نفقه در دوران عقد چیست؟

پرداخت نفقه در دوران عقد به زن منوط به تمکین زن در برابر شوهر می باشد

نفقه

نفقه به تمامی نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن مانند مسکن، البسه، اثاث منزل و هزینه های درمانی، بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به علت نقصان یا مرض گفته می شود. برای تعیین میزان نفقه، باید ملاک ها و معیارهایی را مورد توجه قرار داد. در واقع، قوانین موجود برای تعیین میزان نفقه، بر مبنای شئونات خانوادگی زن، عرف و عادت ساکنان هر منطقه و وضع مالی مرد، است و در صورت نبود توافق بین زوجین در مورد میزان نفقه، دادگاه، خود میزان نفقه را تعیین می کند. 

نفقه در دوران عقد

به محض این که زن و مرد به موجب عقد ازدواج به زوجیت یکدیگر در می آیند، برطبق قانون و شرع مجموعه ای از حقوق و تکالیف بر عهده آن ها قرار می گیرد. از جمله این که زن در مقابل شوهر موظف به تمکین است و مرد هم ملزم به پرداخت نفقه در دوران عقد به همسر خود میباشد. این تکلیف دو سویه است؛ یعنی زن دربرابر تمکین از حق نفقه بهره مند خواهد بود اما از آن جهت که تمکین از شوهر از زمان ازدواج و نه در دوران عقد موضوعیت پیدا می کند، بعضی معتقد هستند که زن تنها بعد از ازدواج و روابط زناشویی از حق نفقه برخوردار خواهد بود که این مطلب صحیح نیست.

بنابراین زن میتواند در دوران عقد نیز مطالبه نفقه کند؛ بدون این که تمکین کرده باشد. برابر ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی در عقد دائم نفقه زن به عهده شوهر است. این مزیتی است که قانونگذار برای زن قائل شده است و به موجب آن زن میتواند از شوهر مطالبه نفقه کند و در صورت لزوم از طریق مدنی و کیفری او را برای پرداخت نفقه در دوران عقد تحت تعقیب قرار دهد. لازم به یادآوری است زن در صورتی استحقاق نفقه خواهد داشت که از مرد تمکین کند و به تعبیر دیگر وظایف زناشویی خود را انجام دهد.

نفقه در دوران عقد از دیدگاه فقهاء و مراجع دینی

خیلی از فقهاء معتقد هستند تا زمانیکه دختر در منزل پدری سکونت دارد و خانه شوهر نرفته است، کما فی السابق باید از پدر خود تبعیت کند و علی الاصول تامین هزینه های زندگی او یا همان نفقه در دوران عقد به عهده پدر است. البته بین ایشان اختلاف نظر هست بعضی معتقد هستند اگر منظور از تمکین را فقط تمکین عام بدانیم پرداخت نفقه دوران عقد واجب است ولی اگر منظور از تمکین، تمکین عام و خاص باشد زیرا در عرف جامعه تا دختر خانه شوهر نرفته امکان تمکین خاص نیست پس زوج تکلیفی در پرداخت نفقه در دوران عقد ندارد. در واقع خیلی از فقها و مراجع دینی در این خصوص به عرف منطقه یا محل توجه دارند.

نفقه در دوران عقد دائم بر عهده‌ٔ شوهر مستقر می‌شود

نفقه در دوران عقد از نظر عرف

نفقه در دوران عقد از دیدگاه عرف، در منطقه های مختلف ایران، متفاوت است. در بعضی مناطق علی الخصوص مناطق روستایی تا زمانیکه مراسم عروسی گرفته نشده باشد و زن رسما خانه شوهر نرفته باشد پرداخت نفقه در دوران عقد برعهده مرد نیست. همچنین زن در اکثر موارد نیازی به اذن و اجازه مرد ندارد بلکه همانند سابق امور دختر از طرف پدر اداره می گردد. رایج ترین شرایط پرداخت نفقه در دوران عقد به این صورت است که نیمه از مخارج به عهده پدر و نیمه به عهده همسر است. همچنین در اینصورت معاشرت و نزدیکی زوجین بدون از دست دادن باکرگی دختر مورد تائید خانواده است.

