دربی هفته گذشته استانبول میان گالاتاساری و فنرباغچه مثل همیشه داغ بود، اما با این حال دیگر آن حال و هوای همیشگی را نداشت. نه فقط چون حالا یک باشگاه دیگر از استانبول بالاتر از آنها و بشیکتاش به عنوان قدرت جدید فوتبال ترکیه ظهور کرده، بلکه به خاطر اینکه سه قدرت سنتی کنار رود بسفر حالا با مشکلات زیادی دست و پنچه نرم می‌کنند. به ویژه فنرباغچه که اصلا حال و روز خوشی ندارد و عملاً ورشکسته است.
از زمان تاسیس لیگ ترکیه در سال ۱۹۵۹، گالاتاسارای، بشیکتاش و فنرباغچه که در ترکیه به «اوچ بویوک» (سه بزرگ) مشهورند، حاکمان بلامنازع آن بوده‌اند. به جز این سه باشگاه، تنها ترابوزان اسپور (شش بار در دهه‌های هفتاد و هشتاد میلادی) و آخرین بار بورسا اسپور در سال ۲۰۱۰ توانسته‌اند قهرمان لیگ شوند. اما حالا به نظر می‌رسد با قدرت گرفتن باشگاه باشاک‌شهیر که در سال ۱۹۹۰ به عنوان باشگاه شهرداری استانبول با نام «استانبول بی‌بی» تاسیس شد و سپس در سال ۲۰۱۴ به «باشاک شهیر اف‌کا» تغییر نام داد، عصری جدید در فوتبال ترکیه دارد شکل می‌گیرد. اما حالا باشاک‌شهیر با سه امتیاز اختلاف نسبت به گالاتاسارای، پنج هفته مانده به پایان فصل صدرنشین است.
«گالاتاسارای ۲-رجب طیب اردوغان صفر»
موفقیت باشاک‌شهیر در این مدت کوتاه اصلا تصادفی نیست. پیشرفت این باشگاه دقیقاً در دوره بحران سه باشگاه سنتی ترکیه اتفاق افتاده که در رقابتی شدید بر سر افتخار و جام، همدیگر را تا آستانه ورشکستگی پیش برده‌اند و به این ترتیب راه را برای همشهری جدیدشان هموار کرده‌اند.
در فضای سیاسی پرتنش ترکیه در سال‌های گذشته، بسیار از ترک‌ها گمان می‌کنند موفقیت باشاک‌شهیر هدف دولت فعلی است و برای همین آن را «تیم حکومتی» می‌دانند. بعد از شکست دو بر صفر باشاک‌شهیر در بازی فصل گذشته لیگ مقابل گالاتاسارای، خانم مرال آکشنر، از مخالفین دولت باطعنه توییت کرد: «گالاتاسارای ۲-رجب طیب اردوغان صفر». پیش از آن بازی اردوغان، رییس جمهور ترکیه از هواداران خواسته بود به استادیوم بروند. باشاک‌شهیر معمولاً در بازی‌های خانگی خود تنها سه هزار تماشاگر دارد. اردوغان پنج سال پیش استادیوم جدید ۱۷ هزار نفری این باشگاه را هم شخصاً افتتاح کرده بود.
اما این تنها پیوند باشاک‌شهیر با حکومت نیست. نشریه آلمانی «کیکر» در مورد این ارتباط کندوکاو کرده و در یک گزارش نوشته «مدیپول» اسپانسر اصلی این باشگاه هم یک نشانه دیگر رابطه نزدیک با دولت و حزب حاکم عدالت و توسعه است. این بیمارستان زنجیره‌ای که چهار سال پیش حقوق نام‌گذاری باشگاه را خرید، متعلق به فخرالدین کوچا است که حالا وزیر بهداشت ترکیه هم شده و پزشک خانواده اردوغان نیز هست. سایر اسپانسرهای باشگاه باشاک‌شهیر نیز به حزب عدالت و توسعه بسیار نزدیک‌اند. مثل شرکت کالیون که ساخت استادیوم جدید باشاک‌شهیر را برعهده داشته است. کالیون همان شرکتی است که فرودگاه بحث‌برانگیز جدید استانبول را ساخته؛ یک پروژه حیثیتی برای حزب عدالت و توسعه. به نوشته «کیکر» پیوند باشگاه باشاک‌شهیر با حزب اردوغان خانوادگی هم هست. گوکسل گوموش‌داغ، رییس باشگاه با خواهرزده زن اردوغان ازدواج کرده است.
