«من هیچ وقت خودم را محدود به اسم ها و سبک ها نمی کنم. هر زمان که لازم باشد، از اِلمان های موسیقی در هر سبکی بهره خواهم گرفت. موسیقی و اصلا هنر، برای من چیزی بر اساس قاعده های از پیش تعیین شده نیست. خاصیت هنر رهایی است و من از این اصل تبعیت می کنم چون اصولا این رهایی را دوست دارم. من نمی دانم باید چه اسمی روی این تجربه ها گذاشت؟ موسیقی ایرانی است؟ پاپ است؟ راک؟ فرقِ چندانی هم نمی کند. هر چند این سوال همیشه برایم مطرح است که آیا اصلا نیازی به این کار هست؟ اگر خیلی ها در این باره احساس لزوم می کنند، می توانند اسمش را «سبک سهراب پورناظری» بگذارند!»
این اظهارات «سهراب پورناظری» را می توان روشن کننده بخش مهمی از آنچه در موسیقی اثر «رگ خواب» با آواز «همایون شجریان» رخ داده است، دانست. آلبوم «رگ خواب» در آخرین روزهای اسفند سال گذشته منتشر شد.
این اثر علاوه بر موسیقی متنِ فیلمی با همین نام به کارگردانی «حمید نعمت الله»، شامل چهار ترکِ با کلام از جمله «آهای خبردار»، «رگ خواب»، «ابر می بارد» و «گریه می آید مرا» با اشعاری از امیر خسرو دهلوی، حسین منزوی و مولاناست که توسط ارکستر موسیقی فیلم SIF بلغارستان اجرا شده و تهمورس پورناظری، هوشیار خیام و شِین کاراسکو به عنوان تک نواز در آن حضور دارند، ضمن آن که «نعمت الله» گویندگی متنِ این اثر را نیز به عهده داشته است. همچنین دیوید گارنر آهنگساز آمریکایی، بردیا کیارش آهنگساز و رهبر ارکستر ... و آرین کشیشی آهنگساز و نوازنده بیس به عنوان تنظیم کننده در آن ایفای نقش کرده اند.
«سهراب پورناظری» موزیسینی آوانگارد است. هنرمندی جوان که برخلاف پیشینه خانوادگیش، در هر اثری که ساخته تلاش کرده تا نگاهی نو خلق کند، البته آسیب هایش را هم دیده و مخالفت های بسیاری نیز با آثارش شده است اما همچنان بی تفاوت به دیدگاه های کاملا سنتی جامعه موسیقی، کارهایش را انجام داده و با استقبال خوب مخاطبان هم همراه شده است.
«همایون شجریان» هم از خانواده ای است که بخش مهمی از اعتبار موسیقی این سرزمین را به دوش می کشد؛ اما او هم همین نگاهِ تجربه گرا را حفظ کرده و با همین روحیه توانسته خود را به عنوان موفق ترین خواننده در میان هم نسلانش معرفی کند. مانیفستِ خودش را هم در این باره دارد؛ برای همین هم هست که می گوید: «مسئله ای که در اجرای هر پروژه ای برایم اهمیت داشته و دارد، توجه به نسل آینده کشورمان است که باید این موسیقی را بشنود و با آن زندگی کند و این موسیقی نیز بتواند نیازهای روزمره آنان را پاسخگو باشد. ما هم اکنون در جامعه ای زندگی می کنیم که پیوند دادن نسل جدید به ریشه های اصیل موسیقی کار بسیار مشکلی است.
شما برای اینکه بتوانید این پیوند را ایجاد کنید و موسیقی اصیل ایرانی را به گوش نسل جدید برسانید، باید به راه های جدیدی فکر کنید، بنابراین من به عنوان یک خواننده، تمام تلاش خود را کرده ام تا این ارزش ها به نسل آینده موسیقی انتقال داده شود.»
پیوندی که «همایون شجریان» از آن سخن می گوید، به نظر می رسد در این اثر رخ داده و نشانه اش همین استقبال بی نظیری است که از آلبوم «رگ خواب» شده است. این روزها کافی است نگاهی بیندازید به شبکه های اجتماعی یا نه، به صدای ضبطِ ماشین های اطراف تان دقت کنید یا این که موسیقی که آدم ها گوش می دهند؛ «آهای خبردار» را زیاد خواهید شنید یا «ابر می بارد» و «رگِ خواب» را: «آهای غمی که/ مثل یه بختک/ رو سینه من، شده ای آوار/ از گلوی من/ دستاتو وردار/ کوچه های شهر/ پُرِ ولگرده/ دل، پُرِ درده/ شب، پر مرد و پر نامرده» اما آنچه در آوازهای رگِ خواب می شنویم، از عهده کمتر خواننده ای جز «همایون» بر می آید.
