مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوانداری سازمان جنگل‌ها در گفت‌و‌گو با «ایران»می‌گوید: «با آبخوانداری توانسته‌اند دو میلیارد مترمکعب آب سیلاب را در خاک نفوذ دهند.»اما پاسخی برای این سؤال ندارد که چقدر آب در سیلاب هدررفت؟ که با آبخیزداری می‌شد آن را به سفره‌های زیرزمینی تزریق کرد. «حمیدرضا خدابخشی» دستیار ویژه مدیرعامل سازمان آب و برق خوزستان هم به «ایران» می‌گوید: «هیچ کس حجم هدر رفت آب در سیل‌های اخیر را نمی‌داند.» او علت این بی‌خبری را عدم شناسایی پتانسیل آبخوانداری کشور می‌داند. با این وجود «ابوالقاسم حسین پور» مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوانداری سازمان جنگل‌ها از ارائه طرحی به نام «آبخوانداری و پخش سیلاب بر عرصه آبخوان‌های کشور» به وزارت جهاد کشاورزی و سازمان برنامه و بودجه خبر می دهد. به گفته او در صورت تأمــــــــین اعتبار ۲۲ هزار میلیارد تومانی این طرح، می‌توان با آبخوانداری و آبخیزداری، ســــــــــــالانه ۱۱ میلیاردمتر مکعب آب(سیلاب)را در خاک نفوذ داد.
سیل به روستائیان زیادی خسارت زد. بخش بسیار بزرگی از زمین‌های کشاورزی را از بین برد. جنگل‌های بسیاری از حیز انتفاع خارج کرد. هنوز معلوم نیست چقدر به عرصه‌های ملی و مراتع خسارت وارد کرده است. بسیاری از کارشناسان عدم انجام طرح‌های آبخیزداری در مراتع و جنگل‌ها را از جمله دلایل افزایش خسارت سیل‌های اخیر می‌دانند. سیلی که ابتدا شمال ایران را درگیر کرد. گلستان و مازندران را درنوردید. بعد به سمت مرکز ایران رفت. بعد از سوگوار کردن استان فارس، خسارت عجیبی به لرستان زد. همدان و ایلام را هم داغدار کرد.
خسارت زیادی به بخش کشاورزی و روستایی خوزستان زد. بعد از آن به سراغ جنوب و جنوب شرق ایران رفت تا سیل جغرافیای ایران را در فروردین ماه سال‌جاری دوره کرده باشد. به گفته بسیاری از کارشناسان حجم خسارت‌ها، یکبار دیگر جای خالی آبخوانداری و آبخیزداری را به خوبی نشان داد. حالا حسین‌پور می‌گوید: «در صورت تأمین اعتبار مالی و اجرای این طرح، در فاز نخست اجرای آن ۱۱ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر از بهبود شرایط این طرح منتفع خواهند شد.» هرچند او اعتقاد دارد که با اعتبارهای ملی و استانی می‌شود چنین رقمی را احصا کرد اما تجربه نشان داده است که تأمین هزینه‌های آبخوانداری و آبخیزداری در کشور موضوع آسانی نیست، بویژه اینکه کشور سخت‌ترین سال اقتصادی خود را آغاز کرده است. بهمن ماه سال گذشته «هوشنگ جزی» مدیرکل آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل ها به روزنامه ایران گفته بود که از جلسه بودجه بهارستان دست خالی برگشت و نتوانست بودجه آبخیزداری را افزایش دهد.
کمیسیون کشاورزی» مجلس به او گفته بود در نهایت سعی می‌کنند، بودجه آبخیزداری و آبخوانداری را کاهش ندهند اما افزایش آن ممکن نیست! به گفته کارشناسان نگاه بهره بردارانه کمیسیون کشاورزی و قرار گرفتن سازمان جنگل‌ها در زیر مجموعه‌ای که نگاه صرف اقتصادی به جنگل‌ها و مراتع دارد همواره این سازمان را در موضع ضعف برای دفاع از حوزه کاری خود قرار داده است. آنها مدتهاست به دنبال طرحی هستند که بتوان سازمان جنگل‌ها و محیط زیست را زیر مجموعه وزارت و در کنار هم قرار دهند تا بتواند تیغ نگاه بهره بردارانه را از گردن جنگل‌ها و مراتع بردارند.
