دیجی کالا | سال ۲۰۱۰ یک کمپین تبلیغاتی مرموز به راه افتاد که اذهان طرفداران ژانر وحشت را حسابی به خود مشغول کرد؛ یک‌سری تصاویر سورئال و تکان‌دهنده که یادآور فیلم‌های ژانر خانه‌ی جن‌زده بودند و با جمله‌ی «توطئه‌آمیز، توطئه‌آمیز است» روی صفحه ظاهر می‌شدند. اما این‌ها چه معنی داشتند؟ بسیاری از ما نمی‌دانستیم که یکی از فرنچایزهای خوب ژانر ترسناک در راه است، یعنی فیلم‌های «توطئه‌آمیز» (Insidious). جیمز وان و لی ونل پس از همکاری موفقیت‌آمیزشان در مجموعه فیلم‌های «اره» (Saw) آماده بودند تا روی یک داستان تازه قمار کنند: یک فیلم ترسناک با خشونت کمتر از «اره» که در آن داستان پسری را دنبال می‌کنیم که روح‌اش توسط شیطانی بی‌رحم در مکانی دور از بدن فیزیکی‌اش در اسارت است. این مکان، که تحت عنوان «بیشتر» (The Further) شناخته می‌شود، قلمرویی متافیزیکی است که نیروهای شیطانی در آن خانه دارند و مِه سرزمینشان را فراگرفته است.
با بودجه‌ای که اندکی از یک میلیون دلار فراتر می‌رفت، و حمایت تهیه‌کنندگانی مثل جیسون بلوم و اورن پلی که در آن زمان با مجموعه فیلم‌های «فعالیت فراطبیعی» (Paranormal Activity) آن بالابالاها به سر می‌بردند، هیچکس نمی‌توانست پیش‌بینی کند «توطئه‌آمیز» چه چیزی از آب درخواهد آمد. اما خلاف اکثر پیش‌بینی‌ها، فیلم «توطئه‌آمیز» (۲۰۱۰) با بازی پاتریک ویلسون، رز بیرن و تای سیمپکینز، به یک پدیده‌ی ترسناک در گیشه تبدیل شد که تقریبا صدبرابر بودجه‌اش درآمدزایی کرد! این فیلم، کمپانی «بلوم‌هاوس پروداکشنز» (Blumhouse Productions) را بالا کشید و جیمز وان را به کارگردانی تبدیل کرد که بین تهیه‌کنندگان و بینندگان، خاطرخواه زیاد دارد. علاوه بر این، «توطئه‌آمیز» به یکی از پولسازترین فیلم‌های ژانر وحشت تبدیل شد.
از سال ۲۰۱۰ تاکنون، فیلم‌های «توطئه‌آمیز» هرگز محبوبیت خود را از دست نداده‌اند و در مقایسه با فرنچایزهای ترسناک دیگر، این مجموعه هیچ فیلم واقعاً بدی ندارد؛ خودتان بهتر می‌دانید که این خاصیت نادری برای این ژانر است. حتی یکی از ضعیف‌ترین فیلم‌های سری، «توطئه‌آمیز: در قرمز»، که اول آن را «فصل پایانی» خطاب می‌کردند، به یکی از پرفروش‌ترین فیلم‌های ترسناک ۲۰۲۳ تبدیل شد. حالا که دیگر می‌دانیم فرنچایز «توطئه‌آمیز» هنوز به آخر راه خود نرسیده و اعلام شده که «توطئه‌آمیز ۶» آگوست ۲۰۲۶ به سینماها می‌آید، خوب است نگاهی داشته باشیم به فیلم‌های این مجموعه و آن‌ها را از بدترین تا بهترین رتبه‌بندی کنیم.
هشدار! در ادامه خطر لو رفتن داستان فیلم‌های «توطئه‌آمیز» وجود دارد
۵. توطئه‌آمیز: در قرمز (Insidious: The Red Door)
سال اکران: ۲۰۲۳
کارگردان: پاتریک ویلسون
بازیگران: پاتریک ویلسون، تای سیمپکینز، سینکلر دنیلز
امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۵.۵ از ۱۰
«توطئه‌آمیز: در قرمز» به‌عنوان یک فیلم ترسناک ایرادات زیادی ندارد؛ مشکلش اینجاست که بویی از چیستی فیلم‌های «توطئه‌آمیز» نبرده است. «در قرمز» با بازگشت به ماجرای خانواده‌ی لمبرت، می‌خواهد به بررسی آسیب‌های روحی پس از تراما بپردازد. این بار جاش لمبرت (پاتریک ویلسون) در مرکزیت قرار دارد و خاطرات سرکوب‌شده‌اش. پسرش دالتون (تای سیمپکینز) هم حالا نوجوانی است که به دانشگاه می‌رود.
