آژیر قرمز برای کیفیت اینترنت ایران

 انتشار این گزارش حواشی مختلفی را به دنبال داشت و البته واکنش مسوولان وزارت ارتباطات را هم برانگیخت. افت شدید سرعت اینترنت در ماه‌های اخیر و همزمانی آن با مطرح شدن طرح صیانت از کاربران در مجلس، روند معناداری برای کاربران پیدا کرده است. این اتفاقات در حالی رخ می‌دهند که یکی از نمایندگان مجلس در اوایل هفته جاری از تصویب طرح صیانت در هفته آینده خبر داد.

معضل اینترنت ثابت

در حالی انتقاد از سرعت و کیفیت اینترنت ادامه دارد که این موضوع دلایل مختلفی را در پس خود دارد؛ از نادیده گرفتن توسعه زیرساخت‌ها گرفته تا ایجاد بازار انحصاری در بخش اینترنت ثابت که باعث شد وزنه تقاضا به تدریج به سمت اینترنت موبایل برود. بعضی از مسوولان وزارت ارتباطات هم این موضوع را تایید کرده‌اند و در واقع به همین دلیل است که وزارت ارتباطات در دولت جدید سیاست خود‌ را بر مبنای توسعه فیبر نوری در داخل شهرها تعریف کرد تا به این ترتیب با توسعه زیرساخت‌های لازم برای افزایش کیفیت اینترنت ثابت، بتواند عرضه اینترنت در کشور را تا حدودی به تعادل برساند.

 در همین راستا روز دوشنبه گذشته وزیر ارتباطات از طرح ملی توسعه فیبر نوری منازل و کسب‌وکارها رونمایی کرد و در همان آغاز کار ۵۰۰ هزار پورت فیبر نوری پرسرعت راه‌اندازی شدند. وزیر ارتباطات پیش از این گفته بود که فیبر نوری باید به ۲۰ میلیون خانه و کسب‌وکار تا با اجرای تدریجی این پروژه، مردم سرعت‌های چند ده و حتی صدمگابیت ‌برثانیه را تجربه بکنند. عیسی زارع‌پور در حساب اینستاگرام خود درباره این مراسم نوشت: «در مراسم آغاز واگذاری پورت‌های پرسرعت فیبر نوری در دو شهر مقدس مشهد و قم، تست سرعت انجام شد که در مشهد نتیجه بیش از ۵۰۰ مگابیت‌برثانیه و در قم نزدیک به یک گیگابیت‌برثانیه بود که مایه خوشحالی است.» او با بیان اینکه با تکنولوژی فیبر نوری دیگر محدودیت سرعت مفهومی نخواهد داشت و بستر شبکه برای انواع خدمات مورد نیاز مردم آماده خواهد شد، افزود: «هرچند در ارتباطات همواره وضعیت به نسبت بهتری داریم. تا پایان دولت سیزدهم ۲۰ میلیون پورت مبتنی بر فیبر نوری در سراسر کشور راه‌اندازی خواهد شد و به زودی کار اجرایی فیبر نوری خانگی در همه شهرها آغاز می‌شود. هموطنان می‌توانند پیشرفت این پروژه و وضعیت آن در استان خود را از طریق سایت www. iranfttx. ir دنبال کنند و با وارد کردن کد پستی محل سکونت خود، از زمان تقریبی فعال شدن این پروژه در محله خود مطلع شوند.»

