به گزارش دنیای اقتصادی، عدم تحقق درآمدهای بودجهای در کشورهای نفتی موضوع غیرمعمولی نیست، زیرا کشورهای نفتخیز که بخش مهمی از درآمدهای خود را از فروش نفت به دست میآورند، برای بودجهبندی هر سال خود مجبورند پیشبینی از قیمت نفتخام در بازارهای جهانی داشته باشند و بر اساس آن درآمدهای خود را برای سال پیشرو برآورد کنند. اما «غیرقابل پیشبینی بودن» از ذات بازار نفت جدا نیست، کافی است نگاهی به نوسانات قیمت نفت و پیشبینیهای قیمتی در سالهای اخیر بیندازیم تا بدانیم به ندرت برآوردی از قیمت نفت محقق شده است. بنابراین همواره ریسک عدم تحقق بودجه، کشورهای صادرکننده نفت را تهدید میکند. اما این موضوع در ایران در شرایطی که کشور مورد تحریمهای آمریکا قرار دارد، ابعاد بسیار پیچیدهتری به خود گرفته است. در حالی که برآورد چندان دقیقی از قیمتهای سال آینده نفت در دست نیست، میزانی که ایران میتواند نفت خود را به فروش رساند نیز با ابهامات بسیاری مواجه است.
در این شرایط درآمدهای نفتی در بودجه سال آینده ۵/ ۲۹ میلیارد دلار برآورد شده است، اما این رقم که بخش مهمی (حدود ۳۰ درصد) از درآمدهای دولت در این سال را تشکیل میدهد با عدم قطعیت بالایی مواجه است. بر اساس گفته مقامات، این رقم بر اساس صادرات روزانه ۵/ ۱ میلیون بشکه نفت با قیمت ۵۴ دلار در هر بشکه تنظیم شده است. در واقع اگر قیمت ۵۴ دلار را در ۵/ ۱ میلیون ضرب کنیم، پیشبینی از درآمدهای روزانه نفتی کشور به دست میآید و با ضرب این عدد در ۳۶۵ روز سال به رقم ۵/ ۲۹ میلیارد دلار درآمد نفتی در نظر گرفته شده در بودجه سال ۹۸ خواهیم رسید.
اما آیا این رقم تحقق خواهد یافت؟ بسیاری رقم صادرات ۵/ ۱ میلیون بشکه در روز را خوشبینانه میدانند و در مقابل بر این باورند که قیمت نفت در بودجه محتاطانه لحاظ شده است. بنابراین این سوال مطرح است «آیا قیمت نفت به اندازهای پایین در نظر گرفته شده که ریسک عدم تحقق صادرات روزانه ۵/ ۱ میلیون بشکه را پوشش دهد و اطمینانی برای تحقق درآمدهای نفتی بودجه سال آینده ایجاد کند؟» در این گزارش با توجه به پیشبینیها از قیمت و میزان صادرات نفت ایران، تلاش شده تحقق درآمدهای نفتی بودجه سال ۹۸ بر اساس سناریوهای مختلف محک زده شود.
سناریوهایی براساس صادرات نفت
تحریمهای آمریکا علیه ایران که از آبان ماه سال جاری اعمال شده، میزان صادرات نفت کشور را کاهش داده است. در حال حاضر برآوردهای گوناگونی از میزان فروش نفت کشور میشود، اما هیچ آمار دقیقی از مقدار صادرات نفت وجود ندارد. آنچه ابهام در میزان فروش نفت و تحقق درآمدهای نفتی پیشبینی شده در بودجه سال آینده را افزایش داده، احتمال پایان معافیتهای اعطا شده به خریداران نفت ایران از سوی دولت آمریکا است. مهلت معافیت از تحریم خرید نفت ایران، پنجم ماه مه مصادف با ۱۵ اردیبهشت ۱۳۹۸ به پایان میرسد، مشخص نیست که دولت ترامپ با پایان این مهلت چه سیاستی اتخاذ خواهد کرد.
ترامپ همزمان با آغاز تحریمها هشت کشور چین، هند، ژاپن، کرهجنوبی، ترکیه، اندونزی، یونان و ایتالیا را از تحریم خرید نفت ایران معاف کرد. واشنگتن اخیرا مجددا مدعی شده که هدف صفر کردن صادرات نفت ایران را دنبال میکند، از این رو با پایان مهلت ۶ ماهه معافیتها را تمدید نخواهد کرد. با این حال کارشناسان این اظهارات کاخ سفید را بازی روانی با اقتصاد ایران دانسته و بر این باورند که معافیتها تمدید خواهد شد. اما احتمال دارد، این بار حلقه تحریمها تنگتر شود و با عدم اعطای معافیت به برخی کشورها یا کاهش سهمیه خرید آنها، کاهش بیشتر صادرات نفت ایران رقم بخورد.