ماهیت حق زن بر نفقه در دوران عقد

مقصود از ماهیت یا طبیعت حق زن بر نفقه آن است که دریابیم آیا زن آنچه را که شوهر بعنوان نفقه در دوران عقد به او می دهد مالک می شود یا صرفا زوج اذن در انتفاع (تنها اجازه استفاده از آن) را به زن می دهد و مالکیت برای زوج باقی می ماند؟

در گروه اول میتوان زوج را مالک اموال تلقی نمود به طوری که اگر زن قناعت کرده و مازاد را برای خود نگه دارد میتواند هرگونه تصرفی در آن بنماید اما در گروه دوم، مانند داشتن منزل مسکونی مشترک، وسایل خانه و امثال این ها نظر غالب این است که شوهر صرفا اجازه استفاده از این اموال را جهت رفع نیاز به زوجه می دهد. پس این اموال تحت عنوان نفقه در دوران عقد قرار می گیرند ولی هیچوقت به مالکیت زن در نمی آید.

 شرایط نفقه در دوران عقد و قبل از ازدواج

در مدت زمان بین عقد و انجام ازدواج، نفقه ای به زن تعلق نمی گیرد مگر این که زن برای شروع به زندگی اعلام آمادگی کرده باشد ولی مرد از بردن همسرش به منزل مشترک خودداری کند که در اینصورت زن مستحق دریافت نفقه در دوران عقد خواهد بود. در چنین شرایطی، زوجه باید بتواند ادعای خود را ثابت کند یعنی به نزدیکترین مجتمع قضایی محل سکونت خود مراجعه، سه برگ اظهارنامه دریافت و آمادگی خود را اعلام کند یا این که چند نفر را به شهادت بگیرد و استشهادیه ای تنظیم کند. 

ترک نفقه در دوران عقد

در زمان عقد زن می‎تواند به حق حبس استناد و تمکین را موکول به پرداخت کامل مهریه کند. استناد زن به حق حبس سبب از بین رفتن حق او نمی‎شود و زن میتواند دادخواست مطالبه نفقه را به دادگاه بدهد.

شرایط نفقه در دوران عقد موقت

در صورتی که زنی به عقد موقت مردی درآید، نفقه به او تعلق نمی گیرد مگر اینکه آنان توافق به پرداخت نفقه در دوران عقد کرده باشند. در این خصوص قانونگذار در ماده ۱۱۱۳ قانون مدنی می گوید که در عقد انقطاع، زن حق نفقه ندارد مگر این که شرط شده یا آن که عقد مبنی بر آن جاری شده باشد. 

رایج ترین شرایط پرداخت نفقه در دوران عقد، نیمه از مخارج به عهده پدر و نیمه به عهده همسر است

میزان نفقه در دوران عقد

برای تعیین مقدار نفقه در دوران عقد، باید ملاک ها و معیارهایی را مورد توجه قرار داد. در واقع، ضابطه موجود برای تعیین میزان نفقه، بر مبنای شئونات خانوادگی زن، عرف و عادت ساکنان هر منطقه و وضع مالی مرد، است و در صورت نبود توافق بین زوجین در مورد میزان نفقه در دوران عقد، دادگاه، خود میزان نفقه را انتخاب می کند.

نحوه شکایت ترک نفقه در دوران عقد

شکایت ترک نفقه در دوران عقد به علت استناد به حق حبس میسر است (حق حبس، حقی است که زن براساس آن می‎تواند تا وقتی که تمام مهریه پرداخت نشده از وظایفی که نسبت به شوهر دارد دوری کند).

