داستان آب در کشور ما، داستان غم‌انگیزی است. داستان کشوری که در منطقه خشک جهان قرار گرفته و ظاهرا هم کسی باور ندارد که این منطقه جغرافیایی، منطقه‌ای بی‌آب و علف است. مردمانش در استفاده از این منبعغیرتجدید‌پذیر، چنان دست سخاوتمندانه‌ای دارند که مطابق آمار رسمی دو برابر سرانه جهانی، آب مصرف می‌کنند!
با این حال، حدود سه یا چهار‌سال پیش بود که یکی از متخصصین حوزه آب، محاسبه و برآورد «پایان منابع آبی» را ارایه کرده بود، او می‌گفت: میزان متوسط بارندگی سالانه در کشور حدود ٢٥٠میلی‌متر است که اگر آن را در مساحت کشور ضرب کنیم، مجموع بارش سالانه در کشور ٤٠٠میلیارد مترمکعب می‌شود. از این میزان حدود ۹۲میلیارد مترمکعب روان آب، ۲۵میلیارد مترمکعب آب‌های نفوذی و ۱۳میلیارد مترمکعب جریان‌های سطحی است. اين حجم بارندگی شامل ميزان تلفات و تبخیر (سالانه ١٠میلیارد مترمکعب از آب شیرین ذخیره شده کشور در پشت مخزن سد‌ها، تبخیر می‌شود) بوده که با حذف آنها، آب قابل استفاده به‌طور متوسط حدود ۹۵میلیارد مترمکعب برآورد ميشود. البته ضروری است بیان شود که ایران کشوری است که ۸۵درصد آن در منطقه خشک و نیمه‌خشک قرار دارد. میزان بارش سالانه‌اش، یک‌سوم متوسط جهانی و میزان تبخیر آن، ۲۰درصد بیشتر از متوسط جهانی است». اما باز هم با این شرایط گویا کسی باورش نیست که آب نیست یا آب کم است. داستان آب را با تمام این اطلاعات باید از اهلش پرسید. مهندس احمد مشیری مدیر دفتر بهبود کیفیت آب استان تهران در این زمینه به ما کمک کرده و اطلاعاتش را در اختیار روزنامه شهروند قرار داده است.
درباره منابع آبی، کمبود منابع آب و... حرف‌های زیاد زده شده است. یکی از موضوعاتی که خیلی درباره‌اش صحبت شده، مجادلاتی است که در اثر کمبود آب اتفاق خواهد افتاد. در این زمینه، چه می‌توان گفت. وضع آب چگونه است؟
اول از همه درباره آن بخش که مربوط به مجادلات است را مطرح کردید و باید بگویم، من معتقدم جنگ آینده، جنگ آب است. وضع جهان درحال حاضر به خاطر پدیده گرمایش و افزایش دما موجب تبخیر منابع آب شرب می‌شود. آلودگی منابع آبی، افزایش حفره ازون و... همه و همه وضعی را پیش آورده که کشورهای مختلف از نظر منابع آبی در تنگنا قرار دارند. اساسا اکنون بیشتر کشورها به خاطر مسائل مختلف در حوزه آب حتی با هم مناقشه دارند. ایران خودمان را نگاه کنید. حریررود، هیرمند، اروند، ارس یا دیگر رودهایی که نامشان را نیاوردم، در حوزه آبریز خود، مشترک با دیگر کشورهاست. حتی در برخی از موارد، کشورهایی، حق‌آبه کشورهای دیگر از منابع مشترک را به دلایلی نمی‌دهند و با ایجاد سد و... در حوزه سرزمینی خود، منابع آبی را محدود و محدودتر می‌کنند و امکان مناقشه آبی را بیشتر.
بنابراین این‌که درباره جنگ آینده حرف زده می‌شود و من هم تأکید می‌کنم؛ جنگ آینده، جنگ آب خواهد بود. اطمینان وجود دارد و این اطمینان روزبه‌روز به کاهش بیشتر منابع آبی می‌انجامد و احتمال خطر را هم افزایش می‌دهد.