آنطور که برآورد موسسات مختلف نشان میدهد، ایران در ماه نوامبر مصادف با اولین ماه شروع تحریمها کمتر از ۸۰۰ هزار بشکه در روز نفت صادر کرده است. همچنین گفته میشود که در دو ماه میلادی گذشته یعنی دسامبر ۲۰۱۸ و ژانویه ۲۰۱۹، میزان صادرات نفت ایران حدود یک میلیون بشکه در روز بوده است. اما پیشبینی میشود از ماه جاری میلادی میزان صادرات قدری افزایش یابد زیرا در دو ماه ابتدای اعمال تحریمها تنها سه کشور خریدار نفت ایران بودند که تعداد آنها در ژانویه به پنج کشور رسیده است. در واقع با وجود معافیتها، برخی ابهامات در میزانی که هر کشور اجازه خرید نفت از ایران دارد و همچنین تحریمهای بیمه نفتکشها و مبادلات مالی، خرید نفت از سوی برخی کشورهای معاف شده با تاخیر آغاز شد. حتی سه کشور یونان، ایتالیا و اندونزی با شروع تحریمها هیچ نفتی از ایران خریداری نکردند.
بنابراین با آغاز خرید تمام ۵ مشتری سنتی نفت ایران از ماه فوریه میزان صادرات نفت کشور افزایش خواهد یافت، با این حال کارشناسان بر این باورند که ترامپ با پایان معافیتها در اردیبهشت، فشار بیشتری بر صادرات نفت ایران اعمال خواهد کرد. همچنین باید توجه داشت که حتی اگر ترامپ در اردیبهشت معافیتها را تمدید کند، این معافیتها احتمالا ۶ماهه خواهد بود و دومین مهلت ۶ماهه معافیت از تحریم خرید نفت ایران در آبان ۹۸ به پایان میرسد. بنابراین سال آینده بار دیگر باید منتظر تصمیم ترامپ درخصوص اعطای معافیت از تحریم خرید نفت باشیم و این موضوع تحقق میزان صادرات نفت ایران در بودجه سال آینده را با چالش بیشتری مواجه میکند.
از این رو، به نظر میرسد احتمال اینکه ایران در شرایط تحریم بتواند روزانه ۵/ ۱ میلیون بشکه نفت به فروش رساند، اندک و میزان صادرات نفت در بودجه سال ۹۸ کشور خوشبینانه در نظر گرفته شده است. بسیاری بر این باورند که احتمالا میانگین صادرات نفت و میعانات گازی ایران در سال پیش رو به بیش از یک میلیون بشکه در روز نخواهد رسید.
با این مقدمه، به محک تحقق درآمدهای نفتی در بودجه سال آینده کشور میپردازیم. در این راستا، دو مدل تعریف کردهایم که اولی بر اساس سناریوهای مختلف از میزان صادرات نفت قرار دارد. در این مدل درآمدهای نفتی برآورد شده در بودجه ۹۸ را بهعنوان پارامتر معلوم و ثابت در نظر گرفته و قیمت نفت موردنیاز برای تحقق این درآمد نفتی را در سناریوهای مختلف صادراتی به دست آوردهایم.
فرض شده در سال آینده ایران ۶۰۰ هزار بشکه، ۸۰۰ هزار بشکه... تا ۷/ ۱ میلیون بشکه در روز نفت صادر کند. در سناریوی صادرات روزانه ۶۰۰ هزار بشکه نفت، قیمت باید به ۱۳۵ دلار در هر بشکه برسد تا درآمدهای نفتی ایران در بودجه محقق شود. اما در رقم صادرات یک میلیون بشکه در روز که بسیاری آن را منطقیترین حالت ممکن میدانند، نفت باید بهطور متوسط حدود ۸۱ دلار بر بشکه معامله شود تا درآمدهای نفتی کشور به ۵/ ۲۹ میلیارد دلار برسد. با این حال رسیدن قیمت نفت به این ارقام چندان محتمل به نظر نمیرسد.
سناریوهایی براساس قیمت نفت
اما پارامتر مهم دیگر در تحقق درآمدهای نفتی کشور در سال آینده قیمت نفت است. قیمت نفت در بودجه سال آینده ۵۴ دلار در نظر گرفته شده که قدری محتاطانه به نظر میرسد. قیمت نفت برنت این روزها به بالای ۶۵ دلار بر بشکه صعود کرده و بر اساس آخرین نظرسنجی والاستریت ژورنال از ۱۱ بانک بزرگ بینالمللی، پیشبینی میشود متوسط قیمت این نفت شاخص در سال جاری میلادی به ۶۷ دلار بر بشکه نیز برسد. با این حال، فاصله پیشبینیهای انجام شده از قیمت نفت از سوی کارشناسان و قیمت در نظر گرفته شده برای آن در بودجه ۹۸ آنقدری نیست که ریسک ناشی از افت صادرات کشور و عدم تحقق صادرات روزانه ۵/ ۱ میلیون بشکه در روز را پوشش دهد.