جزی با توجه به دیون سال‌های گذشته آبخیزداری می‌گوید طرح اندکی هم که در حوضه آبخیزداری در سال گذشته انجام گرفت با کمک و پیگیری دفتر رهبر معظم انقلاب اجرایی شد. او می‌گوید: «اگر دفتر ایشان پیگیری نمی‌کردند از صندوق توسعه ملی هم پولی به ما نمی‌دادند. به دستور رهبر معظم انقلاب از صندوق توسعه ملی به ما ۲۰۰ میلیون دلار دادند(البته معادل ۷۰۰ میلیاردتومان است. با دلار ۳۵۰۰ تومان با ما حساب شد). با این ۷۰۰ میلیارد تومان ما سال گذشته، توانستیم حدود ۸۰۰ هزار هکتار پوشش آبخیزداری داشته باشیم.»
«ابوالقاسم حسین پور» مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوانداری سازمان جنگل‌ها می‌گوید: «در این طرح تغذیه ۱۱ میلیون هکتار حوضه آبخیز کشور طی یک برنامه ۵ ساله را پیش‌بینی کرده‌ایم که در آن آبخوانداری و پخش سیلاب انجام می‌شود.» به گفته «حسین پور» در فاز اول این طرح تمرکز روی تغذیه دشت‌های بحرانی و آبخوان‌های بحرانی کشور است. نزدیک به ۴۰۰ دشت بحرانی در کشور وجود دارد. در این بین ۲۱۱ دشت ممنوعه و بحرانی ایران در استان‌های فارس، کرمان، خراسان‌رضوی، اصفهان و خراسان‌جنوبی قرار گرفته‌اند.
همه این استان‌ها در فروردین ماه سال‌جاری دچار سیل شدند هرچند خسارت‌های وارده به آنها کمتر از استان‌هایی چون گلستان، مازندران، لرستان و خوزستان بود. آنطور که این کارشناس می‌گوید: «در فاز نخست این طرح تغذیه ۸۶ دشت اصلی که بحرانی هستند و بیلان منفی دارند در دستور کار قرار دارد.» به گفته این کارشـــــــناس جز بخش محدودی از مرکز کشور همــــه منـــــــــــاطق ایران، سیل خیز هستند و ظرفیت ریسک سیل و مدیریت سیلاب با محور آبخیزداری را دارند.«حسین پور» اعتقاد دارد این طرح علاوه بر کم کردن خسارت سیل، کاهش تبخیر آب و حفظ خاک، احیای پوشش گیاهی را هم در پی دارد.
کارشناسان یکی از دلایل خسارت زا شدن سیل‌های اخیر را از بین رفتن پوشش گیاهی و حالت اسفنجی زمین می‌دانند. آنها شاهد هم دارند. برآورد‌ها نشان می دهد سیل فارس، خوزستان، لرستان، ایلام و... در دوره‌های گذشته هم اتفاق افتاده بود اما هرگز چنین خسارتی را به جای نگذاشت. آنها تداخل‌های انسانی و عدم توجه به توسعه پایدار را یکی از دلایل شدت و حدت سیل اخیر دانسته اند. حسین‌پور می‌گوید: «با اجرای این طرح ۳/۱ میلیون تن افزایش علوفه از طریق احیای پوشش گیاهی اتفاق می‌افتد.»
او حفظ خاک و پیشگیری از فرسایش خاک را از جمله دیگر دلایل ضرورت انجام آبخوانداری و آبخیــــــــــــزداری می‌داند. آمارهای سازمان جنگل‌ها، منابع طبیعی و آبخیزداری نشان می دهد که سیل اخیر به فرسایش سه میلیارد تنی خاک منجر شد. آمار همین سازمان میانگین سالانه فرسایش خاکی – آبی را ۲ میلیارد تن اعلام می‌کند.
