افزایش شدید نرخ انواع ارزها در ماه‌های اخیر به ایجاد تنوع در قیمت ارز در بازار غیررسمی دامن زده اما در این مدت بازار آزاد شاهد نام‌های مختلفی برای نرخ دلار آمریکا بوده است.
از اواخر فروردین ماه امسال که برای اولین بار پروژه دلار ۴۲۰۰ تومانی با اعلام اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور کلید خورد، تصور عمومی این بود که "ارز دولتی" و "ارز آزاد" دو نرخ موجود در ایران خواهند بود.
بعدا "دلار نیما" (نظام یکپارچه معاملات ارزی) هم به این فهرست اضافه شد که در ظاهر مجموعا سه بازار را تشکیل می‌دادند.
اما معامله گران بازار ارز به خصوص در بازار آزاد با فهرست بلندتری از این سه روبرو شدند که عمده آنها در بازار غیررسمی است.
دلار ۴۲۰۰ تومانی
اواخر فروردین ماه بود که پس از تلاطم شدید ارزی، دولت ایران تصمیم گرفت نرخ جدیدی را برای ارزهای خارجی معرفی کند. این دلار که با نرخ دولتی عرضه می‌شود به دلیل این که خبر آن برای اولین بار توسط اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور اعلام شد به "دلار جهانگیری" هم معروف شد.
این ارز به ۲۵ قلم کالاهای اساسی نظیر برنج، گندم، گوشت و مرغ تعلق می‌گیرد.
نرخ دولتی ارزهای مختلف معمولا روزانه توسط بانک مرکزی اعلام می‌شود و میزان نوسان به نسبت بازار آزاد ناچیز است.
دلار نیما
منظور از این نوع دلار، ارزیست که در "سامانه نظام معاملات یکپارچه ارزی" که به اختصار نیما خوانده می‌شود معامله می‌شود.
این سامانه از اوایل اردیبهشت ماه و پس از اعلام سیاست‌های جدید ارزی بانک مرکزی در زمان ریاست ولی‌الله سیف پس از یک دوره آزمایشی آغاز بکار کرد.
"نیما" در حقیقت محل معامله ارز صادرکنندگان و واردکنندگان است و ارز حاصل از فروش پتروشیمی‌ها در تعیین قیمت نقش عمده‌ای دارد.
قیمت دلار نیما کمتر از نرخ دلار بازار آزاد و بیشتر از دلار دولتی است.
دلار سنا
نام اختصاری "سنا" برگرفته از "سامانه نظارت ارز" است و در حقیقت سایتی است که در آن بانک مرکزی قیمت متوسط قیمت ارز در صرافی‌ها را اعلام می‌کند.
نرخ‌های اعلام شده در این سایت بیانگر میانگین وزنی نرخ خرید و فروش ارز بر مبنای معاملات ثبت شده در سامانه نظارت ارز (سنا) توسط صرافی‌های مجاز ایران و شامل معاملات حواله‌های ارزی انجام یافته در سامانه نیما نیز هست.
در این سایت نرخ میانگین (خرید و فروش) ارزهای مختلف از ساعت ۸ صبح تا ۶ بعدازظهر ساعت به ساعت اعلام می‌شود و در پایان روز نرخ متوسط بر اساس کل معاملات انجام شده اعلام می‌شود.
نرخ ارز در ساعات مختلف در این سامانه بشدت متغیر است.
منظور از نرخ دلار سنا در محاوره عمدتا نرخ فروش در این سامانه است.
دلار تهران
این نوع دلار همانطور که از نامش پیداست دلاری است که در تهران معامله می‌شود ولی خود شامل چند نوع مختلف است.
از زیر شاخه‌های این بازار می‌توان به دلارهای سبزه میدان (سبزه هم خوانده می‌شود)، افشار و چهار راه استانبول نام برد که بدون توجیه خاصی در بعضی روزها و بعضی ساعت‌های یک روز قیمت دلار در یک بازار تهران مثلا افشار ممکن است با بازار دیگری نظیر سبزه میدان متفاوت باشد.
این بازارها از نظر جغرافیایی فاصله چندانی با هم ندارند.
