آشنایی با مجلس خبرگانوظايف مجلس خبرگان
مجلس خبرگان، نهادى است كه به موجب قانون اساسى، سه مسئوليتِ مهم درباره رهبرى نظام دارد: «انتخاب»، «بركنارى» و «نظارت» :
الف) انتخاب رهبر
معيارهاى انتخابِ رهبر توسط مجلس خبرگان در اصل يكصدوهفتم آمده است:
خبرگان رهبرى در باره همه فقهاى واجد شرايط مذكور در اصول پنجم و يكصدونهم، بررسى و مشورت مىكنند، هرگاه يكى از آنان را اعلم به احكام و موضوعات فقهى يا مسائل سياسى و اجتماعى يا داراى مقبوليت عامه يا واجد برجستگى خاص در يكى از صفات مذكور در اصل يكصدونهم تشخيص دهند، او را به رهبرى انتخاب مىكنند و در غير اين صورت، يكى از آنان را به عنوان رهبر انتخاب و معرفى مىنمايند.
در جهت اجراى اين اصل و شناختِ شرايط مذكور در اصل پنجم و يكصدونهم قانوناساسى، كميسيونى مركّب از يازده نفر عضو اصلى و چهار نفر عضو علىالبدل در مجلسخبرگان تشكيل مىگردد. وظيفه اصلى اين كميسيون، تحقيق در باره همه موارد مربوط به شرايط رهبر، موضوع اصول ياد شده، كسانى كه در مظانّ رهبرى قرار دارند و ارائه نتايج حاصله به هيئترئيسه براى بررسى مجلس خبرگان است.
ب) عزل رهبر
«تداوم رهبرى»، به «استمرار صلاحيت و شايستگى» وى بستگى دارد و با فقدانِ هر يك از شرايطِ لازم براى رهبرى، مشروعيّت آن از بين مىرود.
در قانون اساسى در سه مورد بركنارى رهبرى پيش بينى شده است:
۱. ناتوانى از انجام وظايف رهبرى؛
۲. از دست دادن يكى از شرايط رهبرى؛
۳. كشف فقدان يكى از شرايط از آغاز.
در هر يك از اين موارد، قانوناساسى، تشخيص و تصميم را بر عهده مجلسخبرگان نهاده است. اصل يكصدويازدهم مىگويد:
هرگاه رهبر از انجام وظايف قانونى خود ناتوان شود، يا فاقد يكى از شرايط مذكور در اصول پنجم ويكصدونهم گردد، يا معلوم شود از آغاز فاقد بعضى از شرايط بوده است، از مقام خود بركنار خواهد شد. تشخيص اين امر، به عهده خبرگان مذكور در اصل يكصدوهشتم مىباشد.
مجلس خبرگان براى اجراى اين اصل، داراى كميسيونى مركب از يازده نفر عضو اصلى و چهار نفر علىالبدل است. بستگانِ نزديك سببى و نسبى رهبر نمىتوانند در اين كميسيون عضو باشند. كميسيون موظف است اطلاعات لازم در باره اين اصل را به دست آورده و نسبت به صحت و سُقم گزارشات واصله، بررسى نمايد. اگر دوسوم كميسيون و هيئترئيسه، به تشكيل اجلاس خبرگان براى رسيدگى و عمل به اصل يك صدويازدهم، رأى دهند، اجلاس خبرگان در اولين فرصت تشكيل مىشود و پس از بررسىهاى لازم رأىگيرى انجام مىگيرد.
ج) نظارت بر رهبر
تشخيص ناتوانى رهبر از انجام وظايف قانونى خود يا فقدان يكى از شرايط بر عهده مجلس خبرگان است. زيرا خبرگان مسئوليت «عزل رهبر» را بر عهده دارد - نص اصل يكصدويازدهم قانوناساسى - پس لازمه آن نظارت بر توانايى رهبرى و استمرار شرايط آن است. و البته اين نظارت، در تضاد با ولايت مطلقه نيست.
مجلس خبرگان براى انجام اين وظيفه، داراى كميسيون تحقيق است كه علاوه بر رسيدگى به گزارشات واصله و تحقيق در باره صحت و سقم آنها به تشكيلات ادارى رهبرى نيز توجه داشته و به آن مقام در جلوگيرى از نفوذ و دخالت عناصر نامطلوب در تشكيلات نهاد رهبرى مساعدت مىنمايد.
