سید ادیب حافظی‌گل، پژوهشگر و مشاور در حوزه پرداخت در گفت‌وگو با «اعتماد» می‌گوید که این سایت‌ها با استفاده از خلأهای قانونی موجود در این عرصه فعال شده‌اند و با وجود تمام صحبت‌ها و گمانه‌زنی‌هایی که مطرح بوده، توانسته‌اند در طول تمام این سال‌ها به کار خود ادامه دهند.
او با بیان اینکه هیچ قانونی که مستقیما فروش فیلترشکن را جرم اعلام کرده و فعالان در این حوزه را مورد پیگرد قانونی قرار دهد وجود ندارد، توضیح داد: برخلاف این تصور عمومی که فروشندگان فیلترشکن باید جایی در بدنه قدرت داشته باشند و با استفاده از رانت کار خود را ادامه دهند، هیچ نیازی به دریافت رانت وجود ندارد و بسیاری از فروشندگان فیلترشکن افراد عادی هستند که توانسته‌اند از خلأ قانونی موجود در این حوزه نهایت استفاده را ببرند.
به گفته این کارشناس، جز مواردی که فروش و عرضه فیلترشکن را مقدمه‌ای برای شکل‌گیری مشکل و دور زدن قوانین دانسته، ماده قانونی مشخصی که مستقیما علیه فروشندگان فیلترشکن اقدام کند وجود ندارد، از این‌رو حتی در صورتی که فعالان این سایت‌ها دستگیر شوند، معمولا پس از مدتی کوتاه آزاد شده و بسیاری از آنها کار خود را از سر می‌گیرند.
راه‌اندازی شبکه رسمی فروش فیلترشکن موضوعی بود که چند روز قبل از سوی فیروزآبادی، دبیر شورای عالی فضای مجازی مطرح شد، برنامه‌ای که هر چند در سال‌های گذشته نیز صحبت‌هایی از آن وجود داشت، اما هیچ‌گاه به مرحله اجرا نرسید، این‌بار اما فیروزآبادی از دادستانی و وزارت ارتباطات خواسته تا مقدمات اجرایی شدن این برنامه را فراهم کنند. او گفته است: «بحث وی‌پی‌ان قانونی از قدیم مطرح بوده و با توجه به اینکه این اقتصاد بزرگ شده است، امیدواریم با مسوولیت‌پذیری دادستانی و وزارت ارتباطات شاهد شکل‌گیری اپراتورهای وی‌پی‌ان رسمی در کشور باشیم. فیلترشکن‌ها باید طبق مقررات، با نظم مشخص و برای مواردی که نیاز است از طریق این اپراتورها به صورت رسمی واگذار شود و مورد استفاده قرار گیرد.»
بازار گسترده و پنهان
فیلترشکن‌ها ماهیتا به شکلی عمل می‌کنند که ردیابی آنها و نحوه عملکردشان را دشوار می‌کند. با توجه به فیلتر بودن برخی آدرس‌های اینترنتی در ایران، فیلترشکن‌ها به کاربران اینترنت کمک می‌کنند که با دور زدن ای‌پی ایران، از نقطه‌ای در خارج از کشور به سایت مدنظر وارد شوند و از این طریق فیلترینگ را بی‌اثر کنند.
در سال‌های گذشته اصلی‌ترین مورد استفاده از فیلترشکن در میان کاربران ایرانی برای حضور در شبکه‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک و توییتر بود اما از سال گذشته و همزمان با فیلتر شدن شبکه پرطرفدار تلگرام، تقاضا برای دریافت فیلترشکن به شکل قابل توجهی افزایش پیدا کرد. فیلترشکن‌ها در ایران از دو طریق عمده در اختیار کاربران قرار می‌گیرند؛ نخست فیتلرشکن‌های رایگان که بسیاری از آنها منشا خارج از کشور دارند و بدون نیاز به پرداخت وجهی فعال می‌شوند. با توجه به سرعت پایین و محدودیت خدمات برخی از آنها، بسیاری از کاربران ترجیح می‌دهند برای دور زدن فیلترینگ از وی‌پی‌ان‌های پولی استفاده کنند.
عمر این ویپیانها نیز در ایران نسبتا طولانی است. سایت‌ها یا سامانه‌هایی که تبلیغات آنها در همه جای فضای مجازی وجود دارد و کاربر معمولا با پرداخت مبلغی محدود اشتراک استفاده از وی‌پی‌ان را برای مدتی مشخص کسب می‌کند. این ویپیانها، احتمالا اصلی‌ترین محل صحبت دبیر شورای عالی فضای مجازی را تشکیل می‌دهند و اشاره به گسترش یافتن بازار آنها مربوط به همین گروه است.
درآمد میلیونی روزانه
سید ادیب حافظی‌گل، کارشناس حوزه مجازی درباره چگونگی فعالیت این سایت‌ها توضیح می‌دهد: در صورت فعال شدن یک سرور میزبان «هاست» که بسیاری از این سایت‌ها از طریق زدن کانالی به این سرور، فعالیت‌های خود را آغاز کرده و ادامه می‌دهند. از این رو در صورت داشتن اندک سررشته‌ای بسیاری از افراد می‌توانند با برقراری یک کانال جدید کار خود را آغاز کنند.
