به گزارش اعتماد، از ابتدای اردیبهشت‌ماه بود که شاهد کاهش نرخ ارز بودیم. این سیر نزولی قیمت انواع ارز تا جایی ادامه پیدا کرد که دلار بعد از گذشت نزدیک به ۲ ماه، از ۱۳ هزار و ۷۰۰ تومان به کانال ۱۱ هزار تومان رسید.

حال این سوال پیش می‌آید که دلار در بازار ایران که تا همین چندی قبل به‌ شدت تحت تاثیر تحولات سیاسی و بین‌المللی بود و با اولین شوک سیاسی آثار خود را در بازار ارز داخلی نمایان می‌کرد، چگونه در این چند هفته اخیر با وجود فشارهای متعدد آمریکا بر اقتصاد ایران و افزودن بر تحریم‌های اقتصادی کشورمان و همچنین اتفاقات و تحولات رخ‌داده در منطقه خاورمیانه اعم از سرنگونی پهپاد آمریکایی در خلیج‌فارس، توقیف غیرقانونی نفتکش ایرانی در تنگه جبل‌الطارق از سوی انگلستان و انفجارهای مشکوک نفتکش‌ها در آب‌های عمان، کماکان بر مدار نزولی می‌چرخد و قیمت آن تحت تاثیر این تحولات افزایش نیافته است؟

حسین صمصامی، اقتصاددان و سرپرست اسبق وزارت اقتصاد، درباره چرایی کاهش نرخ ارز طی یک ماه گذشته به خبرنگار اقتصادی اعتمادآنلاینگفت: «منظور از کاهش نرخ ارز در بازار، صرافی‌هایی است که زیر نظر بانک مرکزی کار می‌کنند، در حالی که در بازار آزاد تنها عده‌ای دلال، سفته‌باز و قاچاقچی حضور دارند.»

مشروح گفت‌وگوی اعتمادآنلاین با حسین صمصامی، اقتصاددان، به شرح زیر است:

بانک مرکزی تعیین‌کننده نرخ ارز است

*از اردیبهشت‌ماه تاکنون قیمت دلار در بازار پایین آمده است. چه اتفاقی می‌افتد و چه دلایلی باعث می‌شود نرخ ارز در بازار سیر نزولی پیدا کند؟

منظور از کاهش قیمت ارز، نرخ موجود در صرافی است. نرخ صرافی‌ها در حال کاهش است، به‌ طوری که دو روز قبل اعلام کردند قیمت خرید دلار ۱۲ هزار تومان و نرخ فروش آن ۱۲ هزار و ۱۰۰ تومان است.

باید ببینید قیمت صرافی چگونه تعیین می‌شود.

*پس الان موضوع بحث ما این است که نرخ صرافی‌ها پایین آمده، نگوییم نرخ در بازار کاهش یافته؛ باید ببینیم مکانیسم تعیین قیمت در این صرافی‌ها چگونه است؟

بانک مرکزی هر روز از طریق چند صرافی اصلی خود همچون صرافی بانک ملی و... ارزهایش را بین حدود ۶۰۰ صرافی جزء توزیع می‌کند و هر شب این صرافی‌ها باید گزارش عملکرد خود را به بانک مرکزی اعلام کنند که چقدر فروش ارز داشته‌اند و این آمار در سامانه سنا ثبت و معادل ریالی آن به بانک مرکزی واریز می‌شود؛ در این فرایند بانک مرکزی است که نرخ ارز را تعیین می‌کند.

 دلیل افزایش یا کاهش نرخ ارز بانک مرکزی است

اگر در بازار شایعه پخش شود که مثلاً ترامپ از برجام خارج می‌شود، به ناگاه جوی در بازار آزاد قاچاق پدید می‌آید که باعث می‌شود نرخ ارز بالا برود. در این صورت است که بانک مرکزی از این فرصت بهره می‌برد و ارز را به صرافی‌ها گران‌تر می‌فروشد. مگر نرخ صرافی تا ۱۶، ۱۷ هزار تومان پیش نرفت؟! چه کسی نرخ صرافی را بالا برد؟ یعنی صرافی‌های جزء ارز را از کجا می‌خریدند؟ از بانک مرکزی.

با نرخی که بانک مرکزی تعیین می‌کند صرافی‌ها ارز را خریدوفروش می‌کنند. بنابراین بانک مرکزی هر گاه اراده کند قیمت دلار بالا، و هر وقت بخواهد قیمت دلار پایین خواهد آمد.

با توجه به‌ تمامی این موارد، چه عواملی باعث شد نرخ دلار در بازار پایین بیاید؟! خود بانک مرکزی باعث شد نرخ ارز افزایش یا کاهش پیدا کند. البته اتفاقات دیگری هم در دنیا و در کشور ما رخ‌ داده است؛ مواردی همچون محدودیت‌های ارزی، تحریم‌ها و همچنین اتفاقاتی که در امارات متحده عربی پیش آمد، ولی در نهایت تعیین‌کننده قیمت در بازار بانک مرکزی بوده است.

*منظور از اتفاقات امارات، حمله‌ای است که به نفتکش‌ها شد؟

بله. حمله به نفتکش‌ها در امارات یا اتفاقاتی که در بازار ارز و صرافی‌ها رخ داد؛ از جمله اجرای قانون DAT که توسط آمریکا برای صرافی‌ها تعیین شد.