حسین پور می‌گوید: «می‌توان با آبخوانداری و آبخیزداری در هر هکتار هزار متر مکعب سیل را در درون سفره‌های زیرزمینی نفوذ داد.»
به گفته او با این طرح منابع آبی تقویت می‌شود. در نتیجه جمعیتی که در این آبخوان ها فعالیت تولیدی دارند نه تنها ازخسارت سیل مصون می‌مانند که امکان فعالیت و ارتقای بهبود شرایط را نیز می‌یابند.
حسین‌پور می‌گوید: «طرح‌های کلان آبخوانداری به دنبال پایداری اکوسیستم‌های طبیعی و حفظ آب در چرخه طبیعت است تا هم فعالیت جمعیت انسانی در این مناطق پایدار باشد هم در سیل شاهد هدر رفت آب نباشیم. آبخوان ها هم از رهگذر سیل تغذیه می شوند.» البته «حمیدرضا خدابخشی» دستیار ویژه مدیرعامل سازمان آب و برق خوزستان به «ایران» می‌گوید: «ابتدا باید پتانسیل آبخوانداری و مناطق مساعد در کشور برای اجرای این طرح شناسایی شود.»
۱۱ سد در خوزستان ساخته شده است. هرچند موافقان با سدسازی اعتقاد دارند که با وجود سدها خسارت سیل کاهش می یابد اما منتقدانش هم می‌گویند: «سدها با خشک کردن مسیرها و مسیل‌های طبیعی آب در سال‌های گذشته و جلوگیری از ورود آب به مسیر‌های طبیعی باعث فرونشست زمین و فرسایش خاک شده‌اند؛عاملی که شدت خسارت سیل اخیر را افزایش داد.» درمان این زخم را هم کار آبخیزداری و تغذیه آبخوان‌های استان می‌دانند اما خدابخشی می‌گوید: «در خوزستان تنها چند آبخوان در محدوده دزفول، گتوند و باغملک شناسایی شده است.»
آیا بهارستانی‌ها لایحه حفاظت از خاک را تصویب می‌کنند؟
طرحی که حسین‌پور از آن سخن به میان می‌آورد هنوز به تصویب دستگاه‌های ذیربط نرسیده است! این طرح، تفاوت چندانی با طرح‌های پیشین این سازمان متولی آبخیزداری و آبخوانداری کشور ندارد. طرح پیشین هم سالانه انجام عملیات آبخوانداری را در ۲ میلیون هکتار پیش‌بینی کرده بود که بعد از ۵ سال به همین عدد ۱۲ میلیون هکتار می‌رسید.اما آن در ایستگاه بی‌پولی مانده است و هنوز نتوانسته مجلسی‌ها را مجاب کند تا بودجه آبخیزداری را افزایش دهند. تخریب بالای سیلاب اخیر البته آبخیزداری و توجه به توســــــــــــعه پایدار را به کلید واژه مشترک در گفت‌و‌گوی رسانه‌ای بسیاری ازبهارستانی‌ها تبدیل کرد. «بهروز بنیادی» نماینده کاشمر با مثال زدن وضعیت لرستان، سیل اخیر را ناشی بی‌توجهی به توسعه پایدار می‌داند. «حمیدرضا حاجی بابایی» نماینده همدان می‌گوید: «وقوع سیل ضرورت اجرای طرح‌های آبخیزداری را نمایان کرد.»
«سمیه محمودی» نماینده شهرضا و دهاقان در مجلس هم از ضرورت انجام طرح‌های آبخیزداری در حوزه انتخابیه‌اش می‌گوید. با وجود این هنوز لایحه «حفاظت از خاک» در مجلس خاک می‌خورد! لایحه‌ای که می‌تواند سندی برای انجام طرح های آبخیزداری در کشور باشد. حال این سؤال پیش می‌آید آیا خسارت اقتصادی و اجتماعی سیل اخیر باعث می‌شود که بهارستانی‌ها رأی به اجرای لایحه حمایت خاک بدهند؟
زهرا کشوری
- 14
- 2