مدیریت پایدار
اما دلایل موفقیت باشاک‌شهیر فراتر از حمایت شرکت‌های نزدیک به دولت و پیوند با اردوغان هستند. چیزی که باشاک‌شهیر را از اکثر باشگاه‌های ترکیه متمایز می‌کند استمرار و مدیریت پایدار است. نماد این تداوم عبدالله آوچی سرمربی تیم است. این مربی ۵۵ ساله که هیچ گاه بازیکن یک تیم بزرگ نبوده، سال ۲۰۰۵ تیم ملی زیر ۱۷ سال ترکیه را قهرمان اروپا کرد و مربی همین تیم استانبول بی‌بی بین سال‌های ۲۰۰۶ و ۲۰۱۱ بود. پس از آن به مدت دو سال هدایت تیم ملی ترکیه را برعهده گرفت، اما در پی ناکامی در راه‌یابی به جام جهانی ۲۰۱۴ اخراج شد. بعدِ آن آوچی به باشگاه قدیمی‌اش برگشت که حالا دیگر اسم‌اش باشاک‌شهیر اف‌کا شده بود.
کسانی که با آوچی کار کرده‌اند او را «اهل کار تیمی» و «با ذهن باز برای ایده‌های جدید» توصیف می‌کنند. باشگاه در ماه ژانویه قرارداد او را تا سال ۲۰۲۴ تمدید کرد که در فرهنگ نتیجه‌گرای فوتبال ترکیه و رویکرد کوتاه‌مدت اغلب مدیران، اتفاق نادری است. از وقتی که آوچی در سال ۲۰۱۴ مربی باشاک‌شهیر شده تا کنون، در هر فصل به طور متوسط ۲۹ مربی جابجا شده‌اند. در فصل فعلی تا به حال ۱۶ مربی. آوچی تا کنون همه پیشنهادهایی که داشته را رد کرده است. او برای رسیدن به موفقیت به برنامه‌ریزی بلندمدت اعتقاد دارد.
«دی‌ان‌ای قهرمانی» و زیرساخت‌های فوق‌مدرن
توضیح آوچی در مورد تمدید پنج ساله قراردادش در میانه فصل، بیشتر به یک اعلامیه برای جابجایی قدرت در سوپرلیگ ترکیه بود: «ما سعی‌مان این است که اینجا فوتبال مدرن را پیاده کنیم. ما از ابتدا اهداف کوتاه-، میان- و بلندمدت تعریف کردیم. حالا موفقیت‌مان ما را به اهداف بلندمدت‌مان نزدیک‌تر کرده است. هدف کوتاه‌مدت ما قهرمانی در ماه مه است، تا باشگاه بتواند یک دی‌ان‌ای قهرمانی ایجاد کند.»
در واقع همین جا فرق اصلی باشاک‌شهیر با رقبای سنتی‌اش آشکار می‌شود. در حالی که در باشگاه‌های بزرگ ترکیه همه چیز متکی به شخص رییس باشگاه است، باشاک‌شهیر با ساختارهای حرفه‌ای و مسئولیت‌های مشخص کار می‌کند. آوچی همراه با مصطفی اروگوت که از مدیر ورزشی به مدیر عامل ارتقا پیدا کرده، می‌تواند با اختیار کامل در مورد نقل‌وانتقالات تصمیم بگیرد. در ترکیه این هم رایج نیست که مربی دست‌اش باز باشد. مدیری مثل اروگوت که به مربی‌اش این قدر آزادی عمل می‌دهد یک استثناست.
آوچی در سال‌های گذشته زیاد به آلمان رفته و کار باشگاه‌های آلمانی در فوتبال پایه- که در اکثر باشگاه‌های ترکیه نادیده گرفته می‌شود- را از نزدیک دیده و بررسی کرده است. بخصوص برای الگوبرداری آکادمی‌هایی که باشگاه‌های آلمان طبق استانداردهای جدید طی برنامه رفرم فدراسیون فوتبال این کشور در ۱۵-۲۰ سال گذشته راه‌اندازی کرده‌اند. «کیکر» زیرساخت‌هایی که باشگاه باشاک‌شهیر ایجاد کرده را «فوق‌مدرن» خوانده است. و آوچی هم به عنوان مربی‌ای که تیم ساختن را خوب بلد است، در این ساختار خوب جفت و جور شده است. باشاک‌شهیر در چهار سال گذشته همواره بین رده‌های دوم تا چهارم قرار داشته است.