این فیلم اولین تجربه‌ی کارگردانی پاتریک ویلسون است که موفق شده تعادلی از احساسات و صحنه‌های ترسناک را در فیلم برقرار کند؛ مثلا صحنه‌ای که در آن جاش در دستگاه MRI با شروری شیطانی گیر افتاده برای کسانی که ترس از محیط‌های بسته دارند، واقعا جهنمی خواهد بود. با این حال، «در قرمز» اصلا شبیه یک فیلم «توطئه‌آمیز» نیست و همه‌چیز با فیلمنامه شروع می‌شود.
پس از یک دهه انتظار برای دیدن دوباره‌ی خانواده‌ی لمبرت، داستان از حضور لمبرت‌ها بهره‌ای نمی‌برد. نه‌تنها رنی لمبرت (رز بیرن) نقش بسیار کم‌رنگی در فیلم دارد، که بخش اعظم ماجرا در تلاش کاراکترها برای یادآوری وقایع دو فیلم اول هدر می‌رود؛ یعنی ما که «توطئه‌آمیز» و دنباله‌اش را دیده‌ایم، چندقدم از قهرمانان داستان جلوتر هستیم. جز لمبرت‌ها، طرفداران مشتاق بازگشت شرور کلاسیک، شیطان ماتیکی (یا مردی با آتش در صورتش) هم بودند؛ اما می‌دانید چه کسی مشتاق بازگشتش نبود؟ نویسنده‌ی فیلم، اسکات تیمز، که با تمام تبلیغات زیادی که پیش از اکران فیلم حول حضور این شرور وجود داشت، به‌زور او را چندجای «در قرمز» گذاشته است. حتی قلمروی «بیشتر» هم چیزی نیست جز پس‌زمینه‌ای برای جاش و دالتون تا یاد بگیرند همدیگر را دوست داشته باشند!
با تمام زمینه‌چینی‌هایی که برای جاش و یادآوری خاطرات گذشته می‌شود، توقع دارید داستان با یک انفجار بزرگ، با بازگشت به وحشت‌های بی‌امان «بیشتر» به پایان برسد. با اینکه «بیشتر» مهمترین عنصر متافیزیکی است که فیلم‌های «توطئه‌آمیز» از آغاز، دنیای خود را حول آن بنا می‌کنند، اما اشارات «در قرمز» به «بیشتر» سرسری به نظر می‌رسند. درنهایت، «توطئه‌آمیز: در قرمز» به فصل ختام دو فیلم اصلی می‌ماند که برای ۱۰۷ دقیقه کش آمده است.
۴. توطئه‌آمیز: فصل ۳ (Insidious: Chapter 3)
سال اکران: ۲۰۱۵
کارگردان: لی ونل
بازیگران: درمات مولرونی، استفانی اسکات، لین شی
امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۶.۱ از ۱۰
پس از آنکه دو فیلم اول «توطئه‌آمیز» به پدیده‌های ژانر ترسناک تبدیل شدند، جیمز وان و استودیو بلوم‌هاوس در موقعیت سختی قرار گرفتند. از یک طرف «توطئه‌آمیز ۲» پایان خوشی بر داستان شخصی خانواده‌ی لمبرت می‌گذارد؛ از طرف دیگر، تقاضای زیادی برای فیلم بعدی وجود داشت. لی ونل، خالق و نویسنده‌ی فیلم‌های «توطئه‌آمیز» در کنار جیمز وان، این بار پا پیش گذاشت و قسمت سوم را در قالب پیش‌درآمد بر مجموعه ساخت. این را مد نظر داشته باشید که «توطئه‌آمیز ۳» درواقع اولین تجربه‌ی کارگردانی لی ونل است و اینجاست که می‌بینید ونل در این فیلم از نظر فنی واقعا شگفت‌انگیز عمل میکند. «توطئه‌آمیز ۳» نشان می‌دهد که وان و بلوم‌هاوس حساسیت زیادی به خرج داده‌اند تا ببینند چطور می‌توان داستان را پس از ماجرای لمبرت‌ها ادامه داد. ماجرای اصلی فیلم سوم حول بازیگری جوان می‌گردد به نام کویین (استفانی اسکات)، پدرش شان (درمات مولرونی) و تمام دراما‌های خانوادگی آزاردهنده‌ای که با حمله‌ی شیطان ترسناکی از قلمروی «بیشتر» تشدید می‌شود.
