وعده تورم تک‌رقمی در دولت رئیسی بایگانی شد؟

در یک جمله می‌توانیم بگوییم گرانی‌ها کنترل نشد. برخلاف وعده‌ای که ابراهیم رئیسی به مردم داد. او گفته بود در گام اول دولت، تورم نصف می‌شود و سپس به سمت تک‌رقمی شدن تورم حرکت خواهیم کرد. تیم اقتصادی رئیسی اگرچه تلاش زیادی کرد تا افسار نقدینگی را در ظاهر بکشد، اما نتیجه مطابق انتظارات آنها نبود. دولت تصمیم گرفت به‌جای برداشت از حساب بانک مرکزی از حساب شرکت‌های دولتی پول بردارد تا بلکه به صورت ظاهری هم که شده نقدینگی بالا نرود.

این اتفاق هم البته افتاد و در شتاب رشد نقدینگی اثراتی مشهود شد، اما کند شدن روند رشد نقدینگی نتوانست طولانی‌مدت اثرگذار باشد و دوباره آهنگ رشد قیمت‌ها شروع شد. پیام هشدارآمیز این اعداد را از چند جهت می‌توانیم ببینیم. پیامی که در روند رشد پایه پولی دیده می‌شود، پیامی که در صعودی شدن تورم ماهانه به چشم می‌خورد و پیامی که از دل تورم نقطه به نقطه بیرون می‌زند. این هشدار همان بیشتر شدن تورم و کم شدن ارزش پول ملی است که در ماه‌های بعد انتظارمان را می‌کشد.

نزول غیراقتصادی

تورم ماهانه. این یک شاخص مهم است برای آنکه بدانیم میانگین تورم سالانه‌مان قرار است به چه عددی برسد. این عدد می‌گوید آیا می‌توان به کنترل گرانی‌ها امید داشت یا باید انتظار تورم بیشتری را کشید. آهنگ رشد تورم ماهانه می‌تواند تخمینی از آینده به ما بدهد. با این توضیح وقتی به تورم ماهانه چند ماه گذشته نگاه می‌کنیم از آنچه قرار است در آینده شاهد باشیم، نگران می‌شویم. تورم ماهانه در سال‌های گذشته معمولا در محدوده یک تا ۵/۲درصد نوسان داشت. در خرداد ۱۴۰۱ به دلیل حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی و جهش چندبرابری قیمت مواد غذایی، تورم ماهانه تا ۵/۱۲درصد رشد کرد.

یعنی میانگین قیمت‌ها فقط طی یک ماه ۵/۱۲درصد بیشتر شد. اما این نرخ به دلیل حذف ارز دولتی طبیعی بود. از تیرماه به بعد به‌صورت تدریجی این نرخ کاهش یافت تا شهریور که به عدد ۲/۲درصد رسید. موضوع نگران‌کننده اما در مهرماه اتفاق افتاد. یعنی صعودی شدن مجدد نرخ تورم ماهانه در مهرماه. با وجود آنکه هیچ اتفاق و شوک جدیدی به بازار وارد نشده بود، تورم ماهانه مهر به ۳درصد رسید. این عدد می‌گوید وقتی فقط در یک ماه ۳درصد قیمت‌ها بیشتر شده، مجموع گرانی در ۱۲ ماه، اعداد بالایی را نشان خواهد داد و نمی‌توانیم در پایان سال انتظار کاهش میانگین تورم را داشته باشیم.

یک زمانی ۳درصد معنا و مفهوم نزول داشت. یعنی اگر فردی پولی را قرض می‌داد و به ازای آن ۳درصد در ماه سود می‌گرفت؛ سود رباآلود دریافت کرده بود. اما امروز اگر افراد در ازای پولی که قرض می‌دهند ۳درصد در ماه سود دریافت کنند، فقط حفظ ارزش پول کرده‌اند. به عبارت ساده‌تر با دریافت ۳درصد در شرایط تورمی کنونی گویی هیچ سودی دریافت نکرده‌اند.

پیام پایه پولی

زمانی که ابراهیم رئیسی دولت را تحویل گرفت، پایه پولی ۵۱۵ هزار میلیارد تومان بود. رئیسی در ۱۵ماه ریاست‌جمهوری‌‌اش این عدد را به ۷۱۲ هزار میلیارد تومان رسانده است. یعنی ۲/۳۸درصد پایه پولی رشد کرده است. پایه پولی یکی از شاخص‌های کلیدی در برآورد تورمی است که در ماه‌های بعد باید منتظرش باشیم. هرچقدر میزان رشد پایه پولی با شتاب بیشتری همراه شود؛ رشد نقدینگی هم از این روند متاثر شده و منجر به پدیدار شدن اثر آن در تورم کل می‌شود. برخی اقتصاددان‌ها به‌قدری بر تاثیر پایه پولی بر تورم تاکید دارند که معتقدند به جز رشد پایه پولی نباید به دنبال دلیل دیگری برای تورم گشت.

در دولت رئیسی روند رشد پایه پولی به طرز نگران‌کننده‌ای شتاب گرفته است و این اتفاق از آینده‌ای خبر می‌دهد که گرانی‌های بیشتری را با خود خواهد داشت. آینده‌ای که خیلی دور نیست و همین چند ماه دیگر فرا می‌رسد. عملکرد دولت در بخش اقتصادی در تورم نقطه‌به‌نقطه به‌خوبی قابل مشاهده است. این شاخص به ما می‌گوید قیمت یک کالا مثلا گوشت قرمز در آبان امسال چقدر بوده و نسبت به آبان سال قبل چقدر افزایش پیدا کرده است. در محاسبات مرکز آمار میانگین تورم نقطه به نقطه کالاها ۱/۴۸درصد گزارش شده است. یعنی کالاها به‌طور متوسط در آبان امسال نسبت به آبان سال قبل چیزی حدود ۲درصد کمتر از ۵۰ درصد افزایش داشته است.