د) وضع قوانين مجلس خبرگان و تفسير آنها
مطابق اصل يكصدوهشتم قانون اساسى:
قانون مربوط به تعداد و شرايط خبرگان، كيفيّت انتخاب آنها و آييننامه داخلى جلسات آنان، براى نخستين دوره، بايد به وسيله فقهاى اوّلين شوراى نگهبان، تهيّه و با اكثريّت آراى آنان، تصويب شود و به تصويب نهايى رهبر انقلاب برسد. از آن پس، هرگونه تغيير و تجديد نظر در اين قانون و تصويب ساير مقرّرات مربوط به وظايف خبرگان، در صلاحيّت خود آنان است.
به منظور انجام بهتر اين وظيفه، كميسيون اصل يكصدوهشتم، در مجلس خبرگان تشكيل مىشود كه وظيفه آن، بررسى قوانين مربوط به خبرگان، از جمله انتخابات و آييننامه داخلى اين مجلس است.
مرجع وضع هر قانون، بايد مرجع تفسير آن نيز باشد؛ زيرا واضعِ قانون به مراد خود آگاه است. بر اين اساس، مادّه ۴۵ آييننامه داخلى مجلس خبرگان، مقرّر كرده كه: «تفسير قانون انتخابات و آييننامه داخلى مجلس خبرگان، در موارد ابهام، با خود خبرگان است». اطلاق اين مادّه، موادِّ قانونى مربوط به خبرگان را كه از سوى فقهاى اوّلينِ شوراى نگهبان، تهيّه و تصويب شده است، نيز شامل مىشود. در نتيجه، تنها مرجع تفسير قوانين مربوط به خبرگان، خود آنان هستند.
ه) رسيدگى به بودجه سالانه مجلس خبرگان
مطابق مادّه ۴۷ آييننامه داخلى مجلس خبرگان:
به منظور انجام امور زير، كميسيونى به نام كميسيون امور مالى و ادارى، مركب از نُه عضو اصلى و سه عضو علىالبدل، تشكيل مىگردد:
۱. بررسى و پيشنهاد هزينه هاى مجلس خبرگان و تقديم آن به هيئت رئيسه، جهت تصويب و ارائه آن به دولت، جهت درج در بودجه سالانه كلّ كشور؛
۲. تنظيم نمودار تشكيلاتى و ضوابط استخدامى كارمندان با همآهنگى سازمان مديريّت و برنامهريزى و نظارت بر حُسن جريان امور ادارى و ارائه آن به هيئت رئيسه؛
۳. بررسى و پيشنهاد هزينههاى ناشى از امور نمايندگى و ارائه آن به هيئت رئيسه؛
۴. بازرسى و رسيدگى در مورد كلّيّه اموال و دارايىهاى منقول و غير منقول مجلس خبرگان و تحقيق و تسويه كلّيّه حسابها و رسيدگى به هزينه كرد بودجه سالانه مجلس خبرگان و تقديم گزارش آن به مجلس خبرگان.
ساختار مجلس خبرگان
مجلس خبرگان، از دو بخش هيئت رئيسه و كميسيونها تشكيل میشود:
الف) هيأت رئيسه؛ مجلس خبرگان، داراى دو گونه هيأت رئيسه است: هيأت رئيسه سِنّى كه در اوّلين جلسه مجلس خبرگان، بر اساس سنّ نمايندگان، تعيين مىشود كه مسنترين فرد از خبرگان حاضر، به عنوان رئيس سِنّى و فرد بعدى به منزله نايبرئيس و دو نفر از جوانترين خبرگان حاضر، به سِمَت منشى، معيَّن مىشوند و در جايگاه مخصوص قرار مىگيرند.
هيأت رئيسه سنّى، وظايف زير را بر عهده دارد:
- اداره جلسه افتتاحيه؛
- انجام دادن مراسم تحليف؛
- اجراى انتخابات هيئترئيسه دائم.
هيأت رئيسه سِنّى، با انتخاب اعضاى هيأت رئيسه دائم، به كار خود پايان مىدهد. مدّت زمان هيأت رئيسه سِنّى، فقط در اوّلين جلسه هر دوره از مجلس خبرگان است. هيأت رئيسه دوم، هيأت رئيسه دائم است. اين هيأت، مركَّب از رئيس، دو نايبرئيس، دو منشى و دو كارپرداز است كه از ميان اعضاء، براى مدّت دو سال و با رأى مخفى، انتخاب مىشوند.
