«میلیاردرها، میلیونر می‌شوند»، «ریال، تبدیل به تومان می‌شود»، «صفرهای مزاحم از اسکناس‌های رنگارنگ ملی بیرون می‌روند»، «تراکنش‌های بانکی آسانتر می‌شود» و...، اینها تنها چند نمونه از واکنش‌های اجتماعی به موضوع حذف صفر از پول ملی است. صحبت‌های تخصصی‌تر در این‌باره را در خیلی از مقالات بین‌المللی،
گزارش‌های تفصیلی اقتصادی یا حتی در میان یادداشت کارشناسان می‌توان دید. موضوع حذف صفر از پول ملی حرف تازه‌ای در ایران نیست، این ماجرا حالا بیش از دو دهه است که در اقتصاد مطرح شده و هر بار بی‌نتیجه به سایه رفته، تنها سوالی که در میان اذهان عمومی با این رفت‌وآمدها ایجاد شده این است که موضوع صفرزدایی تا چه اندازه می‌تواند حال و روز اقتصاد را بهتر کند، تورم را کاهش دهد، هزینه‌های دولت را کم کند یا حتی گره کوری از مشکلات قدیمی در اقتصاد باز کند. هر بار که سکانداران اقتصادی لب به سخن می‌گشایند و این لایحه برای توافق به مجلس می‌رود، این سوالات در ذهن اذهان عمومی ایجاد می‌شود.
داستان صفرزدایی از پول ملی، این‌روزها هم پرونده بازی روی میز بهارستانی‌ها دارد و اظهارنظرهای کارشناسی بسیاری را در این زمینه می‌توان شنید. از اواخر مرداد امسال که لایحه حذف چهار صفر از پول ملی به مجلس رفته و زمزمه‌هایی درباره احتمال اینکه «پارسه» جای ریال را بگیرد مطرح شده، این موضوع بار دیگر با واکنش بسیاری از دست‌اندرکاران اقتصادی و حتی اقشار مختلف جامعه همراه شده است. یکی از بحث‌های مهم در این زمینه، تاثیر حذف صفرهای بی‌ارزش و در عین حال با ارزش از پول ملی، بر روند تغییرات نرخ تورم است.
هر بار که ماجرای حذف صفرها به میان آمده، ذهن بسیاری از افراد به تاثیر این سیاست بر تورم متمرکز شده است و حالا تحلیلهای بی‌شماری در این زمینه می‌توان در رسانه‌های مختلف دید. هر چه که هست، به باور بسیاری از آگاهان اقتصادی، حذف صفرها از مقابل پول ملی، تاثیری بر کاهش روند رو به بالای قیمت کالاهایی که طی سال‌های اخیر رشد قابل‌توجهی را کرده‌اند، ندارد. آنطور که از صحبت‌های تحلیل‌گران برمی‌آید حتی اگر این صفرزدایی باعث کاهش نرخ تورم شود، این اتفاق کوتاه‌مدت و بی‌دوام خواهد بود. نکته قابل‌توجه این است که حذف صفرها در آینده زمینه را برای رشد هر چه بیشتر قیمت کالاهای اساسی فراهم خواهد کرد. البته در این زمینه اختلاف نظرهای زیادی وجود دارد. عده‌ای از تحلیل‌گران اقتصادی با وجود اظهارنظرهای منفی درباره تاثیر حذف صفرها بر تورم، همچنان نگاه دیگری به این موضوع دارند و مسئله حذف صفرها را مساوی با رشد تورم نمی‌دانند.
«همدلی» برای بررسی تاثیر صفرزدایی از پول ملی و تاثیر پاک کردن صفرهایی که مدت‌هاست روی پول ملی رژه می‌روند، بر مهمترین فاکتورهای اقتصادی از قبیل تورم و کاهش هزینه‌های دولت به سراغ علیرضا حائری، یکی از آگاهان اقتصادی رفت که مشروح این گفت‌وگو در ادامه آمده است:
ایده حذف چهار صفر از پول ملی از کجا نشات گرفته است و دلیل اصرار بانک مرکزی به این اقدام چیست؟
خیلی از کشورها دست به این کار زده‌اند و به این صورت نبوده که به فکر ما رسیده باشد. کشورهای مختلفی این کار را انجام داده و دنبال یک سری از اهدافی بوده‌اند که برخی به آنها رسیده و برخی نیز نرسیده‌اند. ما هم خواسته‌ایم که به تأسی از این کشورهای موفق، این اقدام را انجام داده و قطعا بانک مرکزی به دنبال اهدافی هست که برای اجرای این طرح مصر است.
