۱۷۷ سال از روزی که اولین دوربین یا فوتوگراف در دوره ناصرالدین شاه به ایران وارد شد می‌گذرد و این روزها به همین بهانه و مناسبت نمایشگاهی از نخستین عکس‌های سلفی تاریخ ایران که به همین دوره یعنی دوره قاجار برمی‌گردد در نگارخانه خیال مؤسسه صبا در «فوتوغرافخانه» در حال برگزاری است.
«فوتوغرافخانه» مجموعه‌ای منحصربه‌فرد و کمیاب، شامل بیش از ۱۲۰ عکس است که سیری تصویری از آغاز عکاسی در ایران را به روایت ناصرالدین شاه قاجار و «خودتصویر»هایش نشان می‌دهد و بخش دیگری از این نمایشگاه دربرگیرنده عکس‌هایی از نخستین روایتگران تصویری زندگی مردم ایران یعنی هولستر، عبدالله قاجار، آنتوان سوریوگین، و... است. عکس‌های فوتوغرافخانه با همکاری میراث جهانی کاخ گلستان، سازمان اسناد و کتابخانه ملی، موزه ملی ملک و مجموعه‌های شخصی کامران نجف‌زاده و محسن احتشامی فراهم شده که تا ۱۰ بهمن میزبان علاقه‌مندان عکاسی است.
زهرا اسدیان مسئول آلبوم خانه کاخ گلستان در گفت‌وگو با «ایران» درباره این نمایشگاه می‌گوید: «پیش از این نمایشگاه، ۳۱ قطعه عکس از مخزن آلبوم‌خانه کاخ گلستان برای نخستین بار به مناسبت روز جهانی میراث دیداری در حوض خانه کاخ به نمایش گذاشته شد و عکس‌های نمایشگاه فوتوگراف هم حاصل تجمیع عکس‌های کاخ گلستان، موزه ملک و سازمان اسناد و کتابخانه ملی است. او در توضیح اهمیت این عکس‌ها می‌گوید: «همان‌طور که می‌دانید کمتر از سه سال بعد از اختراع دوربین عکاسی در جهان، عکاسی این پدیده نوظهور وارد ایران شد و اولین عکس‌ها به‌شیوه داگرئوتیپ در دوره پادشاهی محمدشاه قاجار، اواسط دسامبر ۱۸۴۲ میلادی توسط نیکلای پاولوف دیپلمات جوان روس از ولیعهد، شاه و دربانیان دربار قاجار ثبت شده است. ناصرالید میرزا، ولیعهد جوان محمدشاه، از این زمان علاقه خاصی به عکس و عکاسی پیدا کرد و سیر شکوفایی و تحول این پدیده در ایران، با حمایت و علاقه عجیب ناصرالدین شاه همراه بود و سبب رشد و ترقی این هنر در سال‌های ابتدایی ورودش به ایران شد و پای عکاسان دیگری را نیز به ایران باز کرد که امروز حاصل آن عکاسی‌ها وجود اسنادی با ارزش از نحوه و زندگی مردم در قرن نوزدهم میلادی در ایران است و تنها منبع تصویری ما از این دوران.» اسدیان درباره این نمایشگاه می‌گوید «عکس‌های این مجموعه نمونه‌های بسیاری شاید داشته باشند اما به‌جز دو اثر، بقیه عکس‌ها، عکس‌هایی کمتر دیده شده هستند که می‌توانند چه به لحاظ فنی و چه به لحاظ هنری برای علاقه‌مندان جذابیت‌های ویژه و خاص خود را داشته باشند.»
محسن احتشامی گرافیست و مجموعه‌دار که در این نمایشگاه از عکس‌های آلبوم او نیز استفاده شده درباره ویژگی فنی و تاریخی هنری این عکس‌ها به «ایران» می‌گوید: عکاسی برعکس هنرهای دیگر خیلی زود به ایران آمد و ناصرالدین شاه، با دید هنری که داشت سعی کرد عکس‌هایی را ثبت کند که نگاه به این عکس‌ها و نحوه چاپ آنها در آن دوران، ما را با ویژگی‌های تاریخی و هنری دوره بروز و ظهور عکاسی در ایران آشنا می‌کند.
عکاس‌های آن زمان مثل آنتوان سورگین، میرزا رضا خان ریشار، شاهزاده ملکم میرزا قاسم میرزا و ناصرالدین شاه قاجار، ایران اجتماعی و ایران درباری را در آثارشان به ثبت رساندند که عکس‌های سلفی که ناصرالدین شاه با همسرانش در آیینه گرفت یا از خودش، نمونه‌ای بارز از رسیدن ایران، به دید و خلاقیت هنری بود که بعدها با سفرهایی که این چهره‌ها به غرب داشتند با دیدن آلبوم‌های عکس فرنگی‌ها با تکنیک‌های مختلف چاپ هم آشنا شدند و کم‌کم وجه هنری و گرافیک این عکس‌ها هم ارتقاء پیدا کرد و ایرانی‌ها که شیفته این هنر شده بودند توانستند با تکنیک‌های چاپ، از ادغام دو عکس با هم بهره ببرند و کارهایی کنند که برای آن زمان بسیار زود بود و ما همه این کارهای گرافیکی را امروز با فتوشاپ انجام می‌دهیم.
به‌هر صورت این دوره، دوره بسیار مهمی در عکاسی ماست و ما هم می‌توانیم به شکل بصری و تصویری با وضعیت آن روزگار آشنا بشویم و هم تصویری از چهره‌های سرشناس ببینیم و اگر این اتفاق نمی‌افتاد شاید امروز باید فقط تصور می‌کردیم که آن‌زمانی‌ها چه شکلی بودند.
محسن بوالحسنی
- 14
- 5