«توطئه‌آمیز ۳» چیزهای زیادی مدیون شخص رید مک‌کی است؛ بازیگری که کاراکتر شیطانی اصلی فیلم را بازی میکند و به نام «مردی که نمی‌تواند نفس بکشد» هم شناخته می‌شود. مک‌کی اجرای فیزیکی دلهره‌آوری به این شرور درحال‌فساد و ماسک‌به‌صورت آورده که تقریبا کل فیلم را نجات می‌دهد.
نقطه‌ی قوت دیگر فیلم، داستان الیز (لین شی) و بازگشت او به محافظت از مردم دربرابر دنیای شیاطین و ارواح بیچاره‌ای است که دنیای «بیشتر» را تسخیر کرده‌اند. دیدن اولین ملاقات الیز با تاکر (انگس سیمپسون) و اسپکس (لی ونل) شما را سر ذوق می‌آورد و شی هم چنان وقاری به کاراکتر الیز می‌بخشد که تمام بالاو‌پایین‌های احساسی او طی این ماجرا برایتان واقعی می‌نماید. متأسفانه، «توطئه‌آمیز ۳» الیز را به حد یک شخصیت منفی درجه‌دو تقلیل داده و بیشتر روی داستان کلیشه‌ای‌تر کویین و سوگواری او و پدرش برای مادر فوت‌شده‌اش تمرکز دارد. به جز این، فیلم «توطئه‌آمیز ۳» با شیاطین و شرورهای جذاب خود و داستان پیش‌درآمد کاراکتر الیز، یک فیلم ترسناک واقعا خوب است. با اخباری که از ساخت دنباله‌های «توطئه‌آمیز» داریم، شاید اتفاقات بهتری برای لی ونل به عنوان کارگردان و فیلم‌های پیش‌درآمد «توطئه‌آمیز» در راه باشند.
۳. توطئه‌آمیز: آخرین کلید (Insidious: The Last Key)
سال اکران: ۲۰۱۸
کارگردان: آدام روبیتل
بازیگران: لین شی، لی ونل، آنگوس سمپسون
امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۵.۷ از ۱۰
عناصر پیش‌درآمد در «توطئه‌آمیز ۳» بهترین بخش‌های فیلم بودند؛ اما آن‌ها در قسمت بعدی، «توطئه‌آمیز: آخرین کلید»، حتی بهتر هم شدند. «آخرین کلید»، به کارگردانی آدام روبیتل – کارگردان فیلم‌هایی چون «اتاق فرار» (Escape Room) و «گرفتن دبرا لوگن» (The Taking of Deborah Logan) – از فیلم‌های دیگر مجموعه‌ی «توطئه‌آمیز» استقلال هویت بیشتری دارد و همزمان، کاملا با خوی فرنچایز هماهنگ است. لی ونل در این فیلم هم به‌عنوان نویسنده بازگشته و این بار، حتی بیشتر از قبل بر قدرت اجرای لین شی تکیه کرده. داستان درباره‌ی الیز است که می‌خواهد با نیروهای شروری که سال‌هاست که خودش و خانواده‌اش را تحت تأثیر قرار داده‌اند، روبرو شود. فیلم مدام بین یک الیز سالخورده در زمان حال، و الیز جوان روزهای گذشته عقب و جلو می‌رود و پس‌زمینه و کیستی الیز را از طریق فلش‌بک‌ها برایمان آشکار میکند. از این طریق، مای بیننده هم شمه‌ای از قدرت‌های مدیوم بودن الیز را می‌چشیم که در «آخرین کلید»، داستانش به‌جرئت از بقیه‌ی فیلم‌های «توطئه‌آمیز» بسط بیشتری دارد.