بر حسب شنیده‌های بنده یکی از دلایلی که دولت و بانک مرکزی مصر به انجام این کارند این است که دوباره اعتبار را به پولمان برگردانیم؛ به این معنی که ما یکی از ضعیف‌ترین واحد پولی را در برابری ارزی به خصوص با دلار و یورو داریم یکدفعه‌ای صورت مسئله را پاک کنیم و بگوییم دلار دیگر ۱۲۰هزار ریال نیست و ۱۲ریال شده است، و این قضیه از نظر حیثیتی در سطح ارز بین‌المللی شاید برای ما زیاد جالب نباشد. شاید دولت و بانک مرکزی به دنبال بحث روانی در سطح بین‌المللی هستند که بگویند یک یورو برای ما ۱۵ریال است و وضع‌مان زیاد هم بد نیست، در صورتی که می‌دانیم زیاد هم وضع‌مان خوب نیست. اینها به دنبال این هستند که برابری ارزی را در سطح بین‌الملل جوری کنند که زیاد برایش‌شان مایه شرمساری نباشد.
سوریه الان چندین سال است که درگیر جنگ است و نه زیرساخت اقتصادی دارد و نه صادرات، ولی نرخ برابری ارزی‌اش با دلار بهتر از ما است. حتی افغانستان هم نرخ برابری‌اش با دلار بهتر از ما است، آن هم افغانستان که کل تولید ناخالص داخلی آن بیشتر از ۱۰تا۲۰ میلیارد دلار نیست یا حتی عراق که باز در این زمینه از ما جلوتر است. ما یکی از پایین‌ترین نرخ‌های برابری ارزی در دنیا را داریم. ۱۵۰هزار واحد پولی باید بدهیم تا یک یورو بگیریم. این قضیه برای ما ایجاد ناراحتی می-کند که با اینکه اقتصاد ما بدتر از سوریه نیست، پس چرا نرخ برابری ارزی‌مان باید به این صورت باشد. تولید ناخالص داخلی ما بالای ۴۰۰ میلیارد دلار است، در صورتی که سوریه و افغانستان خیلی از این رقم پایین‌تر هستند. با این حجم از تولید ناخالص داخلی می-بینیم که باز هم ما وضعیت مناسبی در زمینه برابری ارزی نداریم و به نظر من تنها دلیلی که دولت و بانک مرکزی به دنبال این قضیه هستند این است که این نرخ را در دنیا یک مقدار سر و سامان دهند.
به نظر کارشناسان حذف صفر از پول ملی زمانی موثر است که با یک سری سیاست-های اقتصادی همراه باشد. با توجه به این قضیه کشور آمادگی چنین اقدامی را دارد؟
اهدافی که سایر کشورها در سطح کلان به دنبال آن هستند با برداشتن ۴صفر به تنهایی تاثیر خاصی را در پی نخواهد داشت. تنها نتیجه مثبتی که این کار می‌تواند برای ما داشته باشد این است که محاسبات حسابداری را، به خصوص برای شرکت‌ها و بانک‌ها راحت‌تر می‌کند، حجم اسکناس که در دست مردم است کاهش پیدا می‌کند و شمارش پول و جا به جایی آن راحت‌تر می‌شود؛ اگر فقط حذف چهار صفر در دستور کار باشد، این اتفاقات می‌‌افتد. ولی اگر حذف چهار صفر با اصلاحات مالی دیگر همراه باشد می‌تواند در کاهش تورم و کاهش نقدینگی اثر داشته باشد و این‌طور که من فهمیده‌ام این اقدام در کشور با سایر اصلاحات مالی همراه نخواهند بود که بخواهد منجر به کاهش تورم و افزایش قدرت خرید مردم شود. پس در نتیجه تنها تاثیرش در همان تسهیل محاسبات مالی و جابه‌جایی پول خواهد بود. هیچ تاثیر مثبتی بر رشد اقتصادی کشور، اگر قرار باشد این اتفاق به تنهایی بیفتد، نخواهد گذاشت.
تاثیر این اقدام بر تورم چگونه خواهد بود؟
حذف چهار صفر می‌تواند تاثیر منفی در تورم کشور بگذارد. مثلا وقتی قرار است عددی رند شود، کاسب‌ها و فروشندگان ما این عدد را به سمت بالا رند می‌کنند. اگر قرار است شما کالایی را به مبلغ ۱۲۸۵۰ریال بخرید، اگر چهار صفر را بردارید می‌شود ۱.۲۸ که این عدد را به صورت ۱.۳ رند می‌کنند و در واقع انگار آن کالا دو درصد افزایش قیمت داشته است. حتی همین مقدار جزئی هم در تورم بی‌تاثیر نخواهد بود.