برای گرفتن نفقه در دوران عقد چکار باید کرد؟

بر اساس قانون، از زمانی که زن اعلام آمادگی برای زندگی نماید، مستحق نفقه در دوران عقد خواهد بود و در صورت عدم پرداخت از طرف مرد، زن میتواند به نزدیکترین محل سکونت خود و یا همسرش مراجعه نماید و شکایت خود را به صورت کتبی و یا شفاهی مطرح نماید. همچنین عدم پرداخت نفقه از طرف شوهرش را اثبات نماید و جهت اثبات رابطه زوجیت هم بایست که عقدنامه و یا همان سند نکاح را به دادگاه تقدیم نماید و دیگر مراحل اداری، قضایی، ارائه شهود و درخواست نفقه عقب افتاده را بنماید و یا حتی برای مجازات شوهر خود، شکایت کیفری علیه وی انجام دهد.

مجازات قانونی ترک نفقه در دوران عقد

مجازات قانونی جرم نفقه در دوران عقد در صورت اثبات و بدون تخفیف از طرف دادگاه ۶ ماه تا ۲ سال حبس است. این جرم از جرائم قابل گذشت است؛ به این معنی که هر مرحله از دادرسی و حتی پس از صدور حکم و یا اجرا، با رضایت زن پرونده متوقف و مختومه خواهد شد. در صورتی که در دفاع جرم ترک انفاق، مرد بتواند ثابت کند قدری از نفقه را پرداخت کرده است بنظر می‎رسد مقدار و میزان نفقه موضوعیت نداشته باشد. می‎توان گفت حتی در صورتیکه مرد در مواردی کم تر از میزان مورد نیاز زن نفقه بپردازد، باز هم باعث تبرئه شدن شوهر در دعاوی کیفری نفقه (ترک انفاق) خواهد شد.

تا زمانیکه زن رسما خانه شوهر نرفته باشد پرداخت نفقه در دوران عقد برعهده مرد نیست

نحوه پرداخت و شرایط نفقه پس از طلاق

در طلاق رجعی در زمان عده (سه ماه و ۱۰ روز بعد از ثبت طلاق)، مرد باید به همسرش نفقه بپردازد و اگر طلاق به لحاظ عدم تمکین و عدم اطاعت زوجه صادر شده باشد، نفقه ای به او تعلق نمی گیرد. در طلاق بائن و در فسخ نکاح هم نفقه ای به زن پرداخت نمی شود. طبق ماده ۱۱۰۹ قانون مدنی، نفقه مطلقه رجعیه در زمان عده بر عهده شوهر است مگر این که طلاق در حال نشوز واقع شده باشد ولی اگر عده از جهت فسخ نکاح یا طلاق بائن باشد، زن حق نفقه ندارد؛ مگر در صورت حمل از شوهر خود که در اینصورت تا زمان وضع حمل حق نفقه خواهد داشت. 

توصیه هایی برای پیشگیری از اختلافات پیرامون پرداخت نفقه در دوران عقد

توصیه می شود برای جلوگیری از اختلافات بین زوجین و خانواده ها، پیش از جاری شدن نکاح و ثبت اسناد رسمی ازدواج در مورد این مسائل به گفتگو بپردازید و به نقطه نظر مشترکی برسید و آن شرایط را در عقدنامه درج کرده تا از بروز سوء تفاهمات احتمالی آینده جلوگیری کنید. همچنین بعضی از خانواده ها، اجازه نمی دهند دختر قبل از عروسی با داماد ارتباط نزدیک و تنهایی داشته باشد. به عنوان نمونه خانواده اجازه ماندن دور از خانه در شب در صورتی که با داماد است و سفر رفتن به آنها را نمی دهد، در اینصورت ممکن است داماد نسبت به پرداخت نفقه در دوران عقد با وجود این شرایط معترض شود و موجبات بروز کدورتهایی بین زوجین یا خانواده ها گردد. از این جهت بهتر است خانواده ها و زوجین پیش از عقدنامه در جزئیات شرایط دوران عقد هم به تفاهم برسند و در عقدنامه یا به هر نحو دیگری که مقتضی می دانند به صورت مکتوب شرایط را ذکر کنند. 

نفقه در دوران عقد از دیدگاه عرف، در منطقه های مختلف ایران، متفاوت است

گردآوری: بخش سلامت سرپوش