این روزها با اوجگیری قاچاق سوخت مصرف بشدت بالا رفته و از این‌رو مسئولان به‌دنبال راهکاری برای مدیریت وضع موجود هستند. طرح‌هایی روی میز دولت قرار گرفته که از میان آنها کوپنی شدن بنزین و گازوئیل (نفت گاز) یادآور نوستالژی دهه ۶۰ و دوران پس از جنگ تحمیلی ایران و عراق است. گزینه‌ای که برخی کارشناسان آن را تأیید و عده‌ای اجرای آن را بی‌فایده و حتی غیر قابل اجرا تلقی می‌کنند.
البته مسئولان می‌گویند که کوپنی شدن بنزین اگر به مرحله اجرا برسد، همانند دهه ۶۰ نیست و احتمالاً اجرای آن با استفاده از کارت سوخت خواهد بود نه کوپن‌های کاغذی. مزیت مهم این طرح را می‌توان توزیع عادلانه یارانه میان تمام اقشار جامعه و یک گام رو به جلو در زمینه اصلاح قیمت‌ها دانست. چرا که بر اساس این طرح هر کس چه خودرو شخصی داشته باشد یا نه، از یک یارانه مشخص سوخت برخوردار خواهد شد و می‌تواند در صورت عدم استفاده آن را به دولت یا به مصرف‌کننده نهایی بفروشد.
بررسی‌های بانک مرکزی در سال ۹۶ نشان می‌دهد که ۴۹.۴ درصد خانوارهای ایرانی از اتومبیل شخصی و ۱۶ درصد از موتورسیکلت استفاده می‌کنند. جالب است که یارانه بنزین از این مسیر بیشتر سهم دهک‌های متوسط تا دهم می‌شود. یعنی خانواده‌های فقیر از این یارانه بی‌نصیب هستند. اما مشکل بزرگ‌تر زمانی خودنمایی می‌کند که به رشد بیش از حد استاندارد بنزین و گازوئیل و پدیده قاچاق سوخت برخورد می‌کنیم. قاچاق سوخت یارانه‌ای که به جای رسیدن به دست جامعه هدف یارانه به چنگال قاچاقچیان می‌افتد.
یارانه ۵ هزار تومانی هر لیتر بنزین
آمارها نشان می دهد که میانگین مصرف بنزین در تابستان تقریباً حدود ۹۰ میلیون لیتر در روز بوده و نزدیک به ۹ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد داشته است. این میزان رشد اصلاً طبیعی نیست و کارشناسان معتقدند که بخشی از این رشد مربوط به اوجگیری قاچاق در نتیجه اختلاف قیمت سوخت در ایران با کشورهای همسایه است.اختلاف قیمتی که از رشد افسار گسیخته نرخ دلار در ماه‌های گذشته نشأت می‌گیرد.
در این باره علی شمس اردکانی کارشناس ارشد انرژی با حمایت از طرح سوخت کوپنی به «ایران» گفت: «این کار لازم است و به اعتقاد من حتی اجرای آن دیر شده است. سوخت یک سرمایه میان نسلی است که باید با استفاده از راهکارهای دقیق آن را حفظ کرد. درهیچ نقطه از دنیا بنزین یارانه‌ای رشد اقتصادی به ارمغان نیاورده و حتی برعکس. برای مثال می‌بینیم که در کشور همسایه یعنی ترکیه قیمت بنزین بیش از ۱۰ برابر ایران است اما در همین حال رشد اقتصادی آن هم بیش از دو برابرایران است. اگر سوخت ارزان و دادن یارانه به اقشار پردرآمد جامعه که خودرو سوار هستند می‌توانست رشد اقتصادی و توسعه به‌دنبال داشته باشد، الان وضعیت کشور این چنین نبود.»
او ادامه داد: «دولت در حال حاضر به هر لیتر بنزین بیش از ۵ هزار تومان و به هر لیتر نفت گاز نزدیک به ۵ هزار و ۵۰۰ تومان یارانه می‌دهد. سود این یارانه به جیب پولداران و قاچاقچیان می‌رود. یک فرد پورشه سوار ۴ برابر یک فرد از طبقه متوسط جامعه که پراید سوار می‌شود، یارانه می‌گیرد. چرا که خودروی وی در هر کیلومتر ۴ برابر پراید سوخت مصرف می‌کند. اما از آن بدتر سودی است که از بابت یارانه‌ها نصیب قاچاقچیان می‌شود.» به اعتقاد شمس اردکانی قاچاقچیان سوخت فقط مرز نشینان فقیر نیستند، بلکه آنها افرادی پرنفوذ هستند که در پشت مرزنشینان پنهان شده‌اند.
او می گوید: «همین افراد هم با استفاده از قدرت خود اجازه نمی‌دهند که دولت قیمت حامل‌های انرژی را اصلاح کند.برآورد می‌شود که روزانه ۱۵ میلیون دلار قاچاق انواع سوخت رقم می‌خورد و نزدیک به ۱۰ میلیون دلار سود از این مسیر نصیب قاچاقچیان می‌شود.» رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران تصریح کرد: «اما اگر دولت برای تمام اقشار جامعه یک سهم مشخص از یارانه سوخت بویژه بنزین و گازوئیل را در نظر بگیرد و اجازه دهد هر کس که از این یارانه استفاده نمی‌کند، آن را در بازار مطمئنی به دولت یا به مصرف‌کننده واقعی با قیمتی منطقی نظیر فوب خلیج فارس بفروشد، از این طریق می‌تواند هم با قاچاق مبارزه کند و هم به تقسیم عادلانه یارانه دست یابد. ضمن آنکه همه سعی می‌کنند برای مدیریت هزینه‌ها مصرف خود را مدیریت کنند. این تعریف سوخت کوپنی و اجرا شدنی است.»
نگاهی به یارانه سوخت در ایران
قیمت نفت و بنزین در بازار جهانی بسیار نزدیک به هم است. با در نظر گرفتن هر بشکه نفت خام معادل ۸۰ دلار، هر لیتر بنزین در بازار جهانی حدود ۵۰ سنت می‌شود. از آنجایی که بنزین در ایران لیتری هزار تومان ثابت است تقریباً هر لیتر بنزین بیش از ۵ هزار تومان یارانه پنهان دارد.اما هر قدر قیمت دلار بالاتر می‌رود یا نفت خام در دنیا گران‌تر می‌شود، این یارانه پنهان بیشتر و بزرگ‌تر می‌شود. الان هم که قیمت نفت در بازارهای جهانی رو به افزایش است، احتمالاً بزودی این یارانه پنهان بیشتر نیز خواهد شد.
با این حال قاچاقچیان سوخت یارانه بیشتری را به خود اختصاص می‌دهند. برای مثال در کشور ترکیه هر لیتر بنزین ۱.۱۲ دلار است. با احتساب هر دلار ۱۲ هزار تومان در بازار آزاد، هر لیتر بنزین قاچاق حدود ۱۲ هزار تومان برای قاچاقچی سود به همراه دارد. بنزین تنها کالای یارانه‌ای مهم نیست. یارانه عظیمی هم به گازوئیل داده می‌شود.برآورد می‌شود که حدود ۹۰ میلیون لیتر در روز نیز مصرف نفت گاز کشور باشد.بر این اساس تقریباً دولت سالانه حدود ۳۰۰ هزار میلیارد تومان یارانه بابت بنزین و گازوئیل می‌دهد اما این رقم به دست جامعه هدف یارانه نمی‌رسد.
عطیه لباف
- 11
- 2
