خبر قابل انتظار و در عین حال شوکآور بود؛ «رشد اقتصادی کشور در سال ۱۳۹۷ نسبت به سال قبل از آن با نزول ۶/۸درصدی به منفی ۹/۴درصد رسید». در اولین واکنشها به این خبر، علت این سقوط آزاد اقتصادی، وجود تحریمهای گسترده اقتصادی (بخوانید نفتی) آمریکا علیه ایران عنوان شد که البته خیلی با واقعیتها همخوانی ندارد. آمریکا تحریمهای گسترده نفتی خود علیه ایران را در روز سیزدهم آبان و در حالیکه حدود هشت ماه از سال را پشت سر گذاشته بودیم، وضع کرد.
بنابراین نزول قابل توجه رشد اقتصادی در سال گذشته بیش از آنکه علت تحریمی داشته باشد، متاثر از علل داخلی است؛ موضوعی که «آلبرت بغزیان»، استاد اقتصاد دانشگاه تهران هم به آن اذعان دارد و در گفتوگو با همدلی در تشریح علل نزول اقتصادی کشور در سال گذشته، مدیریت کلان و دستگاههای نظارتی را نشانه رفته است.
چند سالی بود که در کشور با نرخ رشد اقتصادی مثبت مواجه بودیم؛ اما روز گذشته آماری منتشر شد که از نزول ۶/۸درصدی رشد اقتصادی پارسال نسبت به سال قبل از آن و رسیدن به نرخ منفی ۹/۴درصد خبر میدهد. آیا این آمار موجب نگرانی اقتصاددانان میشود؟
محاسبه رشد اقتصادی به این صورت است که عدد سال قبل با عدد فعلی مقایسه شود و اگر ارقام تولید ناخالص ملی کمتر باشد، نشاندهنده نزول اقتصادی است. حالا بر اساس اعلام مرکز آمار در سال۹۷ نسبت به وضعیت سال قبل از آن با کاهش بسیار مواجه هستیم که مطلوب هیچ کس نیست. البته در این بین ممکن است با بالا رفتن قیمتها، درآمد در برخی صنایع بیشتر شده باشد، مانند صنعت خودروسازی که سال گذشته یکی از تولیدات خود را برای مثال ۴۰ میلیون فروخت؛ در حالیکه در سال قبل از آن همان محصول را ۲۵میلیون تومان میفروخت. در این حالت اگر نرخ تورم را از درآمد کسر کنیم، باز هم شاهد کاهش نرخ رشد اقتصادی میشویم. این وضعیت حتماً باعث ایجاد نگرانی است.
بیشترین علت این کاهش نرخ اقتصادی چیست؟
این وضعیت دلایل متعددی دارد؛ ما از تورم بیشترین لطمه را دیدهایم، همچنان که از تحریم، از کمکاری صنعت و از ضعف وزارت نفت در تولید و صادرات کافی نفت خسارت دیدهایم.
البته افراد بسیاری هستند که ضعف اقتصادی کشور را تنها ناشی از تحریمهای گسترده علیه ایران میدانند. نظر شما چیست؟
به هر حال شرایط تحریم در تضعیف قدرت اقتصادی هر کشوری موثر است. رئیس جمهور تلاش بسیاری میکند تا تحریم اثربخشی خود را نداشته باشد؛ ولی تحریمها و یکسری کمکاریهای داخلی، دست به دست هم دادهاند و الان شاهد این اتفاق هستیم. به نظرم نظام آماری ما باید طوری باشد که بتواند به صورت ماهانه محاسبات آماری خود را اعلام کند تا دولت بر اساس آن بتواند تصمیمگیری و تصمیمسازی کند. به هر حال تحریم در ایجاد وضعیت کنونی خیلی موثر است.
البته نباید فراموش کنیم که تحریمهای نفتی از آبان گذشته وضع شدند و تنها در چند ماه آخر سال تاثیرگذار بودهاند.
ما حتی میتوانستیم با اتخاذ تصمیمات درست تاثیر تحریمهای نفتی بر رشد اقتصادی کشور را خنثی کنیم. درست است که کشورها در خرید نفت از ایران محتاط شدهاند، اما نباید فراموش کنیم که حتی از سال قبل از آن باید پیشبینی میکردیم. بازگشت تحریمهای گسترده و حتی اعمال تحریمهای بیشتر جزو شعارهای انتخاباتی ترامپ بود و با رئیس جمهور شدن او باید به پیشگیری میاندیشیدیم. مقام معظم رهبری بارها این موارد را گوشزد و با طرح اقتصاد مقاومتی، راهکارهایی را برای مقابله با تحریم اتخاذ کرده بودند؛ اما متاسفانه برخی از وزیران در دولت نتوانستند این توصیهها را به درستی انجام دهند.
به نظر، شما قایل به ضعف مدیریتی در امر اقتصاد هستید.