برای همین هم هست که «پورناظری» می گوید: «همایون شجریان در این پروژه نه تنها به عنوان یک خواننده، بلکه به عنوان یک همراه و همفکر حضور داشت. او در آهنگسازی فیلم «رگ خواب» همراه بسیار ارزشمند و مفیدی برای گروه آهنگسازی بود که در کنار هم سعی کردیم فضایی را به وجود آوردیم که به ادبیات نزدیک باشد، کارهایی که به هیچ عنوان سهل الوصول نیستند.»
او همچنین می گوید: «وقتی اثری را می نویسم، «همایون» عزیز همیشه اولین گزینه من برای اجرای آن است. این مسئله هم بدون شک به خاطر توانایی های ویژه و مثال زدنی او در آواز است و البته همکاری مداوم ما که باعث شده فضای ذهنی مان به هم نزدیک شود.»
به نظر می رسد این دو هنرمند بعد از این همکاری های مداوم که از «آرایش غلیظ» شروع شد و به «خداوندان اسرار» و «رگِ خواب» رسید، توانسته اند به نقاط مشترک بسیاری در فعالیت های هنری شان دست پیدا کنند، برای همین است که «همایون شجریان» در این خصوص می گوید: «آشنایی و اعتماد به سهراب باعث این همکاری ها می شود. تمام صحبت های من با سهراب این بود که اگر قرار است دست به تجربه تازه ای بزنیم، این تجربه هم از لحاظ ساختار و هم از جهت ترکیب سازبندی و شعر باید متفاوت باشد.»
با وجود آنکه «پورناظری» در آثاری مثل «آرایش غلیظ» و حتی کارهای سنتی ترش، تجربه های متفاوتی انجام داده؛ اما به نظر می رسد «رگ خواب» در پرونده کاری این هنرمند، اتفاقی متفاوت است. او توانسته اثری خلق کند که کاملا تابعی از اتفاقات فیلم باشد و در اختیار منویات کارگردان، اما در عین حال موضوعیتی فرامتنی نیز پیدا کند و برای همین هم هست که این چنین به مذاق مخاطبانی که آن را شنیده اند، خوش آمده است. او در ساخت موسیقی متنِ این اثر، تلاش کرده تا تراژدی که در حال وقوع است را به نمایش بگذارد. همان داستانِ زوالِ «مینا» در فرآیند عاشقانه ای دهشتناک.
خودش می گوید: «موسیقی باید به نمایش سقوط یک زن کمک می کرد. داستان درباره یک تراژدی است از زنی که به قهقرا می رود؛ پس موسیقی که برای آن نیاز بود، جنس متفاوتی از دیگر تجربه های من در زمینه آهنگسازی فیلم را رقم زد. در «رگ خواب» از موسیقی کلاسیک – البته موسیقی کلاسیک غربی با یک تم شرقی – بهره زیادی برده شده و دو تصنیف (یکی در میانه های فیلم و دیگری در پایان آن) مورد استفاده قرار گرفته است.
من در هیچ کدام از آثارم در زمینه موسیقی فیلم، تا این اندازه از موسیقی کلاسیک استفاده نکرده بودم. این بار اما فضای موسیقی، ما را به این سمت هدایت کرد. چیزی که من همواره بر آن اصرار دارم و به خصوص در «آرایش غلیظ» تلاش کردم تا دیگران را متوجه این ماجرا کنم، این است که موسیقی که برای یک اثر سینمایی ساخته می شود، کاملا در خدمت هدف فیلم است. اثر، آدرسی به خالق موسیقی می دهد و او بر همین اساس کار می کند. درست مثل اتفاقی که در گریم یا طراحی صحنه و لباس رخ می دهد.»
