار زد، اضافه کردن چند داستانک و شخصیت جدید که اتفاقاً بازیگران بزرگی نیز ایفاگر رل آن بودند گره گشا نبود تا مشخص شود جای خالی قطب اصلی سریال بعد از رفتن بزرگ آقا جبران نشده است، سریال برای گیرا شدن نه تنها به بازیگر بلکه نیازمند کاراکتری با حد و حدود بزرگ آقا بود اتفاقی که در فصل دوم سریال حسن فتحی رخ نداد تا به رغم فروش نسبی سریال «شهرزاد» در فصل دوم با نقدهایی روبرو شود. داستان، سبک روایت، جدایی علی نصیریان، نداشتن اتفاق نو، عدم حرکت رو به جلوی قصه و… نکاتی است که می توان در عدم اقبال سریال در فصل دوم «شهرزاد» برشمرد.

قابل ذکر است فصل سوم سریال نیز که قرار است راوی زمان حال همان شخصیت ها باشد در دست تولید است و حسن فتحی قصد ندارد کاری که دستش دارد را نیمه کاره رها کند.

دلیل عدم استقبال مخاطبان «شهرزاد۲» از نگاه منتقدان

بانی فیلم -گروه تلویزیون- زینب علیپور: عده بسیاری بر این عقیده هستند که دنباله سازی در سینما و تلویزیون ما هیچ وقت نتوانسته به توفیق چندانی دست پیدا کند. حال آنکه فیلم ها و سریال های بسیاری را می توان در تاریخ سینما و تلویزیون جهان نام برد که به فصل های بعدی رسیدند و همچنان در جذب مخاطب موفق عمل کرده اند. البته در این میان آثاری هم هستند که به دلیل عدم استقبال مخاطبان در فصل های بعدی تولیدشان یکباره متوقف شد.

مجموعه «شهرزاد» از این دست آثاری است که به فصل دوم و سوم رسیده است. البته با وجود شروع خوب و متفاوت و غافل گیر کننده و داستان محکم و پرباری که از همان ابتدای فصل اول داشت، این تصور را به وجود آورد که مخاطبان شبکه نمایش خانگی با سریال متفاوتی روبرو خواهند بود. شروع و پایان داستان نیز گواه این سخن بود. آن هم برای مردمی که به سریال های دور از واقعیت و بعضا آبکی تلویزیون و فاقد عشق های مثلثی عادت کرده بودند. اما شروع فصل دوم این مجموعه نتوانست مخاطبان بیشتری به نسبت قبل را به خود جذب کند. این در حالی است که همراهان این سریال منتظر تعلیق ها و کشمکش های جذاب تری به واسطه قصه قباد و فرهاد و شهرزاد بودند. آن هم با حضور بازیگرانی که به تازگی به فصل دوم پیوستند. حتی حضور ستاره هایی چون: رضا کیانیان، رویا نونهالی و امیر جعفری نیز تا اینجای داستان نتوانسته دلیلی برای جذب مخاطبان باشد. شاید نویسنده ها داستان فصل دوم را به نحوی طراحی کرده اند که به مرور زمان جذابیت فصل یک را برای همراهانش ایجاد کند. با این حال منتقدان و اهالی رسانه تا حدودی بر این عقیده اند که دلایل بسیاری باعث شده تا فصل دوم این مجموعه نتواند آنطور که انتظار می رفت، برای مخاطبانش جذابیتش را حفظ کند و حواشی و داستانک ها و کاراکترهای تازه هم نتوانسته به موفقیت این مجموعه کمک شایانی کند.

گرچه این انتظار می رفت که رویا نونهالی در نقش عمه بلقیس به نوعی بزرگ آقای فصل دوم باشد، اما در همین قسمت های پخش شده ثابت کرد که ابهت و اقتدار بزرگ آقا را ندارد!