آیا حذف چهار صفر تاثیری هم بر روی هزینه‌های دولت خواهد داشت؟
این اقدام در هزینه‌های جاری دولت تاثیر مثبتی نخواهد داشت و فقط می‌تواند در هزینه-های محاسبات مالی تاثیر گذار ظاهر شود و در کوتاه مدت حتی می‌تواند به افزایش هزینه‌ها هم منجر شود چرا که وقتی قرار است این چهار صفر حذف شوند «دوران گذاری» خواهد داشت. در این دوران گذار نیاز است که دولت یک سری اسکناس جدید چاپ کند و بعد از دوران گذار نیز وارد «دوران تثبیت» می‌شود که دوباره مجددا نیاز است اسکناس‌های دیگری چاپ شود. چاپ اسکناس‌ها در دوران گذار، که ممکن است سه یا چهار سال هم زمان ببرد، برای دولت و بانک مرکزی هزینه‌بر خواهد بود. مثلا کشور ترکیه هم چندین سال پیش شش صفر را از واحد پول ملی خود حذف کرد. آن زمان در ترکیه تورم به شدت بالا بود و حتی اسکناس‌های ۲۰میلیون لیری و ۱۰میلیون لیری رد و بدل می‌شد. بعد از اینکه ترکیه تصمیم به حذف شش صفر گرفت، اسکناس-هایی چاپ کرد که همان ۲۰میلیون لیری بود، با این تفاوت که ۲۰ را بزرگ نوشته بود و شش صفر بعدی را کوچک‌تر نوشته بود و داشت در دورانی یکی دو ساله مردم را به این قضیه حذف صفرها عادت می‌داد که ۲۰ آن در ذهن‌شان تثبیت شود و صفرهای ادامه را برای اینکه ذهن مردم عادت کند، کوچک‌تر کرده بودند. در آن زمان ترکیه برای تمام اسکناس‌هایش این کار را کرد و این خود یک هزینه مضاعف بود. بعد از یکی دو سال که چشم مردم به اعداد روی اسکناس عادت کرده بود،
یک سری اسکناس جدید چاپ کرد و آن‌وقت در آنها شش صفر را به کلی حذف کرد. برای ما هم قاعدتا همین اتفاق باید بیفتد، یعنی در اسکناس۵۰۰۰۰ ریالی، ۵ را بزرگ‌تر و چهار صفری را که قرار است حذف شود کوچک‌تر کنند. پس باید در نظر گرفت که نیاز است چه حجم زیادی از اسکناس چاپ شود و بعد که مردم به حذف صفرها عادت کردند دوباره اسکناسی که مد نظر دولت بوده است و بدون آن چهار صفر چاپ شود. در یک دوره ۴ یا ۵ ساله هزینه زیادی برای چاپ اسکناس به دولت تحمیل خواهد شد و پس از این دوران در هزینه چاپ صرفه‌جویی خواهد شد و پس از این مدت شاید بتوان کمی از هزینه‌های چاپ پول که در کوتاه مدت ایجاد شده بود را جبران کرد.
نظر شما در مورد اجرای این طرح چیست و چرا مجلس موافق آن نیست؟
به نظر من این اقدام هیچ تاثیر مثبتی در اقتصاد کشور مثل تولید ناخالص داخلی، رشد اقتصادی، تورم و غیره نخواهد داشت. فقط هزینه چاپ مجدد اسکناس را روی دست دولت خواهد گذاشت. به عقیده من زمان، امری مهم در این مسئله است و اینکه چه زمانی شما تصمیم به انجامش بگیرید و زمانی باید این کار انجام شود که همه چیز مهیا باشد. ما در حال حاضر رشد منفی ۹درصدی را داریم تجربه می‌کنیم و اقتصاد ما در حال کوچک شدن است. تورم بالای ۴۰درصد داریم. قدرت خرید مردم کاهش پیدا کرده است.
احتمالا مجلس هم با توجه به این نکات شرایط را برای اجرای این طرح مناسب نمی‌داند. موقعی باید تصمیم به برداشتن صفر گرفته شود که بقیه مولفه‌ها و شاخص‌های اقتصادی هم مثبت و رو به بالا باشد که این اقدام بتواند اثرگذار واقع شود وگرنه این برگی است که اگر نابه‌جا به کار برده شود، سوزانده می‌شود. دولت که نمی‌تواند هر ده سال یک بار اقدام به حذف صفر کند. ممکن است هر صد سال یک بار بشود دست به این کار زد. پس با اقدام بی‌موقع نباید این امکان را سوزاند و بهتر است زمانی انجام داده شود که شاخص‌های اقتصادی مثبت باشند و قطعا مجلس نیز این موارد را در نظر گرفته است.
- 15
- 3