وعده‌ تورمی رئیسی چه بود؟

ابراهیم رئیسی در ایام تبلیغات و منظره‌های انتخاباتی تقریبا تمامی وعده‌های خود را بر وعده‌های اقتصادی متمرکز کرد. از مبارزه با فساد تا شفافیت اقتصادی و اصلاح ساختار بانکی و مالیاتی و البته صیانت از سفره مردم و مقابله با گرانی. او در پیش از برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰ گفته بود: «یکی از اقدامات ضروری کنترل گرانی و گران‌سازی است. وضعیت تورم اصلا قابل‌قبول نیست. ۳۲۰درصد تورم در ۸سال گذشته قابل قبول نیست.

قیمت گوشت ۵برابر، قیمت خودرو ۸برابر و مسکن ۷برابر. ما حتما باید اقدامات‌مان را به‌گونه‌ای پیش ببریم که تورم به نیم و بعد به سمت تک‌رقمی شدن حرکت کند. برای این کار باید مدیریت بازار ارز و تقویت ارزش پول ملی در دستور کار قرار بگیرد. موضوع دیگر رفع وابستگی کالاهای اساسی و سفره مردم به نرخ است. یعنی نوعی خودکفایی سفره مردم که امکانات آن در کشور ما فراهم است. نکته دیگر مقابله با انحرافات بازار است. البته دخالت در بازار نه ولی نظارت‌ها حتما باید افزایش پیدا کند. تامین حداقل معاش مردم برای اقشار ضعیف و ارائه کارت اعتباری برای سه‌دهک پایین از دیگر برنامه‌ها است.»

اما تقریبا هیچ‌کدام از این وعده‌ها طی ۱۵ماه گذشته که از عمر دولت سیزدهم می‌گذرد، محقق نشده است. نه تورم مهار شد و به نصف رسید و نه آنچه تحت عنوان انحرافات بازار گفته می‌شد، مدیریت شد. آنچه در این مدت شاهد آن بودیم، تشدید سیاست‌های تعزیراتی و پلیسی و سرکوب قیمتی در بازارهای مختلف از جمله بازار کالا و بازار ارز بود که جوابگو نبوده است. آمارهای رسمی مرکز آمار و بانک مرکزی هم وضعیت نامطلوب تورم در بیش از یک سال گذشته را تایید می‌کند. کافی است که به وضعیت تورم ۱۲ماهه شاخص قیمت کل کالاها یا همان تورم سالیانه نگاه کنیم که از مرداد ۱۴۰۰ تا ماه قبل روند صعودی را طی کرده است.

نرخ تورم سالیانه در ابتدای امسال کار خود را با نرخ ۲/۳۹درصد آغاز کرد، در اردیبهشت ماه ۷/۳۸و در خرداد به ۴/۳۹درصد رسید. در تیرماه امسال اما این تورم از مرز ۴۰ درصد عبور کرد، به‌طوری‌که در شهریور ۱۴۰۱ به ۱/۴۲، در مهر به ۹/۴۲و در نهایت در آبان‌ماه به ۴۴درصد رسید. در خصوص تورم ماهانه نیز آن‌طور که بانک مرکزی اعلام کرده، روند تورم ماهانه در مهرماه ۱۴۰۰ نسبت به شهریورماه با روند افزایشی همراه بوده، به‌طوری‌که با ۳/۰واحد درصد افزایش نسبت به ماه قبل به ۹/۲رسیده است. داده‌های مرکز آمار نیز تورم ماهانه شاخص قیمت کل کالاها و خدمات مصرفی خانوارها را برای آبان‌ماه ۱/۲درصد اعلام کرده و برای مهرماه ۳ درصد که این عدد نسبت به تورم ماهانه شهریور و مرداد ۱۴۰۱ صعودی بوده است. اما تورم نقطه به نقطه در آبان‌ماه امسال نیز ۱/۴۸درصد برآورد شده، به عبارت دیگر میانگین قیمت کالا و خدمات در آبان امسال نسبت به میانگین قیمت کالا و خدمات در آبان سال گذشته نزدیک ۵۰ درصد رشد کرده است.

اما گزارش تحلیل تحولات اقتصاد کلان بانک مرکزی در مهرماه سال جاری نشان می‌دهد که نقدینگی به رقم ۵۶۷۷هزار میلیارد تومان رسید که به نسبت مدت مشابه سال گذشته رشد ۳/۳۴ درصدی داشته است. حجم پایه پولی نیز در نخستین ماه فصل پاییز، به حدود ۷۱۲ هزار میلیارد تومان رسید که در مقایسه با ماه مشابه سال قبل ۵/۳۴ درصد افزایش یافته است. در مورد پایه پولی این عدد در حالی برای مهرماه به‌دست آمده است که پایه پولی در مرداد ۱۴۰۰ عدد ۵۱۵ هزار میلیارد تومان را ثبت کرده بود که روند آن از فروردین امسال با عدد ۶۱۱ هزار میلیارد تومان آغاز و در مهرماه ۱۴۰۱ به حدود ۷۱۲ هزار میلیارد تومان رسیده است. در گزارش بانک مرکزی رقم پایه پولی مهرماه سال جاری ۹/ ۷۱۲هزار میلیارد تومان اعلام شد که به نسبت ماه گذشته رشد ۲/ ۳ درصدی را ثبت کرد.