اما سرمایه‌گذاری باشگاه در فوتبال پایه زمان‌بر است و تا موقعی که جواب بدهد، آوچی مجبور است از بازیکنان باتجربه استفاده کند. در این فصل تیم باشاک‌شهیر با میانگین سنی ۳۱ سال، مسن‌ترین تیم لیگ است. ولی آوچی توانسته ستاره‌های قدیمی و پابه‌سن‌گذاشته‌ای مثل امره (۳۸)، آردا توران (۳۲), روبینیو (۳۵) و آدبایور (۳۵) را دوباره احیا کند و به‌شان انگیزه بدهد. امره حالا حتی دوباره به تیم ملی ترکیه هم دعوت شده است.
آوچی در سیستم ۱-۳-۲-۴ خود به یک دفاع باثبات اعتقاد دارد. در این فصل باشاک‌شهیر در ۲۹ بازی تنها ۱۶ گل خورده است. اما با آمدن روبینیو به نظر می‌رسد آخرین قطعه پازل آوچی در حمله هم پیدا شده است.
افول خودساخته غول‌ها
در این میان باشاک‌شهیر برای رسیدن به موفقیت و اولین قهرمانی‌اش از بحران رقبا هم سود می‌برد. مشکلات ساختاری مالی غول‌های فوتبال ترکیه حالا کم‌کم دارد روی عملکرد ورزشی‌شان هم تاثیر می‌گذارد. از همه بدتر وضع فنرباغچه است که در حال حاضر در رده چهاردهم جدول است و حتی خطر سقوط هم تهدیدش می‌کند. افول باشگاه‌های بزرگ فوتبال ترکیه خودساخته است. اما سقوط لیر و کاهش ارزش آن از بعد از کودتای نافرجام سال ۲۰۱۶ و شرایط سیاسی کشور، این افول را تسریع بخشید. در سال ۲۰۱۸ لیر ترکیه در برابر یورو و دلار یک چهارم ارزش خود را از دست داد. و این برای این باشگاه‌ها که دستمزد ستارگان خارجی خود را باید به یورو یا دلار بدهند، مشکل بزرگی ایجاد کرد. وام‌های بانکی هم به یورو و دلارند، اما درآمد باشگاه‌ها تقریباً فقط به لیر است.
اما مدیران این باشگاه‌ها تحت فشار طرفداران و رسانه‌ها بیشتر و بیشتر باشگاه‌شان را در باتلاق بدهی فروبرده‌اند. در این مدلِ کسب‌وکار که تنها به دنبال موفقیت در کوتاه‌مدت است، فوق‌ستاره‌های پابه‌سن گذاشته‌ای مثل دیدیه دروگبا، وسلی اسنایدر، لوکاس پودولسکی و رابین فان پرسی با حقوق‌های نجومی و توجیه‌ناپذیر استخدام شده‌اند و باشگاه را تا آستانه ورشکستگی پیش برده‌اند.
سه باشگاه بزرگ استانبول تا پیش از آغاز این فصل روی هم چیزی در حدود ۱٫۴ میلیارد یورو بدهی داشتند. فنرباغچه ۶۲۰ میلیون یورو، گالاتاسارای ۴۷۰ میلیون و بشیکتاش ۳۸۰ میلیون. ۹ بازیکن سابق و فعلی بشیکتاش به فیفا بابت دستمزدهای معوق و طلبی که از این باشگاه دارند، شکایت کرده‌اند. در این وضعیت برای بشیکتاش چاره‌ای به جز کاهش بودجه و جدایی از بازیکنانی چون په‌په، واگنر لاو، رایان بابل و آلوارو نگردو که حقوق‌های بالایی می‌گرفتند، باقی نماند. گالاتاسارای که با باشاک‌شهیر در کورس قهرمانی است، برای بقا، هم مجبور شد دروازه‌بان ۱۸ ساله خود اوزان کاباک را بر خلاف میل فاتح تریم سرمربی تیم به مبلغ ۱۱ میلیون یورو به اشتوتگارت بفروشد، هم چاره‌ای جز فروش چند زمین باارزش خود در استانبول نداشت.