بله. من وضعیت صنعت را مثال میزنم؛ پیش از این ادعا میشد که در صنعت خودرو خودکفا هستم. اما با اعمال تحریمها و خروج کمپانیهای بزرگ خودروسازی مانند رنو از ایران، الان ظرفیت تولید و عرضه خودرو از سوی دو شرکت بزرگ خودروسازی دولتی در پایینترین حد ممکن قرار دارد؛ چون بسیاری از قطعات خودروها در داخل کشور تولید نمیشوند و راه ورود آنها به کشور بسته است.
این وضعیت نشان میدهد که در صنعت خودروسازی، اهداف کاملاً سمت و سوی سودجویی داشته است و خودروسازان به فکر رونق تولید نبودند. یا در بازار لوازم خانگی شاهد این هستیم که شرکتهای بزرگ که محصولات خود را تحت لیسانس در داخل ایران تولید میکردند، از کشورمان رفتهاند و حالا در امر تامین مواد اولیه ناتوان هستیم و این آشفتگی در بازار لوازم خانگی ایجاد شده است. یا در یک مورد دیگر؛ وزیر نفت بعد از توافق برجام با افتخار از حضور شرکت بینالمللی توتال در ایران سخن میگفت؛ اما همین شرکت بعد از خروج آمریکا از برجام خیلی راحت کشورمان را ترک کرد. علت این موارد در این است که قراردادهای حضور این شرکتها برای تولید و ایجاد شغل در ایران، کاملاً ضعیف منعقد شده بودند که به راحتی ملغی شدند.
معتقد هستم که بسیاری از مشکلات اقتصادی ما در کنار عللی مانند تحریم، به اخلاق حرفهای مدیران اقتصادی مرتبط است. مدیریت ما نتوانست به پیشبینی درست از مناسبات بینالمللی دست یابد و به تبع آن شاهد این مشکلات بسیار هستیم. درست است که تحریمها باعث گران شدن قیمت ارز شد؛ اما اقتصاد ما تا این حد شکننده بود که با بالا رفتن قیمت ارز، اقتصاد ما این همه ضعیف شود؟ مشکل را میتوان در عملکرد ناکارآمدی مدیران اقتصادی جستوجو کرد.
آیا اقتصاد بیمارگونه ما همچنان باید با این حال نزار خود ادامه دهد؟
همه افراد با هر میزان رفاهی که از آن برخوردار هستند، بعد از ابتلا به بیماری دنبال بهبود میروند. ما هم باید اقتصاد بیمار خود را درمان کنیم. در عین حال میدانیم که علت بیماری و ضعف اقتصادی، ضعف مدیریتی است که البته این ضعف مدیریت هم سابقهای بسیار طولانی دارد. چرا در این همه سال نتوانستهایم این ضعف را رفع کنیم؟ آیا دانشکدههای مدیریت ما نمیتوانند مدیر خوب تربیت کنند؟ فکر میکنم این مشکل به اخلاق برمیگردد. ما مدیران خوب داریم، اما در بیشتر موارد دنبال نفع شخصی خود هستند یا بهبود اوضاع اقتصاد کشور.
الفبای مدیریت در هر سازمانی استفاده از تمام ظرفیتهاست و در این باره آموزههای دینی و متون بسیاری داریم که راهکارها را بیان کردهاند که در سرلوحه همه آنها حفظ اخلاق است. اخلاق در امر اقتصاد از بین رفته است. با وضع مالیات بر مسکن مقاومت میشود. خانه، خودرو، طلا و ارز در دست مردم احتکار شده است. همه این بخشها مدیریت دارند و چون مدیریت ضعیف است، شاهد این وضعیت هستیم.
سرانجام وضعیت اقتصادی کشور را چگونه میبینید؟
باید این وضعیت درمان شود. در ابتدا باید نظام ارزی کشور را مشخص کرد. اینکه ارز گران شده است، توجیهی است که نباید به زبان آورد؛ زیرا بانک مرکزی اعلام کرده است که ایران مشکلاتی مانند تامین ارز یا صادرات ندارد. اگر نتوانیم نظام ارزی را مشخص کنیم؛ به این معناست که اطلاعات بانک مرکزی غلط است. همچنین باید نظام بانکی را سامان داد. نرخ بهره را پایین آورد و مطالبات آنها از ابربدهکاران بانکی را وصول کرد.
این موارد به کنترل بازار منتهی میشود که در نتیجه آن کسی در خانه طلا و ارز نگه نمیدارد؛ چون به دنبال سود است، سرمایهاش را در بانک سپردهگذاری خواهد کرد. تاکید دیگر من است که در همه این موارد باید نظارت اصولی را برقرار کنیم. دولت، سازمانهای نظارتی و بازرسیها و قوه قضاییه باید ورود جدی به این قضیه داشته باشند. مانند کاری که در ترکیه و ژاپن انجام شد، باید مدیران را به صورت دقیق از نظر توانایی و اعتقاد و صداقت و تقوی بررسی کنند و در این حوزه بازنگری صورت بگیرد تا تحت نفوذ سفارشهای مختلف قرار نگیرند.
- 11
- 2