آیا با ورزش شدید به بدن آسیب می‌رسد؟

همه ساله و با آغاز سال نو، خیلی از مردم تصمیم می گیرند سبک زندگی بی تحرک خود را کنار گذاشته و به ورزش مشغول شوند. در چنین مواقعی، بعضی اشخاص برای جبران زمان از دست رفته، یک دفعه تمرین های ورزشی شدیدی را شروع می کنند. ولی باید دانست که کار عضلانی سنگین، به ویژه بعد از یک دوره ی بی تحرکی می تواند سبب وارد آمدن آسیب های مکانیکی و شیمیایی به غشای سلول های عضلانی شده و باعث متلاشی شدن این سلول ها شود. البته هدف از طرح این اطلاعات آن نیست که مردم از ورزش دست بکشند. نکته ی مهم آن است که مردم باید بدانند که پاسخ فیزیولوژیکی مطلوب به محرک ورزشی هم به دوره ی آمادگی تدریجی و به دوره ی بازیابی بین جلسات ورزش بستگی دارد.

اصطلاح پزشکی مورد استفاده برای پارگی سلول های ماهیچه ی اسکلتی رابدومیولیز( واپاشی ماهیچه مخطط) یا به اختصار رابدو( rhabdo) است. زمانیکه سلول های ماهیچه ای پاره یا متلاشی می شوند ، محتویات درون سلولی آن ها وارد جریان خون می شود. این محتویات سلولی حاوی آنزیم هایی مثل کراتین کیناز، الکترولیت هایی مانند پتاسیم و پروتئین هایی نظیر میوگلوبین است. خصوصا میوگلوبین پروتئین بزرگ و قرمزی است که می تواند سیستم تصفیه ی کلیه یا توبول های کلیه را مسدود کند که بعنوان سیستم لوله کشی کلیه عمل می کنند. این مولکول همچنین می تواند به محصولات جانبی سمی تجزیه شود که به کلیه ها آسیب می رساند. در موارد نادر، میزان بیش ازحد میوگلوبین در جریان خون می تواند  عملکرد کلیه را کاملاً متوقف کند؛ چیزی که درباره یک دونده ی مارتن ۲۷ ساله اتفاق افتاد و او در اثر نارسایی کلیه از دنیا رفت.

در مطالعه ای که روی شناگران دانشگاه انجام شد، به دلیل بروز این وضعیت، ۶ مورد از ۳۴ شناگر بعد از شرکت در یک مسابقه ی ۲۰ دقیقه ای در بیمارستان بستری شدند. به نظر می رسد که شیوع رابدو علامتی یا مواردی که احتیاج به درمان پزشکی دارد، با سرعت نگران کننده ای درمیان تیم های ورزشی دانشگاهی درحال افزایش باشد. این وضعیت در بازیکنان فوتبال که بعد از تعطیلات سال نو به ورزش مشغول می شوند ، هم دیده شده است.

هر فعالیت فیزیکی که جدید یا شدید باشد، می تواند باعث بروز رابدو علامتی شود. فعالیت های شدیدی مثل باغبانی، وزنه برداری و کراس فیت می تواند باعث شروع رابدو علامتی و آسیب به کلیه شود. بیش از ۹۰ مورد رابدو بعد از اسپینینگ ثبت شده است. ۱۱۹ دانش آموز دبیرستانی در تایوان بعد از انجام ۱۲۰ بار پوش آپ( شنای سوئدی) طی ۵ دقیقه، سر از اتاق اورژانس درآوردند. بدین ترتیب، پارگی مضر سلول های عضلانی می تواند بعد از حتی ۵ دقیقه یا ۳۶ ساعت فعالیت بدنی غیرعادی یا شدید رخ دهد. بر این اساس، تمرین تدریجی و بازیابی مناسب سبب می شود که بدون بروز عوارض جانبی خطرناک، سازگاری های مفید عضلانی، قلبی عروقی و ترکیب بدن مثل ساخت عضله، افزایش تناسب اندام و کاهش چربی بدن حاصل شود.

نتایج مطالعات نشان می دهد رعایت یک مرحله ی تمرین تدریجی دو هفته ای بعد از رها کردن تمرین های ورزشی و بی تحرکی، برای غشای سلول های ماهیچه ای احتیاج است تا آن ها کاملاً با فشار ناشی از تمرین های ورزشی سازگار شوند. رابدو تحت بالینی یا تجزیه ی عضلانی بدون وارد آمدن آسیب حاد به کلیه یا علائم ناتوان کننده ، رایج بوده و نشان دهنده ی پاسخ رایج به تمرینات ورزشی است که نیازی به درمان پزشکی ندارد. هرچند، ورزش سنگین به ویژه بعد از یک دوره ی بی تحرکی، وقتی با علائم زیر همراه باشد، احتیاج به معاینه ی پزشکی مناسب دارد:

درد عضلانی شدیدی که با گذشت زمان رفع نمی شود

تورم عضلات همراه با محدودیت حرکت

تهوع یا استفراغ یا هر دو

ادرار بسیار تیره( مثل رنگ کوکاکولا) یا پراکنده

عوامل خطرسازی وجود دارد که احتمال بروز رابدو بعد از فعالیت بدنی را افزایش می دهد. این عوامل خطرساز عبارتند از ورزش در حالت گرما، کم آبی یا نوشیدن بیش ازحد آب، مصرف زیاد مشروبات الکلی، مصرف قهوه ی بسیار زیاد، رژیم های غذایی شدید( گیاه خواری یا پروتئین زیاد) و داشتن خصوصیت سلول داسی شکل. این شرایط هم در مردان و زنان پیش می آید. بنظر می رسد عضلات بازوی کوچک تر نسبت به پارگی بعد از ۵ تا ۳۰ دقیقه ورزش آسیب پذیرتر باشد. باآنکه رابدو علامتی شایع نیست، تمام افردی که ورزش می کنند باید نسبت به علائم آن آگاه باشند.