با این اوصاف مسوولان وزارت ارتباطات خود بر وضعیت نامناسب اینترنت ثابت در ایران صحه گذاشته‌اند. صادق عباسی شاهکوه، معاون وزیر ارتباطات در حاشیه این مراسم با تایید اینکه در حوزه اینترنت ثابت عقب‌ماندگی داریم، گفت: «همان‌طور که در وب‌سایت اسپیدتست هم نشان داده شده، اگرچه سرعت دانلود و آپلود حوزه موبایل، به میانگین جهانی نزدیک است، اما سرعت اینترنت ثابت در ایران واقعا نامناسب است. حتما نیاز داریم که شبکه فیبر نوری را توسعه دهیم، چون این شبکه هم منجر به توسعه ارتباطات ثابت می‌شود و هم کیفیت شبکه ارتباطی سیار را ارتقا می‌دهد. همچنین توسعه ۵G وابستگی زیادی به راه‌اندازی شبکه فیبر نوری دارد و کیفیت ارتباطات ۴G نیز با فیبر نوری بیشتر می‌شود.» او به مصوبه کمیسیون تنظیم مقررات اشاره کرد و گفت: «طبق مصوبه کمیسیون تنظیم مقررات، بالای ۵۰ درصد سرویس‌های فیبر نوری باید سرعت بالای ۱۰۰ مگابیت بر ثانیه را ارائه دهند. برای برنامه‌ریزی در این پروژه باید به اقتصادی بودن برنامه و خدمات‌رسانی به همه مردم توجه شود. تا امروز یک میلیون و ۳۴۷ هزار پورت منصوبه فیبر نوری در کشور وجود دارد که از این تعداد ۲۶۰ هزار پورت VDSL است. انتظار می‌رود در سال ۱۴۰۱ این تعداد افزایش چشمگیری داشته و ۵ میلیون پورت فیبر نوری واگذار شود.» عباسی شاهکوه رشد تولید ناخالص داخلی، کاهش شکاف دیجیتالی، توسعه کالاها، افزایش کیفیت تجربه کاربران، کاهش هزینه انرژی، اشتغال‌زایی و افزایش کیفیت اینترنت را از مزایای توسعه شبکه فیبر نوری برشمرد.

رئیس مرکز ملی فضای مجازی هم در حاشیه این مراسم، بر لزوم توسعه شبکه ثابت پیش و بیش از سیستم تلفن سیار تاکید و به موضوع انحصار در این بخش اشاره کرد. ابوالحسن فیروزآبادی با اشاره به حل موانع ایجادکننده انحصار در کشور گفت: «موانع شبه‌انحصاری در کشور باید حل شود. علاوه بر این لازم است شکاف پهنای باند بین استانی و انحصار در سهم شرکت‌های خصوصی و مخابراتی کشور برطرف و شرکت مخابرات ایران نیز باید تقویت شود.»

یک تیتر جنجالی

درست در همان روزی که مسوولان وزارت ارتباطات با افتتاح ۵۰۰هزار پورت فیبر نوری، نوید بهبود کیفیت و سرعت اینترنت در آینده‌ای نه چندان دور را می‌دادند، تیتر یکی از گزارش‌های روزنامه جمهوری اسلامی جنجال‌ساز شد. این روزنامه با اشاره به تیتر «سرعت اینترنت ایران هم‌رده افغانستان شد!» که یکی از پایگاه‌های خبری برگزیده است، نوشت: «این تیتر در واقع انتقادی از وضعیت اینترنت کشور است؛ مساله‌ای که هر روز روانفرساتر هم می‌شود. گفته می‌شود، ایران در رده‌بندی جهانی کشور‌ها از نظر سرعت دانلود اینترنت همراه ۷ پله پایین آمد و به رده ۷۹ رسید. یعنی جنگ اعصاب، هفت پله بالاتر رفته است از قبل. قیمت‌ها هم نه تنها پایین نیامده که بالا رفته و باز هم خواهد رفت، چون زارع‌پور، وزیر ارتباطات گفته سال آینده قیمت را بالا خواهند برد! وضعیت اینترنت در ایران مثل صنعت خودرو است، همان که هر روز کیفیتش کمتر می‌شود و قیمتش بالاتر می‌رود و باز هم از عالم و آدم طلبکارند. افغانستان اگر در سیطره طالبان، اینترنتش سرعت ندارد، وضعیت خودروهایش به حدی است که برای ما حسرت‌انگیز می‌شود، اما وضعیت خودرو‌های ما دقیقا شانه به شانه اینترنت است و ما در قیاس با همسایه دو به یک باخته‌ایم!»