از این رو بانی فیلم در گفت و گو با برخی از منتقدان دلایل این اتفاق را بررسی کرد. گرچه برخی از منتقدان صرفا بیننده بخش هایی از سریال بودند و از این رو تمایلی به اظهار نظر در این باره نداشتند. از جمله احمد طالبی نژاد که در این باره به بانی فیلم گفت: من هر دو فصل این مجموعه را جسته و گریخته دیدم. به همنی دلیل فکر نمی کنم حرفه ای باشد که بر اساس چند قسمت در این باره حرفی بزنم و اظهار نظری کنم.

اما طهماسب صلح جو، حسین سلطان محمدی، جبار آذین و محمد تقی فهیم در این باره نظرات قابل تاملی داشتند که در ادامه می خوانید:

طهماسب صلح جو:«شهرزاد» به تکرار افتاده است

طهماسب صلح جو نیز در گفت و گو با بانی فیلم از ویژگی های این سریال در فصل اول گفت و افزود: «شهرزاد» سریال موفقی است که به دلایل زیادی جذابیت خود را در بین مخاطبان پیدا کرده است. این سریال به دلیل نوع ساخت و طرز نگاه به ماجرایی که ممکن است زیاد به تاریخ معاصر ربطی نداشته باشد، از الگوی های قدیمی فیلمفارسی به خوبی استفاده کرده است که همین موضوع موجب می شود تا سریال محبوبیت های لازم را پیدا کند.

وی همچنین ادامه داد: شخصیت ها و کشمکش هایی را در «شهرزاد۱» می بینیم که ریشه در سینمای مردم پسند دارد. اما اتفاقاتی در فصل دوم این مجموعه افتاد که باعث شد روی کلیت کار تاثیر بگذارد. از جمله غیبت آقای نصیریان و شخصیت کاریزماتیک بزرگ آقا و ورود شخصیت های جدید که هر کدام به نوعی بازیگران حرفه ای و نام آشنایی هستند، اما تا الان که خیلی نتوانسته اند به جذابیت قصه کمکی کنند.

وی همچنین در ادامه عنوان کرد: به هر حال عناصری که باعث جذابیت فصل اول این مجموعه بود و برای مخاطبان هم تازگی داشت، در فصل دوم کمتر شده است و از این نظر جذابیت کار برای مخاطب کمتر شده است و آن تازگی از بین رفته است. می توان گفت که این کار هم به تکرار افتاده است. در حالی که در شروع و در فصل اول کار بسیار متفاوتی به نسبت سریال های دیگر بود و از همان ابتدا توانست مخاطبان بسیاری را بدست بیاورد.

وی در پایان نیز افزود: از طرفی جذابیت داستان هم کمتر شده است. نبود شخصیتی مثل بزرگ آقا که برای مخاطبان شخصیت جذابی بود هم در این قضیه بی تاثیر نبود.

محمد تقی فهیم:«شهرزاد» پتانسیل فصل دوم را نداشت

محمدتقی فهیم یکی از منتقدانی است که در این باره نظرات قابل تاملی داشت. وی درباره فصل اول و ویژگی های آن و فصل دوم «شهرزاد» به بانی فیلم گفت: من فکر می کنم سریال «شهرزاد» در فصل اول به لحاظ فرم و ساختار خیلی بهتر از فصل دوم بود و در بحث سریال سازی و کار فرمیک جذاب برای نخستین بار بود که در شبکه نمایش خانگی این اتفاق افتاد که از این نظر قابل تحسین است.

اما در فصل دوم نقاط عطفی که بتواند برای مخاطبان مانند فصل یک جذابیت ایجاد کند، وجود ندارد.

وی همچنین درباره غیبت شخصیت بزرگ آقا با بازی علی نصیریان در فصل دوم افزود: نبود استاد نصیریان که به عنوان وزنه ای در سریال محسوب می شد، تاثیر گذار بوده است که نبودنش وزن کار را سبک کرده است. این را مخاطبان هم حس می کنند. بنابراین نبود آقای نصیریان در سریال به شدت حس می شود و از جذابیت آن کاسته است. اما از ابتدا به ساکن همه چیز به فیلمنامه برمی گردد.

