مجلس شورای اسلامی طرحی را در دستور کار قرار داده که بر توسعه پالایشگاه‌ها و پتروپالایشگاه‌ها تأکید دارد. چراکه فروش فرآورده‌های نفتی و محصولات پتروشیمی آسان‌تر از نفت است. بویژه در شرایطی که تحریم کننده در پی ردیابی محموله‌هاست و می‌خواهد راه‌های کسب درآمد ارزی تحریم شونده را مسدود کند.
طرحی در نوبت بررسی مجلس
فرآورده‌های نفتی و محصولات پتروشیمی دارای بازار گسترده و در برخی موارد انحصاری فروش هستند؛ حجم محموله‌ها کم است؛ راه‌های متنوع حمل برای محصولات وجود دارد و تبادلات مالی خرد دارند. کارشناسان معتقدند که سال‌ها قبل باید ایران در مسیر تکمیل زنجیره ارزش افزوده محصولات نفتی گام برمی‌داشت اما «ماهی را هر وقت از آب بگیری تازه است». در این خصوص علی ادیانی عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی به «ایران» گفت: «طرحی را مبنی بر توسعه پالایشگاه‌ها و پتروپالایشگاه‌ها امضا کردیم و به تصویب کمیسیون انرژی رسید.
این طرح عادی است و در فرآیند رسیدگی قرار گرفته است.» این نماینده مجلس ادامه می‌دهد: «بنا بر آیین نامه داخلی مجلس هرگاه ۵۰ نفر از نمایندگان تقاضایی مبنی بر در اولویت قرار دادن برخی از این طرح‌ها را از هیأت رئیسه داشته باشند، به قید اولویت دردستور برنامه قرار می‌گیرد. البته طرح‌های اولویت دار زیاد است و این طرح در صف نوبت قرار دارد. امیدواریم که رسیدگی و با اجرای آن موافقت شود.» ادیانی درباره نحوه تأمین مالی پیشنهادی مجلس نیز معتقد است: «ظرفیت‌ها و مشوق‌هایی پیش‌بینی شده که انگیزه لازم به سرمایه گذاران داخلی و خارجی می‌دهد.
باید ظرفیت‌های قانونی را فراهم کنیم. حجم اعظمی از نقدینگی در کشور ما وجود دارد که در صورت ایجاد ظرفیت‌ها و مشوق‌های لازم، بخش خصوصی ورود خواهد کرد. باید برنامه‌ای را اتخاد کنیم که نقدینگی به جای سوق یافتن به سمت خدمات و دلالی به توسعه اختصاص یابد.» عضو کمیسیون انرژی مجلس می‌گوید که در کنار بررسی این طرح، برای فروش نفت هم به وزارت نفت اختیاراتی داده شده که بدون ایجاد رانت و فساد می‌تواند تحریم‌ها را بی‌اثر کند.
اولویت با کدام است؟ پالایشگاه یا پتروپالایشگاه
احداث یک واحد پتروپالایشگاه در مقایسه با مجتمع پتروشیمی و پالایشگاهی که جدا از هم فعالیت می‌کنند، هزینه بیشتری دارد اما دارای مزایای متعددی نیز هست. از جمله افزایش حاشیه سود فرآورش نفت، کاهش آلاینده‌ها، مدیریت یکپارچه و هماهنگی آسان تر. برخی آمارها نشان می‌دهد که حاشیه سود پتروپالایشگاه تقریباً ۲ تا ۲.۵ برابر حاشیه سود پالایشگاه هاست. از این روست که صنعت نفت دنیا در دو دهه اخیر به سمت ادغام صنایع پتروشیمی و پالایشگاه حرکت کرده‌است. اکنون ۱۲ درصد اتیلن، ۵۵ درصد پروپیلن و ۷۹ درصد پارازایلن دنیا که از جمله مهمترین محصولات اصلی و پایه‌ای پتروشیمی محسوب می‌شوند، در مجتمع های پتروپالایشگاهی تولید می‌شود. البته در این خصوص باید هزینه‌ها و منابع موجود را نیز سنجید. اما به‌طور کلی توسعه پالایشگاه، پتروشیمی، پتروپالایشگاه که با امکان سنجی، مطالعات فنی و مهندسی انجام می‌شود، می‌تواند خلق ارزش افزوده در صنعت نفت را افزایش دهد.