خلاقیت زیادی در ساخت المان‌های ترسناک «آخرین کلید» به کار رفته است؛ به ویژه در شخصیت شرور اصلی و نحوه‌ی استفاده‌ی او از قلمروی «بیشتر». «آخرین کلید» جنبه‌ی سورئالیستی این قلمرو را، با محیط‌های گوتیک جنوب ایالات متحده و خانه‌ی دوران کودکی الیز در فایوکیز/نیومکزیکو، ترکیب میکند. شرور شیطانی فیلم، کی‌فیس (خاویر بوتت) که به نام کلیددار هم شناخته می‌شود، تهدید متفاوتی از سایر اهریمن‌هایی که در فرنچایز دیده بودیم، برای قهرمان داستان به همراه می‌آورد. کلیددار تأثیر ناخودآگاهی بر افراد تحت کنترلش می‌گذارد که در داستان، به‌عنوان استعاره‌ای از تراما استفاده می‌شود؛ استعاره‌ای که فیلم «در قرمز» کوشید آن را با شیطان قرمز پیاده کند، اما شکست خورد.
پیچش‌های داستانی زیادی در «توطئه‌آمیز: آخرین کلید» وجود دارد و خط زمانی آن هم شروع میکند به دور خود پیچیدن که بی‌شباهت به فرنچایز ترسناک دیگر جیمز وان و لی ونل، یعنی فیلم‌های «اره»، نیست. با این حال، و با وجود نقدهای منفی از «آخرین کلید»، این فیلمی است که پتانسیل‌های فرنچایز «توطئه‌آمیز» را نشان می‌دهد؛ اینکه «توطئه‌آمیز» واقعا چه هست و چه می‌تواند باشد.
۲. توطئه‌آمیز: فصل ۲ (Insidious: Chapter 2)
سال اکران: ۲۰۱۳
کارگردان: جیمز وان
بازیگران: پاتریک ویلسون، رز بیرن، تای سیمپکینز
امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۶.۶ از ۱۰
درست است که بدون «توطئه‌آمیز»، مسلماً دنباله‌ای هم وجود نمی‌داشت؛ اما بدون «توطئه‌آمیز ۲» شاید این مجموعه هرگز ماندگاری کنونی‌اش را پیدا نمی‌کرد. متأسفانه، این فیلم آنقدر شانس نیاورد. سال ۲۰۱۳ عنوانی که جیمز وان بیشتر از همه به‌خاطرش نقدهای مثبتی دریافت کرد، فیلم «احضار» (The Conjuring) بود؛ برای همین، توجهات از دنباله‌ی دیوانه‌وار «توطئه‌آمیز» که همان سال آمد برداشته شد. لی ونل و جیمز وان در این دنباله به تکرار همان داستان و جریان فیلم اول اکتفا نکرده‌اند. بلکه با وارونه کردن ماجرا، بیشتر به فیلمی مثل «درخشش» (The Shining) نزدیک شده‌اند. در «توطئه‌آمیز ۲» حالا جاش لمبرت است که روحی شرور از «بیشتر» او را تسخیر کرده و می‌خواهد قتل الیز را لاپوشانی کند. در همین حال، تاکر، اسپکس و همکار الیز، کارل (استیو کولتر) به دنبال کشف حقیقت درباره‌ی تسخیر شیطانی جاش که دهه‌هاست او را آزار می‌دهد، می‌روند. با نزدیک شدن دو خط داستانی و همزمان که دالتون به «بیشتر» می‌رود تا پدرش را نجات دهد، «توطئه‌آمیز ۲» به نامه‌ی عاشقانه‌ای برای ژانر وحشت تبدیل می‌شود.
جیمز وان در «توطئه‌آمیز ۲» ایده‌های جاه‌طلبانه‌ای داشت. عروس سیاهپوش، پارکر کرین (تام فیتزپاتریک) و مادرش، زن سفیدپوش (دنیل بیسوتی) و یک معمای پیچیده در بطن فیلم، روایت تازه و جذابی برای آن فراهم می‌کنند. صحنه‌های ترسناک در این فیلم شدیدتر، شیاطین بیشتر و خطرات مهلک‌ترند. وان موفق شده حتی داستان جاش و قلمروی «بیشتر» را به‌شدت گسترش بدهد که بعداً فقط در «آخرین کلید» دوباره به آن پرداخته می‌شود. مهم‌تر از همه، «توطئه‌آمیز ۲» باعث می‌شود عمیقا به شخصیت‌ها و دنیای سورئال و زیبای اطرافشان اهمیت بدهیم. همانطور که از پایان‌بندی فیلم دستتان می‌آید، «توطئه‌آمیز ۲» قرار بود داستان خانواده‌ی لمبرت را ببندد. اما آنقدر این کار را با ظرافت و جذابیت انجام می‌دهد، که نمی‌شد فیلم‌های دیگری در فرنچایز «توطئه‌آمیز» نساخت.