وضع منابع آبی کشور ما چگونه است؟
درباره این موضوع و کمبود آب در کشور به دلیل شرایط محیطی و جغرافیایی، زیاد حرف زده شده است. همین الان کافی است در میان منابع دیجیتال جست‌وجو کنید، کلی آمار و اطلاعات درباره این‌که فلان میزان منابع آب شرب وجود دارد و وضع جغرافیایی‌مان این‌طور یا آن‌طور است، خواهد آمد. می‌خواهم این را بگویم که ما باید از منظر مسئولیت‌پذیری در مقابل جامعه، الگوی مصرف را در کشورمان درست کنیم. الان هم وضع منابع آبی کشور مناسب نیست. این را نباید فراموش کرد آب شرب، تجدیدپذیر نیست. منابع آب جهان مقداری مشخص است و بخش اعظم آن آب شور است. منابع طبیعی آب شیرین از طریق تبخیر و سپس بارش به دست می‌آید، حالا چه به شکل جاری و چه به شکل منابع زیرزمینی اما متاسفانه الان در وضعی هستیم که منابع آبی شیرین هم دارد شور می‌شود. بنابراین باید الگوی مصرف را درست کنیم.
من هم با شما موافقم که حرف در این زمینه زیاد زده‌ایم، اما موضوع اصلی این است که باید اقدام عملی انجام دهیم.
مشکل این است که هرکدام از ما در طول روز، چه در منزل و چه در محل کار، هرجا که باشیم، به شیوه‌های مختلف، آب شرب را هدر می‌دهیم. آب شربی که تولید آن بسیار سخت و هزینه‌بر است. در این میان شیوه‌هایی که در ساختارها هم به کار می‌رود، خیلی درست عمل نمی‌کند. همین الان اگر من به محل کار شما بیایم، بدون این‌که آنجا را دیده باشم، حدس می‌زنم از شیر دو قلو در محل کارتان استفاده می‌شود. چرا؟ چون این الگویی است که در ساختمان‌سازی ما به وجود آمده است. حالا مواردی مانند لوله‌کشی‌های شهری و... را هم به هدررفت‌های آب در ساختمان‌ها که از شیر، سفت‌نبودن واشر و... هرز می‌رود، اضافه کنید. این شیوه مصرف مشکل‌ساز است و باید شما به‌عنوان رسانه پا به میان بگذارید و دایم درباره این موضوعات حرف بزنید. حرف‌زدن درباره بحران آب نباید مختص فصل تابستان یا یک روز و دو روز باشد. باید در این زمینه فرهنگ‌سازی کنیم. باید فرهنگ مردم طوری شکل بگیرد که اگر روزی در خیابان کسی با آب لوله‌کشی، خودرواش را شست یا جلوی منزل یا مغازه‌اش را با این آب شست، مردم آن عمل را قبیح بشمارند. مشکل دیگر این است که ما برای شرب از آب لوله‌کشی استفاده می‌کنیم.
یعنی باید لوله‌کشی آب شرب ایجاد کنیم؟
خیر منظورم این نیست. این کار را باید به صورت محلی و متمرکز انجام داد و مناطقی را در نظر گرفت که مردم بروند و از آنجا آب شرب را استفاده کنند و آب لوله‌کشی صرفا برای مصارف بهداشتی‌شان باشد.
سوالی که احتمالا مردم پیش خواهند کشید، این است که آیا در مناطق دیگر دنیا از این شیوه استفاده می‌کنند که ما بخواهیم از این شیوه‌ها استفاده کنیم؟
در کشورهای پیشرفته روش‌های خیلی بهتر از این را استفاده می‌کنند. اصولا در دنیای امروز و به‌طور ویژه در کشورهای توسعه‌یافته، کسی از آب لوله‌کشی شهری برای آب شرب استفاده نمی‌کند. در هلند یا دیگر نقاط اروپا این‌طور است یا مثلا در ونیز که آب فراوان است. اصلا شهر ونیز روی آب است. در این شهر کسی از آب لوله‌کشی شهری برای مصارف آشامیدنی استفاده نمی‌کند. همه از آب بسته‌بندی‌شده استفاده می‌کنند اما متاسفانه در کشور ما استفاده از آب بسته‌بندی‌شده نه‌تنها رواج پیدا نکرده بلکه در برخی موارد عده‌ای تصور می‌کنند این کار ویژه قشر خاصی است و حتی درمقابل آن موضع می‌گیرند. اینها همه موارد فرهنگی است که باید به آن توجه شود و غیر از رسانه‌ها کس دیگری نمی‌تواند توجه مردم را به این موضوعات جلب کند.
