علت افزایش مصرف خودسرانه دارو در کشور چیست؟

گزارش‌ها نشان می‌دهد در چند ماه اخیر آمار فروش برخی از داروها در داروخانه‌های کشور افزایش یافته به گونه‌ای که این معضل توانسته هزینه‌های سنگین و سرسام‌آوری به نظام سلامت کشور تحمیل کند. مصرف بی‌رویه و البته خودسرانه دارو مشکلی است که این روزها به‌دنبال افزایش خود درمانی در میان اقشار مختلف جامعه، به وفور دیده می‌شود.خود درمانی و افزایش تقاضا برای مصرف خودسرانه دارو به‌عنوان حلقه‌ای معیوب از زنجیره درمان چنان جدی شده که به گفته سخنگوی سازمان غذا و دارو برخی از سوپرمارکت‌ها هم اقدام به فروش دارو می‌کنند.

در اینجا این سؤال پیش می‌آید که چه عواملی باعث شده تمایل به خرید دارو آنهم بدون تجویز پزشک افزایش یابد و کار را به‌جایی برساند که با وجود هشدار‌های مکرر مبنی بر برخورد با داروخانه‌هایی که بدون نسخه دارو می‌فروشند باز هم با این مشکل مواجه باشیم؟ یا شاهد این باشیم که دیگر فقط داروخانه مرجع تحویل دارو نباشد و سوپرمارکت‌ها هم پای در کفش داروخانه‌ها داشته باشند. گپ و گفتی کوتاه با متقاضیان داروهای بدون نسخه، نشان می‌دهد ناتوانی در پرداخت ویزیت پزشکان و افزایش دانش و آگاهی فردی عواملی مؤثر در بروز این مشکل است.

دکتر سیدعلی فاطمی نایب رئیس انجمن داروسازان در گفت‌و‌گو با «ایران» چنین می‌گوید: وقتی به مصرف نابجای دارو به‌صورت عام اشاره می‌شود، معمولاً منظور خود درمانی است. آنتی بیوتیک‌ها جزو داروهایی هستند که مصرف بی‌رویه آنها نه تنها می‌تواند برای فرد مخاطره‌آمیز باشد، بلکه بواسطه افزایش ریسک بروز مقاومت میکروبی، می‌تواند سلامت کل جامعه را به‌خطر بیندازد. دکتر فاطمی می‌افزاید: اما بعضی از این مصارف نا بجا، سوء مصرف است؛ یعنی فرد با وجود اینکه بیمار نیست، اما از دارو برای مقاصد دیگری مانند رفع عوارض اعتیاد، افزایش تمرکز برای امتحانات، چاقی یا لاغری استفاده می‌کند.

خانواده داروهای آرامبخش - خواب آور مانند: کلونازپام، داروهای محرک مانند: ریتالین، مخدر مانند: ترامادول و انواع کورتون‌ها مانند: پردنیزولون از جمله داروهایی هستند که بیشتر از بقیه مورد سوء مصرف قرار می‌گیرند.

وی تأکید می‌کند: براساس آمار سازمان غذا و دارو، هر ایرانی به طور متوسط ۵۰۰ عدد دارو در سال مصرف می‌کند که حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد آن خودسرانه و نابجاست. مصرف خودسرانه داروها نه تنها می‌تواند درمان را به تأخیر بیندازد، بلکه به‌دلیل سنجیده نشدن عوارض جانبی دارو با شرایط بیمار، باعث وخیم‌تر شدن بیماری هم می‌شود.نایب رئیس انجمن داروسازان تأکید می‌کند: تخمین زده می‌شود که در ایران حدود ۵ درصد علت مراجعه مردم به بیمارستان و درمانگاه‌ها به‌دلیل عوارض ناخواسته داروهاست که بخش عمده‌ای از آن به‌دلیل خود درمانی رخ می‌دهد.

در ادامه امین عینک چی، کارشناس حوزه دارو سه عامل را دلیل مصرف بی‌رویه دارو عنوان می‌کند: پایین بودن قیمت دارو، نبود نظام آموزشی درست و نبود نظارت مناسب ؛ تمایل مردم به مصرف بی‌رویه دارو را افزایش داده است.

وی می‌افزاید: هرچند در ماه‌های اخیر با افزایش قیمت دارو روبه‌رو شده‌ایم اما بازهم قیمت دارو در کشور ما نسبت به بسیاری از کشورهای جهان پایین‌تر است. ارزان بودن از یک سو و در دسترس بودن از سوی دیگر باعث شده است بسیاری از مردم با مشاهده نشانه‌های بیماری به سراغ داروخانه رفته داروی مورد نیاز خود را تهیه کنند. عینک چی تأکید می‌کند: بسیاری از افرادی که برای تهیه داروی بدون نسخه به داروخانه‌ها مراجعه می‌کنند وضعیت بد اقتصادی خود را مطرح می‌کنند و می‌گویند توان پرداخت ویزیت ۵۰ و ۷۰ هزارتومانی  ندارند.

بسیاری از این بیماران گمان می‌کنند با هزینه بسیار کمتر می‌توان برخی داروها از جمله مسکن و آنتی بیوتیک تهیه کرده و بیماری خود را درمان کنند. وی می‌افزاید: برخی از آنها هم با دردست داشتن نسخه‌های قبلی می‌خواهند دوباره همان دارو را تهیه کنند چرا که می‌گویند مطمئنم پزشک دارو را تمدید خواهد کرد و من دیگر توان پرداخت ۷۰ هزارتومان ویزیت را ندارم.

البته گروه دیگری هم هستند که با مراجعه به داروخانه تقاضای داروی خاصی دارند که نیازمند نسخه پزشک است.این دسته از بیماران که معمولاً مسافر هستند و ادعا می‌کنند داروی خود را جا گذاشته‌اند. وی در ادامه می‌افزاید: یک حساب سرانگشتی نشان می‌دهد در ماه‌های اخیر حدود ۳۰ درصد به متقاضیان داروهای بدون نسخه اضافه شده است.

البته این افراد بیشتر داروهای مسکن و آنتی بیوتیک درخواست می‌کنند. این کارشناس دارویی همچنین به موضوع آموزش و نظارت اشاره کرده  و می‌گوید: آموزش، موضوع مهمی است که متأسفانه در کشور ما جدی گرفته نشده است. مردم باید بپذیرند، ارزان بودن، در دسترس بودن و فراوان بودن منابع نباید باعث شود بدون آینده نگری و توجه به عوارض و پیامدهای آن به سراغ استفاده از این منابع بروند. از سوی دیگر هنگامی که مکانیزم درستی برای استفاده تعریف نشده است باید اهرم بازدارنده مناسب تعریف شود، البته زمان اینکه مأموران در کمین بنشینند تا فرد یا افراد خاطی را دستگیر کنند، گذشته است. عینک چی در ادامه به مشکل داروخانه‌ها در دریافت طلب خود از بیمه اشاره کرده و می‌گوید: داروخانه‌ای که مشکلات مالی دارد ممکن است داروی بدون نسخه هم بفروشد.

دکتر کیانوش جهانپور سخنگوی سازمان غذا و دارو در خصوص نظارت بر تخلفات صورت گرفته در بازار دارو می‌گوید: با بازرسی‌های میدانی و نظارت‌های معمول و سنتی نمی‌توان کاری از پیش برد و باید شیوه‌های نظارت ارتقا یافته به‌صورت هوشمند و برپایه فناوری اطلاعات انجام گیرد.