فهیم همچنین درباره فصل دوم این مجموعه عنوان کرد: من فکر می کنم قصه ای برای این مجموعه ترسیم شده بود، پتانسل فصل دوم و ادامه داشتن را ندارد. مگر اینکه موضوعات جدیدی به داستان اضافه شود که به جذابیت آن بی افزاید.

وی در ادامه توضیح داد: مشکل سریال در کشمکش های دراماتیک است که تبدیل به قصه های سریال های آبکی شده است. به طوری که خیلی از سریال های در حال حاضر تلویزیون بالاتر و برتر نیست.

من معتقدم که قصه باید فراز و فرودهای عمیق و حسی داشته باشد که در فصل دوم این اتفاق نیفتاده است و بار حسی اش به نسبت فصل قبل ضعیف است. چون هر چقدر رویکرد حسی کار قوی باشد، مخاطب بهتر می تواند با داستان و کلیت سریال ارتباط برقرار کند. بنابراین داستان از کشش لازم برخوردار نیست. به این دللی که پیش از این هم اشاره کردم که کشمکش و درام در فصل دوم اتفاق نیفتاده است. هرچند که بازی آقای نصیریان خیلی به اجرا توانسته بود کمک کند که کشمکش بهتری در داستان اتفاق بیفتد. به تعبیری شخصیت و بازی وی در فاز اول به بار دراماتیک قصه کمک می کرد. حال که آن کاراکتر و بازیگر را در فصل دوم نداریم، از جذابیت کار کاسته شده است.

حسین سلطان محمدی:داستان «شهرزاد» پختگی فصل اول را ندارد

حسین سلطان محمدی از جمله منتقدانی است که به جزییات یک کار توجه بسیاری دارد. از جمله مجموعه «شهرزاد». وی در گفت و گو با بانی فیلم درباره دلایل کم شدن جذابیت آن در فصل دوم عنوان کرد: تا آنجایی که من سریال را دیدم و دنبال می کنم، شروع فصل دوم که برایم چندان جذاب نبود. در صورتی که در فصل اول از همان ابتدا توانست برای مخاطب جذابیت داشته باشد. البته علی نصیریان که با مرگ کاراکتر بزرگ آقا از داستان خارج شد، باید جایگزین مناسبی داشت. اما هیچ کدام از کاراکترهای گذشته و حتی آنهایی که به تازگی وارد قصه شدند هم نتوانستند جایگزین مناسبی باشند. گرچه کاراکترهای دیگری وارد قصه شدند که بازیگران مطرحی ایفاگر آنها هستند. از جمله رضا کیانیان، امیر جعفری و رویا نونهالی. اما باید بررسی کرد و دید که دلیل حضور این بازیگران و کاراکترها در داستان چیست؟ به واسطه شهرت این بازیگران وارد سریال شده اند تا به مجموعه ای پرستاره تبدیل شود؟ آیا شهرت بازیگران فصل اول نیز در این امر تاثیر گذار بوده است؟

وی همچنین گفت: داستان به زعم من روایت پختگی فصل اول را ندارد و گویا دست سازنده به نوعی خالی شده است. از این رو سراغ طرح داستان جنایی و حواشی رفته است. در صورتی که فصل اول مبتنی بر برداشت های سیاسی بود. از این رو من فکر می کنم زود بود که فصل دوم سریال ساخته شود. سازنده باید از تجربه سریال «پایتخت» استفاده می کرد که با توجه به اتفاقات روز داستان پرداخته می شد و یک فاصله زمانی هم برای جذب بیشتر مخاطب داشت. بنابراین طراحی فصل سوم به زعم من جسارت می خواهد.

