جواد معروفی، پیانیست و آهنگساز برجسته ایرانی را از نوآوران موسیقی سنتی می‌دانند. معروفی پلی بود میان ملودی‌های موسیقی سنتی ایرانی و هارمونی غربی. شانزدهم آذرماه مصادف است با بیستم و ششمین سالگرد درگذشت او.
جواد معروفی، پیانیست، آهنگساز و رهبر ارکستر، سال ۱۲۹۱ در تهران چشم به جهان گشود. مادرش عـذرا و پدرش موسی معـروفی از شاگردان برگزیده درویش‌خان و از موسیقی‌دانان بزرگ دوره خود بود. پنج سال داشت که خواهـرش نرگس به دنیا آمد. چند سال بعـد در هـمان دوره کودکی، مادرش را از دست داد و در خانواده پدری بزرگ شد. ابتدا موسیقی را از پدر می‌آموخت، تار می‌نواخت و با نواختن ویولن نیز آشنا شد. بعـد از دوره ابتدایی، در چهارده سالگی در دوره‌ای که وزیری مدیر هـنرستان موسیقی بود، به آنجا رفـت و به تحصیل مشغول شد. به پیانو روی آورد و نزد خانم تاتیانا خاراطیان تکـنیک نوازندگی پیانوی کلاسیک را فراگرفت. اتودها و پرلودهای شوپن، سونات‌های موتسارت، بتهوون، شوبرت و فـوگ‌های باخ را با مهارت می‌نواخت. معروفی در کنار موسیقی کلاسیک، موسیقی ایرانی را هـم ادامه داد و تحصیلات موسیقی را نزد عـلینقی وزیری کامل کرد.
جواد معروفی در هجده سالگی با شـمس زمان ازدواج کـرد که حاصل این ازدواج، منوچهر، شکوه‌زمان (گـیتی)، ژیلا و فـرهاد بود. سال ۱۳۱۲، در بیست و یک سالگی به دلیل استعداد شگـرفـش در موسیقی به استخـدام وزارت فـرهـنگ وقـت درآمد و معـلم موسیقی مدارس تهران شد. او در مدارس به آموزش سلفـژ و دیکته موسیقی در هـنرستان می‌پرداخت. معروفی از سال ۱۳۱۹ هـم‌زمان با افـتتاح رادیو به این سازمان پیوست و سال‌ها تک‌نواز پیانو بود. از سال ۱۳۳۲ به سرپرستی موسیقی رادیو منصوب شد و هـم‌زمان با آن به عـضویت شورای عـالی موسیقی نیز درآمد. معـروفی هـمچنین رهـبر ارکستر شماره یک و رهـبر ارکستر بزرگ گـل‌ها بود. او تنظیم آهنگ‌های شیدا، عارف، رکن‌الدین‌خان، درویش‌خان و بسیاری دیگـر از آهـنگ‌سازان معـروف ایرانی را به عـهـده داشت.
اولین کاری که برای ارکستر نوشت و آواز روی آن گذاشت، «دیلمان» نام داشت که توسط «غلامحسین بنان» خوانده شد. دیلمان در مایه دشتی است و چهار مضراب آن را مرحوم «ابوالحسن صبا» ساخته است. از میان قطعاتی که معروفی ساخته است، راپسودی اصفهان و فانتزی ژیلا بسیار معروف هستند. دیگر قطعات او، ساخته‌هایی در دستگاه ماهور و راک است. او در سال‌های فعالیت خویش توانست خط نوآورانه‌ای را در نواختن پیانوی ایرانی پدید آورد که در آن گوشه‌های موسیقی سنتی ایران را پوشش می‌داد، از این روی می‌توان از مکتب «معروفی» سخن به میان آورد که به نوعی دگرگونی در اجرا و پیشبرد فرآیند نوآوری در موسیقی منجر شده است.
معروفی در این خصوص می‌گوید: «از بدو تاسیس رادیو در سال ۱۳۱۹ در آنجا هـم مشغول شدم. در آن موقع سنی نداشتم ولی هـم نوازنده پیانو بودم و هـم رهـبر ارکستر شماره یک. سال اولی که رادیو تاسیس شد، در اولین ارکستر رادیو، این نوازنده‌ها بودند: صبا، حبیب سماعی، حسین تهرانی، مرتضی نی‌داوود و خود من. بعدها که برنامه گل‌ها تاسیس شد، من رهـبر ارکستر آن شدم و نوازنده پیانو و سولیست هـم بودم. برای ارکستر گـل‌ها هـم قطعاتی تنظیم می‌کردم».