این موضوع حواشی و بازخوردهای گسترده‌ای در شبکه‌های اجتماعی داشت و در نهایت مسوولان وزارت ارتباطات را به واکنش برانگیخت. عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات در واکنش به این گزارش، آن را تکذیب کرد و گفت: «بر اساس آمار وب‌سایت اسپیدتست، ایران ۱۰۰ پله از نظر سرعت اینترنت از افغانستان جلوتر است و اینکه سرعت اینترنت ما با افغانستان برابری می‌کند را تکذیب می‌کنم.» او با بیان اینکه رتبه افغانستان ۱۸۳ و ما ۷۷ هستیم، گفت: بر اساس آماری که سایت مورد استناد این ادعا منتشر کرده، ما ۱۰۰ پله از افغانستان بالاتر هستیم. برخی‌ها این روزها به دروغ‌گویی و برچسب‌زنی عادت کرده‌اند و این خبر نادرست نیز در فضای مجازی به صورت گسترده منتشر شده است. سرعت اینترنت در افغانستان ۷/ ۱ مگابیت بر ثانیه است و سرعت ما در اینترنت همراه میانگین ۲۴ مگابیت بر ثانیه است که نسبت به میانگین جهانی (۲۹ مگابیت بر ثانیه) عدد بدی نیست.» با این همه نگاهی به فهرست جدید وب‌سایت اسپید‌تست که متوسط سرعت اینترنت در جهان را تا ماه دسامبر سال گذشته میلادی بررسی کرده است، نشان می‌دهد که ظاهرا ادعای مطرح شده در گزارش روزنامه جمهوری اسلامی و همچنین ادعای وزیر ارتباطات برای رد این گزارش، هر دو با واقعیت فاصله دارند.

 در فهرست منتشر شده توسط وب‌سایت اسپیدتست از رتبه‌بندی کشورهای جهان از نظر سرعت اینترنت موبایل، ایران با هفت پله سقوط در جایگاه هفتادوهفتم قرار گرفته است. در این فهرست، افغانستان با یک رتبه صعود به رده صد و سی‌وهفتم رسیده است. با این اوصاف جایگاه ایران و افغانستان در اینترنت موبایل یکسان نیست، از سوی دیگر فاصله آنها هم ۶۰ رتبه است و نه ۱۰۰ رتبه. گزارش اسپیدتست نشان می‌دهد متوسط سرعت دانلود با اینترنت موبایل در جهان ۵۵/ ۲۹ مگابیت برثانیه بوده و این سرعت در ایران و افغانستان به ترتیب برابر است با ۰۳/ ۲۴ و ۲۴/ ۵ مگابیت بر ثانیه. در فهرست این وب‌سایت از رتبه‌بندی کشورهای جهان از نظر اینترنت ثابت هم ایران با یک رتبه سقوط به جایگاه صد و چهل‌وسوم و افغانستان با سه رتبه صعود به انتهای فهرست و جایگاه صد و هفتادوهشتم رسیده‌اند. گزارش اسپیدتست نشان می‌دهد که متوسط سرعت دانلود با اینترنت ثابت در جهان ۷۵/ ۵۹ مگابیت برثانیه بوده و این سرعت در ایران و افغانستان به ترتیب برابر است با ۹۲/ ۹ و ۷۰/ ۱ مگابیت بر ثانیه.

چشم‌انداز مبهم

انتقادها و اعتراض‌ها به کیفیت و سرعت اینترنت در ایران در حالی بالا گرفته است که موضوع طرح صیانت و حواشی آن هم نگرانی‌های مردم و کسب‌وکارها را تا حد قابل‌توجهی افزایش داده است. در واقع طرح‌های سختگیرانه‌ای مانند طرح صیانت و فیلترینگ، مردم را به‌شدت نسبت به سیاست‌های دولتی در زمینه توسعه اینترنت بدبین کرده است؛ تا جایی که بسیاری از کاربران قطعی‌های مکرر اخیر و افت کیفیت اینترنت را به استقبال از تصویب طرح صیانت تعبیر می‌کنند. در واقع این نگرانی‌ها و انتقادها به روند توسعه اینترنت در ایران مربوط است. یک کارشناس در گفت‌وگو با دنیای اقتصاد در این مورد گفت: «نکته اول در این مورد آن است که میزان پهنای باند اینترنت بنا بر سیاست‌های حاکمیتی متناسب با نیاز کشور رشد نکرده یا متوقف مانده است، در حالی که نیازها و مصرف پهنای باند به سرعت در حال افزایش است.