سلطان محمدی همچنین عنوان کرد: باید از این زاویه نگاه کنیم که داستان در فصل دوم به لحاظ سیاسی به جزییات توجه نکرد و نپرداخت و نویسنده ها بیشتر درگیر داستانک ها شدند. در صورتی که در فصل اول داستان عاشقانه پررنگ تر بود. یعنی به تعبیری در فصل یک قصه عاشقانه و پررنگی عشق این سه جوان پوشش بیرونی بود برای طرح رویدادهای سیاسی. رویدادهایی که در فصل دوم هنوز به اوج و فرود خود نرسیده است. بنابراین مجبوریم روی داستان های فرعی و حواشی متمرکز شویم. به همین دلیل است که گروه سازنده به نوعی دوپینگ کرده اند و چاره ای اندیشیده اند و هرهفته نشریه الکترونیکی بیرون می دهند و نظرات اساتید و هنرمندان و منتقدان را در این باره جویا می شوند. بلکه کمکی به جذابیت کار کرده باشد و به مخاطبان این کار بفهمانند که هنوز هم «شهرزاد» سریال جذابی است.

جبار آذین:مخاطب برای ارتباط برقرار کردن نیاز به زمان دارد

جبار آذین نیز در گفت و گو با بانی فیلم با اشاره به جذابیت فصل اول سریال برای مخاطبانش، افزود: همانطور که می دانید عوامل بسیاری در موفقیت یک مجموعه نقش دارند. در ارتباط با موفقیت مردمی «شهرزاد» که از همان ابتدا به آن دست پیدا کرد، علاوه بر متن، کارگردانی و بازیها و قصه خوب دراماتیک و عاشقانه نقش مهمی ایفا می کند.

وی ادامه داد: با تغییر مسیر قصه و رفتن بخشی از شخصیت ها از داستان و آمدن کاراکترهای جدید، فضای عمومی قصه تا حدودی تغییر کرد. از طرفی مسائلی در حاشیه سریال مطرح شد که همچنان در فصل دوم این حواشی ادامه دارد. به عنوان مثال محور موضوعیت دو هفته گذشته این مجموعه که توزیع شد، در فضای عشق مثلثی متمرکز بود. البته این مثلث عشقی شهرزاد، فرهاد و قباد در فصل جدید این قصه به شکل دیگری تداوم پیدا کرده است. اما به دلیل پر رنگ بودن حوادث پیرامون شخصیت شهرزاد قصه رمانتیک آنها کمتر از فصل اول است.

با این حال تصور من این است که این مجموعه به زمان نیاز دارد تا مخاطب مانند فصل اول، با روند قصه و ماجراها و کاراکترهای جدید همراه شود. چون من فکر می کنم که کارگردان و دست اندرکاران این مجموعه همچنان با قدرت در حال ادامه دادن هستند. به همین خاطر است که در تدارک فصل سوم این کار هستند. اما مضامین و شخصیت های تازه یک مقدار زمان نیاز دارند تا با قصه و شخصیت های جدید همراه شوند و جلو بروند. بنابراین نباید خیلی زود کار را قضاوت کنیم. شاید داستان اینگونه طراحی شده باشد که با گذشت زمان و اتفاقات و ماجراهایی که پیش می آید، باعث شود تا مخاطب مانند فصل اول با داستان و شخصیت های جدید ارتباط برقرار کرده و جذابیت کار نیز دوچندان شود. چون قطعا حسن فتحی به این موضوعات به عنوان نویسنده و کارگردان فکر کرده است و قطعا می داند که مخاطب سریالش چه می خواهد. وگرنه به فصل دوم و سوم کشیده نمی شد.

مجموعه «شهرزاد» در حالی به روزهای پایانی فصل دوم نزدیک می شود که به زعم اغلب منتقدان و اهالی هنر و رسانه نتوانسته است به جذابیت فصل نخست باشد. این در حالی است که فصل سوم آن هم در سکوت خبری در حال ساخت است. گرچه با تمام کاستی هایی که دارد، باز هم توانسته مخاطبان خود را داشته باشد و عده ای را هر هفته با خود همراه کند. با این حال تسنیم با نگاه متفاوتی به این مجموعه نقدی داشته است که در ذیل می آید:

تسنیم: «شهرزاد» تنها با یک چشم به تاریخ معاصر نگاه می‌کند.

سریال شهرزاد که تلاش دارد تا حرکت‌های اجتماعی و مردمی دهه ۲۰ و ۳۰ را در بستر یک روایت عاشقانه به تصویر بکشاند،‌ متاسفانه تنها با یک چشم به تاریخ معاصر نگاه کرده است.