سوال من این است که چطور نفتکش ما توقیف می‌شود، تحریم‌ها شدیدتر می‌شود، ما غنی‌سازی را شروع می‌کنیم، موضع اروپایی‌ها نسبت به ما شدیدتر می‌شود، موضع آمریکایی‌ها نسبت به ما خصمانه‌تر می‌شود، ولی بازهم نرخ ارز پایین می‌آید؟ چرا چنین اتفاقی می‌افتد؟

*سوال من هم دقیقاً همین است؛ در حالی که روابط بین‌المللی ایران با اروپا و آمریکا رو به افول است و تنش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی وجود دارد، چه اتفاقی می‌افتد که همچنان نرخ ارز کاهش می‌یابد؟

این نشان می‌دهد بانک مرکزی نرخ ارز را در کشور پایین می‌آورد. در واقع کنترل نرخ انواع ارز در کشور دست بانک مرکزی است. هدف بانک مرکزی و دولت این بود که نرخ سه هزار و ۵۰۰ تومان دلار را به ۱۰ الی ۱۲ هزار تومان برساند و ثابت نگه دارد.

سال گذشته رشد اقتصادی ما حدود منفی پنج درصد بود و تورم حدود ۳۶، ۳۷ درصد شد. بیکاری تقریباً افزایش پیدا کرد، سرمایه‌گذاری‌ها منفی بود، شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی ما به‌ شدت کاهش پیدا کرد و رشدشان منفی بود.

بنابراین کنترل نرخ ارز در اختیار بانک مرکزی است. بانک مرکزی می‌تواند فردا اعلام کند: «صرافی‌ها، دلار را با قیمت ۱۱ هزار و ۹۰۰ بخرید و ۱۱ هزار و ۹۰۰ بفروشید!»

*به نظر شما افق دید بانک مرکزی برای کاهش نرخ ارز تا کجاست؟

بانک مرکزی در حال حاضر این نرخ را به‌ اصطلاح خودش تثبیت می‌کند. چون عوامل بانک مرکزی در التهابات بازار بی‌تقصیر نبودند و به هر دلیلی نرخ را بالا بردند. در اقتصاد رشد تورم، نرخ ارز و... که از طریق مکانیسم بازار عمل می‌کند هیچ‌کدام تحت کنترل قرار نگرفتند.

مگر سال گذشته صادرات غیرنفتی ما افزایش یافت؟ مگر تولید ما افزایش پیدا کرد؟ مگر رشد نقدینگی ما کم شد؟ هم رشد نقدینگی‌مان نسبت به سال قبل زیاد شد، هم رشد اقتصادی کم شد، هم صادرات غیرنفتی‌مان کم شد، چطور می‌شود که نرخ ارز پایین می‌آید؟ این موارد نشان می‌دهد نرخ ارز اصلاً از بازار تبعیت نمی‌کند؛ یعنی ما برای نرخ ارز بازاری نداریم و بانک مرکزی کنترل‌کننده و تعیین‌کننده افزایش و کاهش نرخ ارز است

کاهش نرخ ارز، دلیل افزایش ارزش پول ملی

* بلومبرگ گزارشی منتشر کرده مبنی بر اینکه طی یک ماه گذشته ارزش پول ملی ایران هشت درصد افزایش پیدا کرده است. آیا افزایش ارزش پول ملی مولفه‌های خاص اقتصادی دارد یا نه، به دلیل همان برنامه‌های بانک مرکزی است؟

نه اصلاً مولفه‌های اقتصادی ندارد. چرا؟ چون اگر مولفه‌های اقتصادی داشته باشد باید این نرخ در بازار تعیین شود، در صورتی‌ که این نرخ نه در بازار که توسط بانک مرکزی تعیین می‌شود. اگر مولفه‌های اقتصادی داشته باشد این نرخ باید بر اساس مولفه‌ها بالاتر برود.

*یعنی می‌گویید در کاهش یا افزایش ارزش پول ملی فقط بانک مرکزی دخیل است؟

بله. می‌توانید از چند صرافی بپرسید نرخی که در صرافی است چگونه تعیین می‌شود. مکانیسم تعیین چیست؟ مکانیسم تعیین این است که بانک مرکزی صبح به صبح از طریق صرافی‌های عمده ارز را توزیع می‌کند، آنها هم بین صرافی‌های جزء توزیع، و با نرخی که بانک مرکزی اعلام می‌کند، خریدوفروش می‌کنند.

فشار حاکمیت بر دولت برای کاهش نرخ ارز

*قرار است در آینده نزدیک گام سوم عقب‌گرد از برجام توسط ایران اعلام شود. به نظر شما در آن مرحله آیا باز هم شاهد تغییر و نوسانات بازار ارز و نرخ دلار خواهیم بود یا سیاست‌های بانک مرکزی به همین شکل باقی خواهد ماند؟

وقتی گام‌های اول و دوم برداشته شد، گام سوم نیز به همین ترتیب برداشته می‌شود. اساساً کاری که بانک مرکزی برای کاهش نرخ ارز انجام می‌دهد کار درستی است و نرخ ارز باید به چهار پنج هزار تومان برسد.

اصولاً این‌گونه است که وقتی نرخ ارز را کاش می‌دهیم از آن‌ طرف هم ارزش پول‌ ملی‌مان تقویت می‌شود، چراکه افزایش نرخ ارز نه به خاطر تحریم‌ها بود نه خروج آمریکا از برجام. اینها محرک‌های اولیه است.

دولت باعث بالا رفتن قیمت ارز در کشور شد و به‌ رغم تمامی اتفاقاتی که در عرصه بین‌الملل و منطقه رخ می‌دهد فکر می‌کنم در حال حاضر حاکمیت به دولت فشار آورده که نرخ ارز را پایین بیاورد.

اگر دولت عاقلانه رفتار کند، باید گام‌های برجامی را قدم‌به‌قدم در راستای خروج از برجام بردارد و از آن‌ سو نیز به روند کاهش نرخ ارز به همین ترتیب ادامه دهد.