این موضوع باعث شده به خصوص طی چند ماه اخیر میزان اختلالات شبکه به شکل قابل‌توجهی افزایش یابد و طی روزهای اخیر هم به اوج خود برسد. نکته دیگر این است که برخی دست‌اندرکاران و سیاستگذاران تصور می‌کنند با توسعه شبکه ملی اطلاعات نیاز به پهنای‌باند کاهش می‌یابد و با ایجاد دو قطبی پهنای باند داخلی و خارجی عملا بر این پیچیدگی اضافه کرده‌اند. تصور این گروه این است که شبکه ملی اطلاعات یک شبکه مستقل از اینترنت است که در صورت راه‌اندازی، تمام نیازهای کاربران را می‌تواند جوابگو باشد. همین تعبیر از شبکه ملی اطلاعات باعث عدم توجه به رشد نیاز پهنای‌باند اینترنت شده و حتی در سال‌های اخیر شاهد برخوردهایی از سمت نمایندگان مجلس یا نهادهایی مثل شورای فضای مجازی با مقامات دولت‌های پیشین به خاطر توسعه پهنای‌باند اینترنت بوده‌ایم.»

به‌طور کلی کارشناسان معتقدند که بخشی از این مشکلات ناشی از کاهش دستوری پهنای‌باند شبکه‌های اجتماعی است که البته این بحث در طرح صیانت هم به شکل صریحی مطرح شده و بسیاری تصور می‌کنند مجری ارتباطات کشور به استقبال آن رفته است.

 از طرفی بخشی از مشکلات هم ناشی از عدم سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های اینترنت در سال‌های اخیر است. عمده پهنای‌باند موجود کشور هم اکنون از طریق موبایل انجام می‌شود و سرمایه‌گذاری در حوزه نسل‌های جدید موبایل به دلایلی چون تحریم و... در سال‌های اخیر عملا متوقف شده است. شاهد آن هستیم که بسیاری از کشورهای منطقه در حال حاضر نسل پنجم را راه‌اندازی کرده‌اند، اما در ایران هنوز در فاز آزمایشی است. از سوی دیگر سیاستگذاران در سال‌های اخیر با تنظیم‌گری نامناسب، اپراتورهای موبایل را به بزرگ‌ترین بازیگران صنعت تبدیل کرده‌اند و اینترنت خانگی کاملا کند و بی‌استفاده شده است. اپراتورهای موجود اینترنت ثابت هم عملا به تدریج از چرخه رقابت در این عرصه خارج می‌شوند.

دغدغه‌ها و نگرانی‌های مربوط به اینترنت حالا با اعلام این خبر که طرح صیانت در هفته آینده تصویب می‌شود، شکل جدی‌تری به خودشان گرفته‌اند. روز یکشنبه گذشته احمدحسین فلاحی، نماینده مردم همدان و فامنین در مجلس اعلام کرد که قانون حمایت از کاربران در فضای مجازی در هفته آینده تصویب خواهد شد و در تایید آن گفت که این طرح در بیش از ۴۰ کشور وجود دارد. وزیر ارتباطات اما در حاشیه مراسم اخیر درباره طرح صیانت گفت: «هیچ کس در جمهوری اسلامی ایران به دنبال قطع اینترنت و مسدودسازی نیست و ما هم در وزارت ارتباطات به دنبال چنین موضوعی نیستیم.»

با این همه باید گفت زنگ خطر اینترنت در ایران به صدا درآمده است و این موضوعی است که مسوولان نمی‌توانند آن را نادیده بگیرند. این در حالی است که به نظر می‌رسد حتی در صورت برنامه‌ریزی صحیح برای آینده و سرمایه‌گذاری درست، وضعیت کیفیت اینترنت در کوتاه‌مدت حتی بدتر هم خواهد شد و دلیل این موضوع همان نیاز و استفاده مردم است که به وضوح و به سرعت در حال افزایش است.