به گفته حافظی‌گل، برای راه‌اندازی درگاه بانکی نیز، نیاز به دور زدن قوانین و اقدامات پیچیده وجود ندارد. سایت‌هایی که رسما شرکت خود را ثبت کرده و مجوز فعال کردن درگاه اینترنتی دریافت می‌کنند، این درگاه را در اختیار سایت‌های فروش فیلترشکن قرار می‌دهند و از این طریق روال کار به راحتی شکل می‌گیرد.
وی در پاسخ به این سوال که آیا تعداد کاربرانی که از این سایت‌های فروش وی‌پی‌ان استفاده می‌کنند، مشخص است و میزان درآمد آنها را چطور می‌توان محاسبه کرد نیز گفت: با توجه به بالا بودن تعداد سایت‌ها، به‌طور دقیق نمی‌توان تعیین کرد که تعداد کاربران آنها چند نفر است اما ارزیابی از تراکنش‌های بانکی نشان می‌دهد که برخی از این سایت‌ها به‌طور میانگین روزانه بین ۳۰ تا ۴۵ میلیون تومان درآمد دارند. البته با توجه به هزینه نسبتا بالای فعال کردن سرور میزبان حدود دوسوم از این پول هزینه می‌شود اما همچنان برخی سایت‌ها از این طریق روزانه درآمدی میلیونی دارند. به اعتقاد حافظی‌گل، تا سال قبل با توجه به محدود بودن مصادیق مورد نیاز به فیلترشکن، تعداد کاربران این سایت‌ها نیز چندان بالا نبود اما در ماه‌های گذشته و پس از فیلتر شدن تلگرام، تقاضا برای استفاده از خدمات آنها افزایش پیدا کرده است.
اپراتور رسمی فیلترشکن
هر چند برنامه‌ای که از سوی دبیر شورای عالی فضای مجازی اعلام شده بناست در سطح محدود اجرایی شود و تنها شامل برخی حوزه‌ها شود، اما صرف مطرح شدن نهادی که رسما به فروش وی‌پی‌ان اقدام کند، بار دیگر بحث‌ها را درباره بازار فروش فیلترشکن در ایران داغ کرده است. فیروزآبادی در توضیح مصادیق حوزه‌هایی که می‌توانند از این وی‌پی‌ان استفاده کنند، گفته: سازمان‌هایی هستند که به دلیل برخی مسائل امنیتی نیاز به استفاده از وی‌پی‌ان دارند، این موارد هم در کارهای دولتی و بانکی وجود دارد.
ضمن اینکه در بعضی حوزه‌ها شاهد تحریم وسیع سایت‌های امریکایی هستیم. این کشور دسترسی ما به بسیاری از اپلیکیشن‌ها را تحریم کرده و کسب و کارهایی برای دسترسی به این اپلیکیشن‌های تحریم شده، نیاز به استفاده از وی‌پی‌ان دارند. در کنار تشریح مصادیق، نکته مهم دیگری که در صحبت‌های دبیر شورای عالی فضای مجازی به چشم می‌خورد، اشاره او به گسترده شدن بازار فیلترشکن‌هاست، موضوعی که در ماه‌های گذشته بسیاری از کارشناسان و فعالان فضای مجازی به آن اذعان داشته‌اند.
منتقدان فیتلر شدن شبکه اجتماعی تلگرام معتقدند با توجه به گستردگی تعداد ایرانیانی که در این شبکه فعال هستند، صرف فیلتر شدن آن نه تنها نتوانسته به کاهش حضور در این شبکه اجتماعی منجر شود که راه ورود فیلترشکن به بسیاری از تلفن‌های همراه را نیز باز کرده است. با وجود آنکه در ماه‌های گذشته اپلیکیشن‌های متفاوتی که بدون نیاز به فیلترشکن، وارد تلگرام می‌شدند نیز توانستند جای پای خود را محکم کنند، آپ‌هایی که بسیاری از کارشناسان امنیت آنها را تایید نمی‌کنند اما در عمل تعداد قابل توجهی از کاربران تلگرام به سمت استفاده از فیلترشکن حرکت کردند که صرف همین موضوع منجر به گسترش بازار فروش فیلترشکن شده است.
هرچند حتی در صورت، فعال شدن اپراتور رسمی فروش فیلترشکن نیز خدمات این نهاد احتمالا تنها به برخی سازمان‌ها و شرکت‌های مشخص محدود خواهد شد، اما بررسی وضعیت بازار فروش فیلترشکن نشان می‌دهد که تعداد زیادی از سایت‌های فروش وی‌پی‌ان، با استفاده از خلأهای موجود درآمد مطلوبی از فعالیت در این بخش به جیب می‌زنند و با رشد قابل توجه استفاده از اینترنت و فیلتر شدن برخی سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی پرطرفدار، میزان اقبال به استفاده از خدمات آنها نیز افزایش یافته است.»
- 12
- 2