بعنوان مثال دلار "افشار" نام خود را از پاساژ افشار در بالاتر از خیابان فردوسی و چهار راه استانبول گرفته که معاملات زیادی در آن انجام می‌شود.
"دلار سبزه میدان" هم نام خود را مدیون میدانی به همین نام است که در نزدیکی بازار تهران در میدان ۱۵ خرداد واقع شده است.
در این میدان دلالان ارز حضور چشمگیری دارند.
دلار حواله‌ای
این نوع دلار معاملاتی را در بر می‌گیرد که بصورت اسکناس نیست و نقل و انتقال آن بصورت حواله انجام می‌شود.
معمولا صرافی‌هایی که در خارج از ایران حساب ارزی دارند دلار را از طریق حواله برای متقاضیان واریز می‌کنند.
از عمده دلارهای معروف این دسته می‌توان به حواله‌های دلار از افغانستان، ترکیه، و گرجستان اشاره کرد که نرخ آنها با هم متفاوت است.
نرخ حواله‌های افغانستان معمولا از دو نرخ دیگر پائین تر است.
دلار فردایی
این نوع دلار به ارزی گفته می‌شود که به قیمت روز خریداری می‌شود ولی فردا تحویل داده می‌شود.
در روزهایی که خبرهایی نظیر روابط ایران و آمریکا یا اخباری از این دست بازار را متاثر می‌کند و حجم عظیمی از تقاضا روانه بازار می‌شود، حجم ارز در بازار کم می‌شود و این دلار بخشی از تقاضای روز را به خود اختصاص می‌دهد.
خریداران این نوع دلار معمولا کسانی هستند که پیش بینی کرده‌اند قیمت ارز در فردای روز معامله افزایش می‌یابد.
در تهران نرخ دلار فردایی با نام بازار خود مانند "دلار فردایی سبزه" شناخته می‌شود که منظور تحویل ارز در فردای معامله در سبزه میدان است.
دلار شهرستان
این نوع دلار همانگونه که از نامش پیداست در شهرستان‌ها معامله می‌شود و با پسوند شهر خاص از دیگر دلارها متمایز می‌شود.
در این مورد به دلار شیراز، مشهد، بانه ، پیرانشهر، شیراز، مریوان و.... می‌توان اشاره کرد.
قیمت دلار شهرستان در مقایسه با دلار تهران معمولا ارزانتر است.
در مناطق مرزی عمدتا مبادلات مالی بیشتر نقدی است و بانکی نیست و به همین دلیل قیمت ارز عموما در این مناطق از پایتخت و شهرهای بزرگ کمتر است؛ البته این الگو عمومیت ندارد و در بعضی روزها ممکن است قیمت این نوع دلار از سایر دلارها بیشتر هم باشد.
دلار کشورهای همسایه
این نوع دلار هم با پسوند شهر خاص در کشورهای همسایه شناخته می‌شود که عمده‌ترین آنها دلار استانبول، هرات، سلیمانیه، دوبی و تفلیس (گرجستان) هستند.
بخشی از این دلارها نظیر دلار سلیمانیه را قاچاقچیان وارد ایران می‌کنند؛ دلار سلیمانیه (عراق) در غالب موارد ارزانتر از دلار مشهد است.
قیمت دلار هرات هم عموما ارزانتر از دلار سلیمانیه است که البته این الگو در روزهای مختلف متفاوت است.
دلار شبانه
از عمر این نوع دلار مدت زیادی نمی‌گذرد و عمدتا به ارزی اطلاق می‌شود که عمدتا در شبکه‌های جتماعی یا تلفنی در ساعات نیمه شب تا دم صبح در میان خریداران و فروشندگان ارز که عضو این گروه‌های آنلاین هستند معامله می‌شود.
این نوع شبکه‌ها در پی تلاطم ارزی ماه‌های اخیر رواج یافته‌اند.
کسب قیمت دلار شبانه کمی سخت بنظر می‌رسد چون با توجه به بسته بودن بازار، فروشندگان و خریداران واقعی بصورت توافقی قیمت ارز را تعیین می‌کنند که ممکن است به قیمت واقعی دور یا نزدیک باشد.
بعضی از این معامله‌گران به دلیل نیاز ضروری و سریع، به خرید یا فروش ارز اقدام می‌کنند و یا نگرانند که در روزهای آتی قیمت ارز بالاتر رود.