اینها که بخش فرهنگی است، سوال این است که آیا اقدام دیگری می‌توان برای تأمین آب انجام داد؟
این بخش فرهنگی‌اش خیلی مهم است، زیرا پیداکردن منابع آبی به این راحتی نیست، اما طرحی وجود دارد که از آن به‌عنوان میانرود یاد می‌شود یا همان طرح معروف ارتباط آبی دریای شمال و جنوب (دریای خزر با خلیج‌فارس) با استفاده از حفر کانال. به نظر من این طرح بسیار مهم است و باید انجام شود اما مخالفت‌هایی در این زمینه وجود دارد.
توضیح بیشتری می‌دهید؟
برخی درباره این طرح می‌گویند که مثلا معضلات زیست‌محیطی خواهد داشت یا مباحث دیگری (که جای طرحش اینجا نیست) اما بحث من این است، شما اگر بخواهید یک کارخانه هم بسازید، ممکن است مشکلات زیادی برای محیط به وجود آورد اما چرا مثلا یک کارخانه سیمان با آن همه آلودگی‌های محیط‌زیستی که دارد، ساخته می‌شود. احتمالا مسئولان می‌نشینند و با هم صلاحدید می‌کنند و مثلا حجم کم یا زیاد آلودگی زیست‌محیطی یک کارخانه سیمان در سیستان‌وبلوچستان را به دلیل اشتغالزایی آن، نادیده می‌گیرند یا شیوه‌هایی را به کار می‌برند که این آلودگی یا دیگر معضلاتش کمتر شود اما اصل طرح را برای منافعش اجرا می‌کنند. در این زمینه هم بحث اصلی این است که منافع این طرح چنان است که باید گروه‌های مختلف که با این موضوع مشکل دارند، بنشینند و حرف بزنند تا موانع پیش‌روی آن، حل شود. اگر این طرح اجرا شود، منافع زیادی دارد.
شما به‌عنوان یک کارشناس این منافع را تأیید می‌کنید؟
بحث من نیست. یک گروه بزرگ با ١٣٥ تخصص گرد هم آمده‌اند و درباره اثرات این طرح بر محیط‌زیست و... بحث کرده‌اند. درباره این‌که چه تعداد شغل از طریق شیلات در حاشیه آن به وجود می‌آید، تبخیر آب در مناطق مرکزی و بارش مجدد آن چه تأثیری بر کویرزدایی دارد و آب و هوا را چگونه تغییر می‌دهد، همه اینها بحث شده و کاملا مشخص است اما مشکلاتی وجود دارد که باید بنشینند و در رأس حاکمیت آن را حل کنند. این موضوع با گفت‌وگو حل می‌شود.
منبع آبی به‌عنوان آب کارستی هم ظاهرا وجود دارد و می‌تواند جایگزین منابع فعلی آب شود. این منبع چیست و چطور می‌توان آن را جایگزین کرد؟
ببینید آب کارستی و تحقیقاتی که در این زمینه انجام می‌شود، خوب است اما درنهایت حتی به فرض اگر با استفاده از این منابع که در عمق وجود دارند، بتوانیم بخشی از کمبود آب را حل کنیم، بالاخره این آب هم مانند منابع آب زیرزمینی تمام می‌شود. آب کارستی آبی است که از خلل و فرج سنگ‌ها به دلیل خاصیت کم اسیدی که آب باران دارد، از آنها عبور کرده و در عمق جریان‌هایی مانند رودخانه یا غار علیصدر را به وجود می‌آورد. بحث من این است که ما منابع زیرزمین و سفره‌های آبی داشته‌ایم و از آن استفاده کرده‌ایم و اگر به این آب‌ها هم دست پیدا کنیم، باز هم منابع‌اش تمام می‌شود. به نظر من باید همان طرح شمال و جنوب را اجرا کرد.
بالاخره آب کارستی مانند منابع آب زیرزمینی تمام می‌شود. آب کارستی آبی است که از خلل و فرج سنگ‌ها به دلیل خاصیت کم اسیدی که آب باران دارد، از آنها عبور کرده و در عمق جریان‌هایی مانند رودخانه یا غار علیصدر را به وجود می‌آورد . بحث من این است که ما منابع زیرزمین و سفره‌های آبی داشته‌ایم و از آن استفاده کرده‌ایم و اگر به این آب‌ها هم دست پیدا کنیم، باز هم منابع‌اش تمام می‌شود. به نظر من باید همان طرح میانرود یا شمال و جنوب را اجرا کرد.
- 16
- 3