از سوی دیگر باید توجه داشت با وجود اینکه قیمت نفت عمان، نفت شاخص خاورمیانه در حال حاضر به بیش از ۶۵ دلار بر بشکه رسیده، بعید به نظر میرسد ایران نفت خود را با این قیمت یا نزدیک به آن به فروش رساند. ایران برای افزایش جذابیت نفت خود برای مشتریان در دوران تحریم، تخفیفهایی در قیمت نفت در نظر میگیرد. همچنین به دلیل تحریم بیمهای نفتکشها، نفت را با ناوگان خود با اعمال تخفیف زیادی به خریداران عرضه میکند. حتی پول ناشی از فروش نفت نیز با مدت زمان بیشتری نسبت به شرایط عادی به ایران داده میشود. بنابراین آنطور که تاکید میشود، احتمالا پولی که در حال حاضر ایران بابت هر بشکه نفت خود دریافت میکند، چندان بیشتر از قیمت ۵۴ دلاری که در بودجه لحاظ شده نیست.
حال به محک درآمدهای نفتی کشور در بودجه ۹۸ بر اساس مدل دوم میپردازیم. در این مدل نیز میزان درآمد نفتی را بهعنوان پارامتر معلوم و ثابت در نظر گرفتهایم، اما در این مدل قیمت نفت را سناریوبندی کرده و میزان صادرات نفت را بهعنوان مجهول به دست آوردهایم. بنابراین محاسبه شده که در قیمتهای مختلف نفت، ایران چه میزان صادرات باید انجام دهد تا درآمدهای نفتی بودجه ۹۸ محقق شود. در این مدل سناریوهای مختلفی بر اساس نفت ۴۵ دلاری، ۵۰ دلاری،... تا ۸۰ دلار تعریف شده است.
همانطور که در جدول نشان داده شده، اگر نفت در سال ۹۸ بهطور متوسط ۴۵ دلار بر بشکه به فروش رسد، ایران باید روزانه ۸/ ۱ میلیون بشکه نفت و میعانات گازی صادر کند تا درآمدهای نفتی بودجه ۹۸ محقق شود که چندان محتمل به نظر نمیرسد. اما اگر قیمت نفت به ۸۰ دلار بر بشکه برسد، با صادرات روزانه یک میلیون بشکه نیز با کسری بودجه مواجه نخواهد شد، با این حال این گزینه نیز چندان منطقی به نظر نمیرسد. در قیمتهای ۶۵ دلار نفت، ایران با صادرات حدود ۲۵/ ۱ میلیون بشکه در روز میتواند میزان درآمدهای نفتی در نظر گرفته شده در بودجه را محقق کند، اما صادرات این مقدار نیز با توجه به شرایط تحریمی چندان آسان نخواهد بود.
به نظر میرسد محتملترین و منطقیترین حالت برای سال آینده صادرات ۸۰۰هزار تا یک میلیون بشکه در روز در قیمت ۶۵ دلار بر بشکه باشد که به معنای درآمد نفتی ۱۹ تا ۲۴ میلیارد دلار در سال ۹۸ است. در صورت تحقق چنین ارقامی برای صادرات و قیمت نفت، ایران در سال آینده با ۱۰ میلیارد دلار کسری بودجه مواجه خواهد شد.
محک تحقق ارز مورد نیاز برای کالاهای اساسی
اما گذشته از ارقام درآمد نفتی در بودجه ۹۸، دولت میگوید ۱۴ میلیارد دلار ارز برای تامین کالاهای اساسی کشور در سال آینده لازم دارد. اما در صورتی که شرایط تحریم سختتر شود، آیا تحقق این مقدار ممکن خواهد بود؟ بررسیهای «دنیایاقتصاد» نشان میدهد، در قیمت ۴۵ دلاری نفت، صادرات روزانه ۸۵۰ هزار بشکه برای تحقق ارز مورد نیاز برای تامین کالاهای اساسی کافی خواهد بود. حتی اگر صادرات نفت ایران به حدود ۶۰۰ هزار بشکه در روز برسد با قیمت کمتر از ۶۵ دلار برای هر بشکه نفت، تحقق این مبلغ شدنی است.
بنابراین هرچند به نظر میرسد تحقق درآمد ۱۴ میلیارد دلاری کار چندان دشواری نخواهد بود، اما در صورت وقوع چنین شرایطی همه درآمدهای نفتی کشور باید به تامین کالاهای اساسی اختصاص داده شود. در واقع اگر دولت تصمیم داشته باشد که تمام درآمد ۱۴ میلیارد دلاری خود را در شرایط دشوار تحریم صرف تامین کالاهای اساسی کند، نه تنها از تخصیص بودجه به شرکت ملی نفت و همچنین سهم صندوق توسعه ملی باز میماند، بلکه باید از همه هزینههای عمرانی و خدماتی خود نیز صرفنظر کند و این شرایط بسیار دشواری را پیش روی کشور قرار خواهد داد.
نسیمعلایی
- 12
- 4