معروفی در نواختن پیانو برای موسیقی ایرانی، از روش مشیر هـمایون بیشتر از مرتضی محجوبی اقـتباس می‌کرد، اما شیوه‌ای ویژه و یکتا داشت که تکـنیک در آن آشکار بود. معـروفی بیش از چهل سال سابقـه فعالیت در زمینه آهـنگ‌سازی دارد. معـروفی و پدرش نخستین کسانی محسوب می‌شوند که قـطعاتی در دامنه موسیقی ایرانی برای پیانو ساخته و تنظیم کرده‌اند. اولین قـطعه‌ای که مـعروفی ساخت ترانه‌های خیام بر اساس رباعـیات این شاعر بزرگ بود که در سال ۱۳۵۰ اجرا شد.
از جمله خدمات فـرهـنگی و آموزشی جواد معروفی می‌توان به سال‌ها تدریس در دانشگاه تهران اشاره کرد. معروفی در آن زمان روش ساخت آهـنگ و فرم‌های اصیل موسیقی را تدریس می‌کرد. استاد در سال‌های عـمرش در دانشگاه تهران و هـنرستان موسیقی شاگـردان بسیاری تربیت کرد که خودشان از هـنرمندان بنام کشور هستند. اردشیر روحانی، افـلیا پرتو، انوشیروان روحانی، پرویز اتابیگی (اتابـکی)، مهین زرین‌پنجه و ساسان محبی از جمله شاگردان جواد معروفی بودند. معروفی، خود در این باره می‌آورد: «سبک من را انوشیروان روحانی، اردشیر روحانی، افـلیا پرتو، مهین زرین‌پنجه و ساسان محبی خوب می‌نوازند. آنها شاگردان خوبـم بوده‌اند. آنها هم موسیقی ایرانی را می‌دانند و هـم موسیقی غـربی را. موسیقی ایرانی را وقتی به شاگرد درس می‌دهـیـم که دست روان داشته باشد و موسیقی کلاسیک را زده باشد. چون موسیقی کلاسیک دست را روان و نت‌خوانی را قوی می‌کند. بعدا موسیقی ایرانی به او درس می‌دهـیـم، چون موسیقی ایرانی تکنیک مفصلی دارد».
این موزیسین بزرگ و پرآوازه ایرانی سرانجام در بامداد روز سه‌شنبه شانزدهـم آذرماه ۱۳۷۲ در تهران درگـذشت.
دیگران از جواد معروفی می‌گویند:افلیا پرتو، نوازنده و مدرس موسیقی: همیشه گفته‌ام و باز هم می‌گویم من هر چه دارم از استاد جواد معروفی دارم. استادی که یک انسان بی‌نظیر و هنرمندی برجسته و دلسوز بود. هیچ وقت یادم نمی‌رود که ایشان چقدر برای من زحمت کشیدند. در کلاس ایشان جایی برای تنبلی نبود و در مقابل کم‌کاری کسی کوتاه نمی‌آمدند، اما با این حال مهربانانه و دلسوزانه تلاش می‌کردند تا شاگردان‌شان همه چیز را خوب یاد بگیرند و تمام آنچه را که لازم بود در اختیارشان می‌گذاشتند تا بتوانند در کار خود موفق باشند.
مزدا انصاری، مدرس پیانو: استاد معروفی از نوآوران موسیقی کشورمان به شمار می‌آید و موسیقی نوآورانه امروز مدیون همت و کوشش اوست. ایشان در تدریس بسیار با حوصله و مهربان بودند. صبوری و دلسوزی‌شان هم زبانزد بود. همیشه پشت میزشان می‌نشستند و نت‌ها را خودشان برای‌مان می‌نوشتند. علاوه بر این خیلی تاکید داشتند که ما موسیقی کلاسیک را هم به خوبی یاد بگیریم. در کل باید بگویم یک معلم و یک انسان به تمام معنا بودند.
مهدی وجدانی، رهبر ارکستر: نقشی که جواد معروفی در موسیقی ما دارد، مانند نقش عباس کیارستمی در سینمای ایران است. استاد جواد معروفی فقط یک آهنگساز و نوازنده برجسته نیست، او هنرمندی مبدع، حرفه‌ای و باسواد هم هست. معروفی بی‌شک پایه‌گذار سبکی از موسیقی است که بیان‌کننده احساسات فرهنگ و مردمان یک سرزمین پر از احساس است. او نشان داد بدون تغییر هویت یک ساز می‌توان آن را با زبان جدیدی معرفی کرد و مردمی را شیفته آن.
رضا دستجردی
- 16
- 1