در این باره محسن قمصری مدیر سابق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران به فارس گفته بود: «صادرات فرآورده‌های نفتی نسبت به صادرات نفت خام راحت‌تر بوده و امکان رهگیری و تحریم محموله فرآورده کمتر است زیرا راه‌های متنوع‌تری برای صادرات فرآورده وجود دارد. حتی کشورهای بزرگی مانند عربستان که سیطره کاملی بر بازارهای نفت دارند، در کشورهای مصرف‌کننده، پالایشگاه‌هایی تأسیس کرده‌اند و نفت خود را در همان جا تبدیل به فرآورده کرده و می‌فروشند. این راهکاری منطقی است. پس نمی‌توانیم مخالف آن باشیم.»
قمصری می‌گوید: «البته توسعه صنایع پالایشی و تبدیل نفت به فرآورده اقدامی زمانبر است. اگر حتی امروز شروع به این کار کنیم، چهار سال دیگر به نتیجه می‌رسد. ضمن آن‌که مشکل تأمین منابع مالی نیز وجود دارد. با این وجود باید به سمت توسعه صنابع پایین دستی حرکت کنیم تا ارزآوری برای کشور تضمین شود.» در این باره خبرنگار ما نظر مسئولان وزارت نفت را جویا شد اما هیچ کدام حاضر به توضیح نبودند و برخی مسئولان مربوطه هم می‌گفتند که به‌دلیل سوء‌استفاده امریکا، نمی‌توانیم راهکارها و برنامه‌ها را رسانه‌ای کنیم. باید منتظر ماند و دید که آیا مجلس می‌تواند مسیری قانونی برای توسعه صنعت نفت طراحی کند یا خیر.
یادداشت
بازگشت به استراتژی های پایدار
مهدی عسلی:کارشناس ارشد انرژی
سالهاست که راهبرد اقتصادی کشور ما بخصوص در بخش نفت اشتباه بوده است. حداقل بعد از جنگ تحمیلی باید این مسیر اصلاح می‌شد. کشور باید در این بخش یک راهبرد سه شاخه را دنبال می کرد:
ا- توسعه واقعی پالایشگاه‌ها و فعالیت‌های پایین دستی صنعت نفت (مثلاً اگر پالایشگاه‌های کوچک توسط بخش خصوصی و یا با سرمایه‌گذاری مشترک همسایگان در نزدیک مرز ایجاد ظرفیت برای صادرات فرآورده‌های نفتی به کشورهای همسایه در حد ۱.۵ تا ۲ میلیون بشکه در روز ایجاد می‌شد آسیب پذیری امروز را نداشتیم)،
۲- ایجاد نیروگاه‌های برق برای استفاده از سوخت ارزان نفت و گاز و صادرات برق به همسایگان،
۳- ایجاد خط لوله گاز به اروپا و شروع صادرات گاز به اروپا،
۴- توسعه صنعت پتروشیمی و صنایع انرژی بر که علاوه بر ایجاد اشتغال اصولاً نیاز به صادرات نفت خام را از بین می‌برد،
۵- متنوع کردن اقتصاد با ایجاد مشوق‌های واقعی برای بخش خصوصی.
اما این فرصت‌ها را از دست دادیم. نه بخاطر این‌که کارشناسان گزارش نکردند (برای مثال به اهمیت اقتصادی و استراتژیک صادرات گاز به اروپا همیشه در گزارش‌های کارشناسی بخش نفت و گاز اشاره شده و یا در برنامه سوم توسعه (۱۳۷۷) که بنده از نزدیک در جریان آن بودم ایجاد پالایشگاه‌های خصوصی و منطقی کردن قیمت‌های انرژی و متنوع کردن فعالیت‌های اقتصادی آمده بود اما هیچ‌کدام اجرا نشد)؛ بلکه به دلیل فعالیت‌ها و اعمال نفوذ گروه‌های رانتی با قدرت و در مواردی مانند صادرات گاز به اروپا ممانعت قدرت‌های بزرگ به اصطلاح دوست. اگرچه دیر شده اما همین حالا هم یک مدیریت سیاسی-اقتصادی کارآمد که هدف اصلی آن توسعه ایران باشد، تمام این کارها را در ۵ سال یا کمتر می‌تواند انجام دهد. اگر این اصلاحات انجام نشود، مانع اصلی سیاسی است نه اقتصادی.
عطیه لباف
- 19
- 6