۱. توطئه‌آمیز (Insidious)
سال اکران: ۲۰۱۰
کارگردان: جیمز وان
بازیگران: پاتریک ویلسون، روز بیرن، لین شی
امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۶.۸ از ۱۰
بالاخره فیلمی که کل فرنچایز را آغاز کرد. باورتان شود یا نه، «توطئه‌آمیز» پس از اکران با واکنش‌های ضدونقیضی مواجه شد. اما برای کسانی که همان سال‌ها فیلم را دیدند، جای شکی وجود نداشت که در آینده از «توطئه‌آمیز» به‌عنوان یکی از فیلم‌ترسناک‌های کلاسیک تمام ادوار یاد می‌کنند. جیمز وان «توطئه‌آمیز» را ساخت تا نشان دهد فراتر از «اره» و خشونت آن، چیزهای بیشتری هم برای ارائه دارد؛ چیزهایی که به‌جرئت «توطئه‌آمیز» را از «اره» ترسناک‌تر می‌کنند.
بخشی از جذابیت اصلی فیلم اول «توطئه‌آمیز»، تعلیق آن است و عدم قطعیت درباره‌ی همه‌چیز. این فیلم مثل همه‌ی فیلم‌های ترسناک دیگری آغاز می‌شود که داستانشان حول یک خانه‌ی جن‌زده می‌گردد؛ اما با معرفی مفهومی تازه، خود را از عناوین دیگر متمایز میکند. خانواده‌ی لمبرت با غم به کما رفتن پسرشان دالتون (تای سیمپکینز) دست و پنجه نرم می‌کنند. اما یک جمله، کل ذهنیت آن‌ها را به هم می‌ریزد: «خانه جن‌زده نیست…پسرتان است!» این جمله همه‌چیز را زیر و رو کرده و پای ایده‌ی خلاقانه‌ای را وسط می‌کشد: سرزمین «بیشتر».
عناصر ترسناک فوق‌العاده‌ای در این فیلم وجود دارد که تا امروز مدام در این فرنچایز و حتی فرنچایزهای دیگر تکرار شده‌اند: شیطان ماتیکی که از پشت سر پاتریک ویلسون سردرمی‌آورد (و آهنگساز فیلم، جوزف بیشارا نقش او را بازی میکند) دیگر به یکی از معروف‌ترین صحنه‌های تاریخ فیلم ترسناک تبدیل شده. مه و رنگ‌بندی تاریکی که دنیای «بیشتر» را می‌سازند، موسیقی متکی به سازهای زهی بیشارا که از آن زمان تاکنون تقلیدهای زیادی از آن را شنیده‌ایم، تمام شیاطین متعددی که خانواده‌ی لمبرت را می‌ترسانند، مثل شیطان موبلند (جی. آدام لروز) و دختر عروسکی (کلی دوتو) که دوتا از به‌یادماندنی‌ترین از این ارواح نفرین‌شده هستند. همه‌ی این موارد از «توطئه‌آمیز» ۲۰۱۰ یک فیلم فراموش‌نشدنی ساخته‌اند.
درست است که «توطئه‌آمیز» به‌طور واضح از فیلم‌های ترسناکی چون «ارواح خبیثه» (Poltergeist) الهام گرفته، اما وان موفق شده دنیایی بدیع را با «توطئه‌آمیز» خلق کند که حتی امروز هم همان تازگی سال ۲۰۱۰ را دارد. با اینکه فیلم در زمان اکران خود مورد توجه منتقدان قرار نگرفت، اما حالا به بخش مهمی از تاریخ سینمای وحشت تبدیل شده است. مهم‌تر از آن، «توطئه‌آمیز» فیلمی است که توانست سنگ بنای یکی از محبوب‌ترین فرنچایزهای ترسناک سینما را بگذارد که میراثش ادامه‌دار خواهد بود.
- 19
- 4