البته تعداد کسانی که قیمت‌های پرت (خیلی بالا یا خیلی پایین) در این گروه‌ها ارائه می‌دهند کم نیست.
تنوع دلارهای مختلف که عمدتا در بازار آزاد معامله می‌شوند، اطلاع رسانی درباره نرخ ارز را هم دچار مشکل کرده است؛ چون در روزی خاص و ساعتی خاص قیمت دلار از بازاری به بازار دیگر متفاوت است.
دلار هرات و دلار سلیمانیه
هرات افغانستان، سلیماینه عراق و دوبی امارات از جمله سه محلی هستند که قیمت ارز در آنها با ایران تا حدی مرتبط و برای معامله گران ارز قابل توجه است. اینکه چه رابطه‌ای بین نرخ معالاتی ارز در این کشورها و ایران وجود دارد موضوعی است که پرس‌وجوی آن از تحلیلگران بازار ارز با توضیحاتی همراه بود. ماجرا از این قراراست که با توجه به تحریم دلاری ایران و عدم امکان مبادلات دلار از کانال بانک‌های خارجی در سال‌های گذشته، برخی کشورها به عنوان کانال نقل و انتقال دلار به ایران بوده‌اند. در سال‌های اخیر با توجه به حجم معاملات ایران در امارات و سهولتی که در ورود ارز از کانال صرافی‌های این کشور وجود داشت، برای سال‌ها نرخ حواله درهم و میزان عرضه و تقاضا در صرافی‌های این کشور در معاملات ارزی ایران اثرگذار بود؛ به هر حال صادرکنندگان بزرگ ایرانی درآمد ارزی خود را به حساب بانک‌های دوبی واریز کرده و از این طریق واردات کالا انجام می‌شد که خود موجب گردش چرخه دلاری بود.
اما در سال‌های اخیر با توجه به محدودیت‌های نقل و انتقال ارز از طریق دوبی، برخی کشورهای دیگر از جمله عراق و افغانستان تا حد زیادی جایگزین دوبی شدند، هر چند که حجم مبادلات آنها با ایران به اندازه دبی نیست. بر این اساس نرخ ارز در هرات افغانستان و سلیمانیه عراق با توجه به مبادلات مورد توجه قرار دارد. این در حالی است که تا زمانی که دلار در ایران دولتی بود و یارانه دریافت می‌کرد نرخ آن نسبت به بازار هرات و سلیمانیه پایین‌تربود، یعنی دلار در این دو شهر بالاتر از ایران قیمت می‌خورد و از این جهت عمدتا خروج ارز از ایران به این مناطق بوده و معاملات برای واردات کالا به صرفه بود، که در این حالت بازار هرات و سلیمانیه پیش‌رو بودند و قیمت گذاری آنها در ایران اثرگذار بود، ولی از زمانی که دلار درایران آزاد و دیگر یارانه دریافت نمی‌کند شرایط تا حدی معکوس شد و ورود اسکناس به ایران از طریق این دو کشور بیشتر انجام می‌شود.
جریان معاملات معمولا به نحوی است که قیمت دلار در ایران روزانه حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ تومان بالاتر از هرات و سلیمانیه تعیین می‌شود چرا که مسافت ورود ارز از این مناطق تا ورود به بازار تهران خود باعث افزایش قیمت می‌شود. بنابراین هر زمان که اتفاقی در این بازارها موجب تغییر قیمت ارز شود می‌تواند بازار ارز ایران را نیز تحت تاثیر قرار دهد. اما در روز گذشته و امروز با کاهش قیمت دلار در ایران، تا حدی این روند برعکس شده و قیمت در ایران پایین‌تر از هرات و سلیمانیه است. دلیل این موضوع نیز از نگاه تحلیلگران ارزی به این برمی‌گردد که در هر حال تزریق ارز در بازار ایران و حمایتی که از بازار می‌شود به طور طبیعی باعث عقب ماندن در بازار نرخ در بازار ایران نسبت به هرات و سلیمانیه شده و اگر تزریق ارز انجام نشده و حمایتی وجود نداشته باشد این قیمت ایران است که بالاتر از این مناطق خواهد بود.
گردآوری از بی بی سی
- 24
- 6