انتخاب رئيس، با رأى اكثريّت مطلق حاضران و انتخاب نوّاب رئيس و منشيان و كارپردازان، هر كدام جداگانه و با اكثريّت نسبى و به صورت مخفى خواهد بود. در صورتى كه در انتخاب رئيس، در مرحله اوّل، اكثريّت مطلق حاصل نشود، از بين دو نفرى كه بيشترين رأى را كسب كردهاند، با رأىگيرى مجدّد و اكثريّت نسبى، رئيس، انتخاب مىشود. رياست مجلس خبرگان، علاوه بر اداره جلسات مجلس خبرگان، بر كلّيّه امور ادارى، مالى، استخدامى و
سازمانى مجلس خبرگان، نظارت دارد و بايد با ارتباط منظَّم با رهبرى، شرايط را براى انجام دادن وظايف مجلس خبرگان آسان كند. وى، مصوَّبات قانونى مجلس خبرگان را امضا و به مراجع ذىربط ابلاغ مىكند. رئيس مجلس خبرگان، موظَّف است گزارشى سالانه از عملكرد و اقدامات هيأت رئيسه را به مجلس خبرگان ارائه كند.
ب) كميسيونها؛ به منظور بررسىهاى كارشناسى و تهيّه گزارش جهت طرح در جلسات رسمى، كميسيونهاى زير در مجلس خبرگان تشكيل شده است:
۱. كميسيون اصل ۱۰۸ قانون اساسى
به منظور بررسى و تدوين قوانين مربوط به خبرگان، از جمله انتخابات و آييننامه داخلى مجلس خبرگان، تشكيل مىگردد. اعضاى اصلى آن، يازده نفر و اعضاى علىالبدل، چهار نفرند.
۲. كميسيون امور مالى و ادارى
به بررسى امور مالى و ادارى مجلس خبرگان مىپردازد، داراى نه عضو اصلى و سه عضو علىالبدل است.
۳. كميسيون اصل ۱۰۷ و ۱۰۹ قانون اساسى
به منظور آمادگى خبرگان براى اجراى اصل يكصدوهفتم و شناخت حدود و شرايط مذكور در اصل پنجم و يكصدونهم قانون اساسى، كميسيونى مركّب از يازده نفر عضو اصلى و چهار نفر عضو علىالبدل، تشكيل مى شود تا در باره همه موارد مربوط به شرايط و صفات رهبر و در باره همه كسانى كه در مظانّ رهبرى قرار دارند، تحقيق و بررسى به عمل آورد و نتايج آن را به هيأت رئيسه ارائه كند. گزارش اين كميسيون، سرّى تلقى مىشود و به صورت اسناد طبقهبندى شده، حفاظت مىگردد و بدون تصويب مجلس خبرگان، در اختيار ديگرى قرار نمىگيرد، مگر رهبرى، كه عنداللزوم به اطّلاع وى مىرسد.
۴. كميسيون سياسى - اجتماعى
به منظور آگاهى مستمر اعضاى مجلسخبرگان از تحوّلات مهمِّ داخلى و جهانى، به ويژه در زمينه مسائل سياسى، فرهنگى، مديريّتى، امنيّتى و اقتصادى تشكيل مىشود و موظَّف است با تشكيل جلسات با حضور نخبگان و مسئولان امور سياسى، امنيّتى، فرهنگى، اقتصادى، اجتماعى، مسائل مهم داخلى و جهانى را كه به نحوى، به انجام وظايف خبرگان، به ويژه وظايف مذكور در اصول يكصدوهفتم و يكصدونهم قانوناساسى، مربوط مىشود، مورد بررسى قرار دهد و گزارش آن را به هيأت رئيسه تقديم كند تا در اوّلين اجلاسيّه خبرگان، به اطّلاع اعضا رسد.
۵. كميسيون تحقيق موضوع اصل ۱۱۱ قانون اساسى
به منظور اجراى اصل يكصد و يازدهم قانون اساسى و براى نظارت بر استمرار شرايطى كه در اصل پنجم و يكصدونهم قانون اساسى براى رهبرى ذكر شده است و تصميم گيرى در موارد فقدان آن، تشكيل مىشود.
