آواز ابوعطا چیست؟

آواز ابوعطا یکی از آوازهای موسیقی ایرانی است

آواز ابوعطا

به یک نوع اصطلاح در موسیقی سنتی ایرانی، آواز یا نغمه می گویند که مجموعه ای از گوشه ها را توصیف می کند و معمولاً در کنار هم و مستقل از یک دستگاه اجرا می شوند. لفظ« آواز» برای دو معنای دیگر کاربرد دارد که شامل فرم موسیقی آواز و شکل خاصی از فرم آواز می باشد.

آواز ابوعطا به یکی از آوازهای چهارگانه ای اطلاق میشود که به شور در موسیقی امروز( بهمراه افشاری، دشتی و بیات ترک)، تعلق دارد. از القاب دیگر ابوعطا می توان به سارنج( صلحی) و دستان عرب اشاره کرد.

تاریخچه ای از آواز ابوعطا

اطلاعاتی درخصوص علت نام گذاری این آواز به نام ابوعطا در دسنرس نیست. آواز ابوعطا برطبق گفته ی فرصت الدوله شیرازی، همان سارنج است و از نظر او، ابوعطا قسمتی از فرود شور می باشد.

ارتباط بین ابوعطا با یکی از راگا های هندی به نام سارنگ توسط فردی به نام گن ایچی تسوگه مطرح شد ولی باز هم در منابع قدیمی موسیقی ایرانی نمیتوان به لغت سارنگ یا سارنج دست یافت و احتمالا نام ابوعطا از دوران ناصری رواج، پیدا کرده است.

حس و حال آواز ابوعطا

ابوعطا به نوعی آواز غم انگیز و سوزناک اطلاق میشود که کمی، نزدیک به حس و حال دستگاه شور است. در گوشه حجاز ابوعطا، برخی از موسیقی های مذهبی ایران مانند اذان، یا قرائت قرآن اجرا میشود و همین امر موجب شده تا حس و حال این گوشه به حال و هوای عربی توصیف شود.

آواز ابوعطا از ملحقات دستگاه شور دانسته می‌شود

تحلیل ردیف

آواز ابوعطا بر محوریت دستگاه شور است. درجهٔ دوم دستگاه شور در ابوعطا به عنوان نت آغاز و نت ایست محسوب می شود. درجهٔ چهارم شور نت شاهد ابوعطاست و درجهٔ پنجم شور در ابوعطا بر خلاف خود شور نت متغیر نیست و چندان مهم نیست. بیشتر تمرکز ملودی ابوعطا در فاصلهٔ درجات دوم و چهارم شور میباشد و با وجود متوقف شدن بر روی درجهٔ سوم، این توقف گذراست. فرود به دستگاه شور به عنوان پایان آواز ابوعطا میباشد که مهم ترین دلیل برای وابسته شدن آن به دستگاه شور، تلقی میشود. با این حال، ابوعطا با تمرکز بر روی درجهٔ دوم شور، باعث شده تا تفاوت هایی با شور از نظر تونالیته داشته باشد.

نام گوشه های ابوعطا

نام گوشه های ابوعطا عبارتست از:

>> سَیَخی

>> حجاز

>> چهارباغ( یک ریتم سه ضربی آهسته دارد و میتواند برای گوشه ی حجاز، یک درآمد محسوب شود.)

>> گبری( این گوشه که قابل اجرا در پرده های حجاز است، یک روند نزولی از درجه ی پنجم به نت پایه ی شور دارد. این گوشه با اشعاری در بحر هَزَج مُسَدَّس مقصور و بیشتر با دوبیتی های باباطاهر خوانده می شود.)

>> کرشمه در ابوعطا

>> دوبیتی در ابوعطا

>> بسته نگار در ابوعطا

>> رامِکلی( داریوش طلایی، این گوشه را بعنوان گوشه ای در ابوعطا دانسته است)

ابوعطا با القاب دیگری مانند سارنج و دستان عرب نیز شناخته می‌شود

مهم ترین گوشه های آواز ابوعطا

از مهم ترین گوشه های اجرا شده در ابوعطا می توان به سَیَخی، حجاز، چهارباغ و گَبری( که جزء گوشه های دستگاه شور محسوب میشوند) اشاره کرد. همچنین گاهی اوقات به دلخواه خواننده، گوشه های کرشمه، دوبیتی و بسته نگار نیز اجرا می شود. گوشهٔ سیخی از نظر مُد با ابوعطا تفاوتی ندارد بلکه صرفا از نظر ملودی با هم فرق دارند.

گوشهٔ چهارباغ، یک متر سه ضربی آهسته دارد که برای گوشهٔ حجاز بعنوان یک درامد نیز استفاده میشود؛ با اینکه فرود آن شبیه به اواز دشتی است. در پرده های حجاز، گوشهٔ گبری اجرا میشود که از درجهٔ پنجم به نت پایهٔ شور، روند نزولی دارد یا برعکس از درجهٔ چهارم به درجهٔ هفتم شور، روند صعودی دارد.

یکی از خصوصیات این گوشه اینست که با اشعاری در بحر هَزَج مُسَدَّس مقصور( بر وزن مَفاعیلُن مفاعیلن مفاعیل) و همراه با دوبیتی های باباطاهر خوانده می شود. آواز ابوعطا از درامد ابوعطا اجرا میشود ، سپس به گوشهٔ حجاز میرود و در آخر، فرود آن به سمت محور اصلی دستگاه شور می باشد؛ درامد ابوعطا در این مسیر، تکرار نمی شود که این مسأله بیانگر وابستگی ابوعطا به شور در کنار فرود به شور می باشد.

آواز ابوعطا را یک آواز غم انگیز و سوزناک معرفی می‌کنند

گردآوری: بخش هنر و سینما سرپوش