او اما در «رگ خواب» توانسته از این تنگنایی که شاید گریزِ ناگزیرِ موسیقی فیلم بوده، عبور کرده و فضای موسیقایی جذابی را شکل دهد. آلبوم با همان نام فیلم منتشر شده است و اگرچه در شکل ساختاری و ارکستراسیون، هماهنگی بسیاری با فیلم دارد؛ اما موسیقی این اثر فراتر از کارکرد دراماتیکی که به عنوان یک موسیقی فیلم دارد، عمل کرده است و این نشان از موفقیت آهنگساز و خواننده اش دارد؛ اگرچه مخاطب در آثار «سهراب پورناظری» با اثری از پیش تعیین شده روبرو نیست و «رگ خواب» فراتر از هر اثر دیگری توانسته این تعلیق و کشش را ایجاد کند.
برای موفقیتش در این راه نیز از موسیقی کلاسیک بهره گرفته و از آنجا که این موسیقی را به اندازه موسیقی ایران نمی شناسد، از «دیوید گارنر»ی بهره برده است که یکی از چهره های موفق موسیقی آمریکاست و برای همین هم هست که حتی قطعات بی کلامِ اثر نیز قدرت همراهی مخاطب را به دست می آورند.
این آهنگساز درباره استفاده از تیم آهنگسازی چنین توضیح می دهد: «این کار در خارج از کشور، به خصوص در فیلم های هالیوودی بسیار مرسوم است. اتفاقا این تجربه برای من بسیار خوشایند بود و احتمالا آن را در دیگر کارهایم ادامه خواهم داد. با توجه به اینکه بخشی از کار، سنفونیک بود، فکر کردم می توانم از توانایی و تجربه های آهنگسازان دیگر برای رسیدن به فضایی که می خواهم بهره بگیرم.
برای مثال، «دیوید گارنر» در ارکستراسیون کار نقش داشت. تم اصلی کار را خودم نوشتم و در بحث هایی که با آهنگسازان دیگر (دیوید گارنر و غلام رضا صادقی) داشتیم، آن تم و همچنین فضایی که من طراحی کرده بودم، بسط و گسترش پیدا کرد و نتیجه کار، چیزی شد که در فیلم می شنوید.»
اما اگرچه «ابر می بارد» و «آهای خبردار» بیشت از دیگر قطعاتِ این اثر شنیده شد؛ اما «رو سر بنه به بالین» با غزلی از مولانا، یکی از نقاط عطف این اثر است؛ آوازِ بی نقص همایون شجریان در این اثر دشوار با آهنگسازی سهراب پورناظری، توانسته اضمحلالِ یک زن را به درستی به تصویر بکشد؛ اما انتخاب این شعر از مولانا نیز با فیلم همخوانی خوبی دارد. این قطعه جسورانه بحث های زیادی را هم برانگیخته است.
«حمید نعمت الله» فیلمسازِ پیشرویی است. این را می توان از نوآوری و سبک روایت و همچنین تاثیراتش بر فیلمسازان دیگر دید. «رگ خواب» هم از این قاعده مستثنی نیست. «نعمت الله» در تازه ترین تجربه کارگردانی اش در به تصویر کشیدنِ زیبایی شناسی زوال و ارائه تصویری شاعرانه از رنج کشیدن، موفق عمل کرده است. او اثری صادقانه، رک، تراژیک و زنانه ساخته است. همین پیشرویی را می توان دلیلی منطقی بر همکاری طولانی مدتش با «سهراب پورناظری» به عنوان آهنگساز آثارش دانست؛ اتفاقی که در ۶ فیلم اخیر این فیلمساز رخ داده است و به نظر می رسد همکاری ادامه داری باشد.
اکران «رگ خواب» در جشنواره نه چندان باشکوه امسال، یک اتفاق بود. کارگردانیِ استاندارد نعمت الله، بازی درخشان لیلا حاتمی و البته موسیقی که چنان به دلِ آنهایی که گوشش کرده بودند، نشست که از همان شب سرد بهمن ماه، نسخه بی کیفیتش دست به دست شد. مسئولان جشنواره هم لابد این موضوع را متوجه شدند که از همین قطعه «آهای خبردار» برای کلیپ پایانی استفاده کردند و البته ترجیح دادند فیلمی بدونِ موسیقی را کاندیدای دریافت سیمرغ بلورین بخش آهنگسازی کنند تا موسیقی که به نظرشان برای استفاده در کلیپ پایانی خوش آمده بود.
هفته نامه صدا
- 19
- 3