سریال «شهرزاد» در حالی به قسمت‌های پایانی فصل دوم خود نزدیک می‌شود که با ریزش جدی مخاطب مواجه است. به نحوی که برخی مخاطبان پیشین، یا از همان قسمت‌های نخستین این فصل، دنبال کردن این سریال را رها کرده‌اند و یا برخی مخاطبان همراه، متناوبا آن را دنبال می‌کنند،‌ بدون آنکه شور و شوق فصل قبل در حس و حال آن‌ها وجود داشته باشد.

دریک نگاه، تمام عوامل برای نگهداری مخاطبان قبلی و حتی افزایش آن‌ها وجود دارد: تبلیغات گسترده، بازیگران مشهور، جذابیت‌های بصری،گروه سازنده و کارگردانی حرفه‌ای.اما به نظر می‌رسد مسئله اصلی ریزش مخاطب و کم جاذبه شدن این سریال، به داستان آن باز می‌گردد. در این فرصت بنا براین نیست که درباره چند و چون وضعیت نمایشی اثر و تناسب داشتن یا بی‌تناسبی آن از حیث اینکه قصه آن ترکیبی از وضعیت عشق وخیانت، جنایت و مکافات یا دیگر وضعیت‌ها و حالات دراماتیک است، پرداخته شود.

نقد تحلیلی فیلم نامه آن را هم از جهت خلق شخصیت‌های جدید، کشش داستانی، فراز و فرود، گره افکنی، گره گشایی، شخصیت پردازی و گفتگو نویسی به وقت دیگری موکول می‌کنم و صرفا به دو موضوع محل توجه و تامل این سریال شبکه خانگی از حیث مضمونی اشاره می‌کنم.

یک.درون مایه شهرزاد برمبنای یک عشق مثلثی بلکه مربعی، شکل گرفته است.فرهاد، دوستدار و خواهان شهرزاد بوده. به دستور بزرگ آقا، قباد با شهرزاد ازدواج می‌کند و عاشق او می‌شود.بعد به اعتبار همان دستور، شهرزاد از قباد جدا می‌شود و به عاشق آغازین خود می‌رسد، ولی باز قباد است که رها نمی‌کند و همچنان برای رسیدن به شهرزاد دست و پا می‌زند.در میانه داستان متوجه می‌شویم که بزرگ آقا نیز خواهان شهرزاد بوده ولی عشق خود را آشکار نکرده است.

چرخاندن زنی از این خانه به آن خانه و تلاش مردان برای دستیابی به او، حتی در زمانی که در عقد و عهد دیگری است، ماجرایی مشمئزکننده و دور از هنجارهای جامعه پاک و در تقابل با حیثیت و اعتبار یک بانوی محترم و بر خلاف غیرت مرد مسلمان است که متاسفانه در این سریال بی‌پرده و آشکارا به تصویر کشیده می‌شود و جای این سوال را باقی می‌گذارد که آقای کارگردان تا کی می‌خواهید این زن را دست به دست کنید؟

۲٫ بستر اجتماعی وقایع این سریال را دوران نخست وزیری دکتر مصدق و کودتای ۲۸ مرداد تشکیل می‌دهد.

واقعیت تاریخ این است که تمام طول و عرض تلاش‌ها و حرکت‌های اجتماعی و مردمی دهه ۲۰ و ۳۰ برای دستیابی به آزادی و جامعه آرمانی، با کوشش بزرگانی چون آیت‌الله کاشانی و دکتر مصدق شکل گرفته است. در حالی که در سریال شهرزاد، ما صرفاً و فقط نام دکتر مصدق را به عنوان مصلح اجتماعی و محور حرکت‌های اجتماعی ضد سلطنت و دیکتاتوری می‌شنویم و اساساً نام وعنوانی از مجاهدت‌های روحانی مجاهد دوران یعنی مرحوم آیت‌الله کاشانی نیست.

گویی شهرزاد قصه‌گوی ما، تنها با یک چشم تاریخ معاصر را نگریسته است.