تحقيقات و مذاكرات اين كميسيون، محرمانه است. مجلس خبرگان، به وسيله اين كميسيون، موضوع نظارت بر رهبرى را به اجرا مىگذارد. اين كميسيون، بايد هرگونه اطّلاعات لازم را در رابطه با اصل صدويازده، در محدوده قوانين و موازين شرعى، تحصيل كند و نسبت به صحّت و سُقْم گزارشهاى مربوطه، بررسى لازم را به عمل آورد. ساير اعضاى خبرگان نيز، اطّلاعات خود را در باره اصل صدويازده، در اختيار اين كميسيون قرار مىدهند. كميسيون، بعد از بررسى و تحقيق، در صورتى كه مطالب مذكور را براى تشكيل اجلاس خبرگان، كافى نداند، موضوع را با عضو يا اعضاى خبرگان كه اطّلاعات را در اختيار گذاردهاند، در ميان مىگذارد و توضيحات خود را ارائه مىكند و در صورتى كه آنان قانع نشدند، اگر اكثريّت نمايندگان، تقاضاى تشكيل جلسه فوقالعاده را كنند، اجلاسيّه مجلس خبرگان، برگزار مىشود.
۶. كميسيون بررسى راههاى پاسدارى و حراست از ولايت فقيه
به منظور بررسى راههاى مناسبِ پاسدارى و حراست از ولايت فقيه، تشكيل مىگردد. اهم وظايف آن، ارائه پيشنهاد به هيأت رئيسه در اين امور است:
۱. تحقيق و پژوهش در موضوع حكومت اسلامى، بالاخص ولايت فقيه، تأليف و نشر آن به صورتهاى مناسب و پاسخ به شبهات؛
۲. معرّفى ولايت فقيه در مجامع علمى داخل و خارج كشور و در سطح عموم مردم؛
۳. بررسى شيوههاى مناسب تدريس و ترويج انديشه حكومت اسلامى و ولايتفقيه، در سطوح مختلف تحصيلى دانش آموزان و دانشجويان و نيز در سطح رسانههاى عمومى، خصوصاً صدا و سيما و ارائه راهكارهاى مناسب به هيئت رئيسه مجلس خبرگان.
شرايط نمايندگان مجلس خبرگان
الف) اشتهار به ديانت و وثوق و شايستگى اخلاقى؛
ب) اجتهاد در حدّى كه قدرت استنباط بعض مسائل فقهى را داشته باشد و بتواند ولىّفقيه واجد شرايط رهبرى را تشخيص دهد؛
ج) بينش سياسى و اجتماعى و آشنايى با مسائل روز؛
د) معتقد بودن به نظام جمهورى اسلامى ايران؛
ه) نداشتن سوابق سوء سياسى و اجتماعى.
در كنار تصريح به ضرورت برخوردارى نمايندگان خبرگان از شرايط فوق، اين قانون، بر نفى ضرورت بعضى از شرايط، تصريح كرده است كه «ضرورت ندارد كه نمايندگان، ساكن و يا متولّد حوزه انتخابيه خود باشند.».
نكته پايانى درباره شرايط نمايندگان مجلس خبرگان، «مرجع تشخيص واجدان شرايط» است. اين موضوع، از اهمّيّت زيادى برخوردار است. تبصره يكم مادّه سوم قانون انتخابات مجلس خبرگان، مرجع تشخيص دارا بودن شرايط مورد نظر را فقهاى شوراى نگهبان دانسته است. به طور معمول، فقهاى مزبور، براى كسانى كه اجتهادشان محرز نيست، اقدام به برگزارى امتحان و اختبار میكنند و شرايط ديگر را با تحقيق و تفحص احراز مىكنند.
مطابق تبصره دوم مادّه ۳، كسانى را كه رهبر، صريحاً و يا ضمناً، اجتهاد آنان را تأييد كرده باشد، از نظر علمى، نيازمند تشخيص فقهاى شوراى نگهبان نخواهند داشت.
اولین اجلاسیه دور اول مجلس خبرگان رهبری
تصویر اولین اجلاسیه دور اول مجلس خبرگان رهبری
عکس های اولین اجلاسیه دور اول مجلس خبرگان رهبری
عکس اولین اجلاسیه دور اول مجلس خبرگان رهبریگردآوری: بخش سیاسی سرپوش
- 13
- 2