«کوه بدهی»
اوضاع فنرباغچه به مراتب بدتر است. علی کوچ که تابستان گذشته ریاست باشگاه را از عزیز یلدریم برعهده گرفت، بهتر از هر کسی وضعیت بغرنج این باشگاه را شرح می‌دهد: «وقتی ما باشگاه را گرفتیم، با یک کوه بدهی ۶۰۰ میلیون یورویی روبرو شدیم. کل درآمد دو سه فصل آتی پیش‌خور شده بود. کل درآمد حاصل از فروش حقوق نام‌گذاری استادیوم‌مان هم که باید در ۱۰ سال پخش می‌شد، در همان سال اول خرج شد. ما فقط به اندازه‌ای پول داشتیم که بتوانیم تعهدات و دستمزدهای چهار ماه پیش رو بپردازیم.» اولین کاری که این سرمایه‌دار استانبولی به عنوان رییس باشگاه کرد، یک کمک مالی ۵۰ میلیون یورویی بود.
به دلیل این شرایط بحرانی اضطراری، باشگاه‌ها فصل گذشته درآمد فروش حق پخش تلویزیونی را اول فصل به عنوان پیش‌پرداخت گرفتند. علاوه بر همه این‌ها، باشگاه‌های بزرگ ترکیه تحت فشار یوفا برای ضوابط مقررات مالی «فایننشال فیرپلی» نیز قرار دارند. به عنوان نمونه فنرباغچه در سه سال آینده در صورت‌های مالی‌اش تنها مجاز است سالی ۳۰ میلیون یورو زیان داشته باشد. به گفته کوچ رییس فنرباغچه، در حال حاضر ضرر باشگاه بالغ بر ۹۰ میلیون یورو است.
ورود فدراسیون و دولت
وضعیت بغرنج باشگاه‌های بزرگ ترکیه و اولین نشانه‌های ورشکستگی آنها دولت ترکیه را بر آن داشته تا وارد عمل شود. همین سال گذشته دولت در یک قانون جدید باشگاه‌ها را مکلف کرد که دستمزد بازیکنان خود را صرفاً به لیر بدهند. البته این قانون فعلاً فقط شامل حال بازیکنان داخلی می‌شود. در ماه ژانویه نیز فدراسیون فوتبال ترکیه و اتحادیه بانک‌های این کشور یک برنامه نجات مالی دو میلیارد یورویی برای این باشگاه‌های بدهکار اعلام کردند. تا زمان تقسیط بدهی‌ها، بانک زراعت ترکیه بدهی‌های کوتاه‌مدت و فوری برخی از باشگاه‌ها را برعهده می‌گیرد.
در ازای این کمک مالی، فدراسیون فوتبال ترکیه می‌خواهد از این به بعد نظارت بیشتری بر فوتبال حرفه‌ای این کشور داشته باشد. از کسر امتیاز گرفته تا سقوط به دسته‌های پایین‌تر، مجموعه اقدامات تنبیهی‌ای است که فدراسیون این کشور برای باشگاه‌هایی که مقررات مالی را نقض می‌کنند در نظر گرفته است. منتقدین در ترکیه نسبت به تاثیرگذاری این گونه اقدامات در بلندمدت تردید دارند. علاوه بر این کمال قلیچداراوغلو رهبر اپوزیسیون نیز انتقاد کرده که بانک زراعت بهتر است به کار اصلی‌اش بپردازد و از کشاورزان حمایت کند نه از باشگاه‌های فوتبال.
بیشترین نفع را از سوءمدیریت باشگاه‌های بزرگ، باشاک‌شهیر، صدرنشین سوپرلیگ ترکیه برده است. باشاک‌شهیر هیچ بدهی‌ای ندارد. عبدالله آوچی فصل پیش گفته بود: «ما یک برنامه بلندمدت داریم. هیچ فایده‌ای ندارد که در کوتاه‌مدت به موفقیت برسی و فصل بعدش ورشکست شوی!» فصل پیش گالاتاسارای قهرمان شد. از این فصل است ممکن است یک فصل جدید در فوتبال ترکیه آغاز شود.
- 15
- 2
